Агьмат ЖАЧАЕВ,

Дагъыстанны халкъ шаири

 

 

ЯХСАЙ ЮРТЛУ МАЯГЪА

 

Жая недир, окъ етмесе жаягъа,

Маясыз гюн Яхсай юртну мунгайтар,

Айтылгъан бир арив сёз де Маягъа,

Ата юртгъа бир къайтмайлы, минг къайтар.

 

Россияны эