Тарбиялавгъа тергев бар



   Дёргелидеги эки номерли орта школаны яшавундан

Чыдамлыкъны ва сабурлукъну талап  этеген иш


 

Торайып гелеген яш наслугъа сан янлы билим берив булан бирче тийишли кюйде тарбия берив де бек агьамиятлы масъала экени белгили.  Эл арада, халкъ арада, чубугъунда иелмесе, къазыгъында иелмес деп айтылагъаны да  тарбиялав масъаланы агьамиятлыгъын исбатлай.


 


Озокъда, тарбиялав агьлюден баш ала буса да, бу жаваплы, инг башлап чыдамлыкъны ва сабурлукъну талап этеген ишни ёрукълу кюйде яшавгъа чыгъарывну ёлларын муаллимлер яхшы биле. Яшланы  муратгъа къыйышывлу тарбиялавгъа да олар айрыча къошумун болдура.   Айтагъаным, яшлар гьар гюнюн дегенлей оьзлерде оьтгереген охув ожакъларда чалыша­гъан муаллимлер оланы ата-анасындан къалышмайгъан кюйде торайып гелеген наслуну тарбиясына мекенли кюйде таъсир этип геле. Шолай таъсир этивню болдурмагъа да, алданокъ гёз алгъа тутулуп, охув йылны боюнда оьтгерилеген мердешли, олай да гьар гюнню талаплары гьисапгъа алынып юрюлеген чаралар болушлукъ эте.



Къарабудагъгент районну Дёргели юртундагъы эки номерли орта мактапда тарбиялав ишлеге жавап береген муаллими Магьамматбашир Атагишиев булан ёлугъуп, эсгерилген охув ожакъда тарбиялав гьаракатны барышы булан таныш болгъанда, мен шогъар бирдагъы да тюшюндюм. Ол юрт мактапда чалышагъанлы кёп йыллар бола. Ачыкълашдырып айтгъанда, А. И. Герценни атындагъы Россия пачалыкъ педагогика институтну Буйнакскидеги филиалыны тарих факультетинде билим ала туруп, Дёргелидеги эки номерли орта мактапны муаллими гьисапда иш башлагъан. Артдагъы уьч йылны боюнда буса тарих, олай да дагъыстан халкъланы маданиятына ва мердешлерине байлавлу дарсланы юрюте, мактапны ёлбашчысыны тарбиялав ишлеге къарайгъан заместителини къуллугъунда да чалышып тура. Шо саялы да мактапда юрюлеген тарбиялав гьаракатны гьакъында мен оьзюне берген соравларым да ону кёп ойлашдырмады.



– Гертисин айтгъанда, тарбиялав иш тынч иш тюгюл,– дей М. Атагишиев. – Шо да аслу гьалда мактапны ёлбашчысыны тарбиялав ишлеге къарайгъан заместителини бойнунда бола.  Артдагъы вакътилерде бизин районда шо къуллукъну аты алышынса да, борчлары шо кююнде къалгъан.    Айтагъаным, яш мактапны посагъасындан биринчилей абат алгъан гюнден тутуп, ол муаллимлер булан бирче тарбиялав ишге аслу тергевюн бермеге герек бола. Шо саялы оьзге охув ожакъларда йимик, бизин мактапда да яшланы охувуна тергев берилегенден къайры да, инг алда оланы агьлю гьалы, бош заманында не булан машгъул болагъаны ахтарыла. Яшланы орамдан айырып, оланы юреги авагъан, оьзлер ушатагъан пайдалы иш булан машгъул болсун учун  гьар тюрлю кружоклагъа къуршамакъны гьайы этиле. Инг алда пагьмулу яшлар булан айрыча иш юрюле. Олардан уьлгю алып, оьзгелер де бизин мактапда иш гёреген гьар тюрлю кружоклагъа къошула, – деп, ол мактапда торайып гелеген наслуну тарбиялав биринчи ерге салынгъанын англата. Сонг да, мактапда тарбиялав масъаласы яхшы салынгъаны гьакъында айта туруп, шо муратгъа къыйышывлу муаллимлер ва клас ёлбашчылар некъадар иш юрютегенин де айта. Шону булан бирге, айтылагъан сёзлерин этилеген ишлер булан ташдыра. 


 

Муаллимлер ва клас ёлбашчылар бирликде иш юрюте


 


– Озокъда, охувчу яшланы гьар гюн гёрюп, олар булан муаллимлер ва


клас ёлбашчылар бирликде иш юрюте. Бир де къопдурувсуз айтгъанда да, клас ёлбашчылар оьзлени касбу борчларына янашывундан, олай да олар ишин нечик къургъанлыкъдан яшланы тарбиялав даражасы да гьасил бола. Шо якъдан  алгъанда, бизин мактапны сынавлу муаллимлери яшланы тарбия даражасын къолайлашдырмагъа, шону булан бирге оланы англавун, гьакъыл даражасын артдырмагъа болагъан кюйде гьар тюрлю конкурслар, оюнлар, ёлугъувлар оьтгере. Бизин мактапда  жамият низамны буза­гъанланы сыдырасына къошулувну алдын алывгъа байлавлу чаралар да гёрюле.



Яшланы арасында савлугъуна зарал гелтиреген тамакюню, олай да гьакъылын тунукълашдырагъан гьар тюрлю маддаланы тартывдан, эсиртеген ичкилерден арек болуп, сан янлы яшав юрютювге аслам тергев бериле. Ата-бабаларыбыз юрюте гелеген асил къылыкъ мердешлерибизге амин кюйде къалывну сингдирмек де алгъа салынгъан аслу борчлардан санала. Шондан къайры да, оланы  загьматны сюювню ругьунда тарбиялавгъа да, чеберликге гьаваслы­гъын артдырывгъа да агьамият берилмей къалмай. Шолайлыкъда, яшланы экстремизмге ва террорчулукъгъа тартма болар йимик шартланы ёкъ этебиз. Чинкдеси, гьар гюнлюк ишибизни яш ва эсли нас­луланы арасындагъы байлавлукъну бек­лешдиривге,  ата юртуна, оьз элине, ана тилине, маданиятына, тарихине аминликни сакълавгъа ва шоланы уьйренивге бакъдырылгъан.



Гьар охув йылны лап башындан тутуп, Билимлени гюнюнден сонг Террорчулукъгъа къаршы ябушувда бирлигини гюнюне, Бесланда болгъан вагьшилик ишни къурбанларыны эсделигине, Дагъыстан халкъларыны бирлигини гюнюне, бизин уьлкени пачалыкъ белгилерине багъышланып оьтгерилеген чаралар шогъар шагьатлыкъ эте. «Террорчулукъ жамиятгъа къоркъунчлукъ тувдура»,  «Биз башгъабыз, тек бирчебиз», олай да йылны боюнда белгиленеген гьар тюрлю байрам тархлагъа байлавлу чаралар да оьрде эсгерилген муратлагъа къыйышывлу юрюле.



Сонг да, айлана якъны, табиатны къоруп сакълавгъа байлавлу гьаракат яшланы арасында башлапгъы класлардан башланагъанын айрыча айтмагъа тюше. Шо муратда айлана якъны  тазалыгъын болдурувну, къушланы аявну гюнлери оьтгериле, яшлар тереклер орнаталар. Юртну ичинде чёп-чёпюрени жыйып тайдырып, тазалыкъ болдурувгъа байлавлу    булкъаларда ортакъчылыкъ этелер.

   


Мактапны охувчулары ва муаллимлери Алимпаша Салаватовну атындагъы Къумукъ пачалыкъ музыкалы-драма театры, «Ёлдаш» ва «Районну яшаву» газетлер булан къурдашлыкъ, дос­лукъ аралыкълар юрютегени де охувчу яшланы тарбиясына яхшы якъдан таъсир эте. Шондан сонг М. Атагишиев  ювукъ вакътини ичинде мактапны охувчу яшлары учун «Ёлдашны» юз йыллыгъына багъышланып, газетни редакциясында болгъан ёлугъувну, олай да олар Къумукъ театрны сагьнасында халкъны сююмлю актёрларына «Айгъази» деген пьесаны бир гесегин сагьналашдырып гёрсетгенин уллу ругьланыв булан билдире. 



–Яшланы тарбиялав ишге айрыча къошумун болдурагъан сынавлу муаллимлени атларын айрыча эсгермеге сюежек эдим,– деп шо ишни уста кюйде юрютегенлени уллу гьюрмет булан айта.  – Аминат Жанарсланова, Марипат Насухова, Гюлжанат Алигьажиева, Райиса Валиева, Жансият Сайпуллаева, Гюлжанат  Магьамматова, Ханият Шемшединова, Патимат  Абдуллаева, Рапият Темирболатова, Зайнап Избуллаева, Минаханым Имаева, Маликат Расулова, Зульфия Аминова ва кёп оьзгелери яшланы сююп де, оьзлени сюйдюрюп де бажара. Олар барысы да дегенлей тарбиялав йимик назик ва жаваплы ишге  тийишли кюйде янашып, яшланы  адилли ёлда агьлюге де, жамиятгъа да пайдалы адамлар болардай таъсир эте.



Тек, баягъы, яшланы барысы да сабур-саламат турушлу болмай чы дагъы. Чабып, талашып айланагъан чарчымлы яшлар бизде де бар. 320 яш билим алагъан ва тарбияланагъан охув ожакъда дагъы кюйде болмагъа да амал ёкъ. Гьар яшны бир хасиятын, англавун гьисапгъа алып, гьарисини пикрусун англап, тийишли ерде пайдалы насигьат бермеге де тюшеген гезиклер  бола. Шолай назлы, артыкъ ёнкю яшланы юреклерине мактапда узакъ йылланы боюнда психолог гьисапда чалышагъан Зугьра Шагьвалиева ёл тапмагъа бажара. Мактапны ёлбашчысы Алимурат Байсонгуров ва ону охув ишлеге къарайгъан заместители Лаура Рамазанова яш наслуну тюзевлю тарбиялавгъа байлавлу бары да сиптелени якълайгъаны  шо ишни асувлугъун шайлы артдыра деп эсиме геле. Бизин мактап учун 2012-нчи йылда янгы бина къурулуп пайдаландырывгъа берилгенлиги де гьар не ишни юрютмеге онгайлы шартлар ва къошум имканлыкълар яратагъанын  айтма тюше.


 

Мактапда музей де ачылгъан


 


Дёргелидеги эки номерли орта мактапны  муаллимлерини, охувчу яшларыны ва юртлуланы кёмеклиги булан  ачылгъан музей иш гёрегени де  5 йыл бола. Озокъда, музей ачмакъ тынч иш тюгюл. Шону ишин ким буса да  юрютмеге де болмай. Магьамматбашир Атагишиев шо ишни уьстюнлю кюйде юрюте. Ону сёзлерине гёре, буссагьатгъы вакътиде  музейде 400- ден де артыкъ экспонат жыйылгъан. Шонда савут-саба, хали-халча, гийимлер, белгили дёргелилени суратлары, алдынгъы акъчалар, бырынгъы заманларда  уьйде къолланып  тургъан гьар тюрлю къураллар ва оьзге алатлар сакълана. Къумукъ халкъны адатларына ва мердешлерине байлавлу чаралар да шонда оьтгериле.



– Бугюнлеге ерли юртлуларымны арасында алдынгъы алатлар  къалмагъан деп айтмагъа ярай. Шолай алатлары барлар да бермеге сюймей. Оьзюбюзню гьаракатыбыз булан гьар-бир алатны таба туруп, гюнден-гюнге музейни экспонатлары толумлаша, –деп хабарлай ол. – Тюнегюнюн унутгъанны тангаласы болмажакъ дейлер. Шо сёзлени дуруслугъун яшав оьзю гертилеген. Музейни ачылмакълыгъы бугюнгю  охувчу яшлар учун пайдалы экени йылдан-йылгъа исбат этилип тура, – дей ол дагъы да.



Мени буса тангала бугюнден башлана деген айтыв эсиме геле. Неге тюгюл, Дёргелидеги эки номерли орта мактапда яш наслуну тарбиялавну гёз алгъа тутуп айтгъанда, оьзлеге билим ва тарбия береген муаллимлери тюнегюнюн ойлап, ярыкъ тангаласына  эркин ёллар ачмакъны къастын этегени гёрюне. Шо ёллар да юртлу яшёрюмлени  гележекде умутларына элтежегине мен де инанаман.  


 

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля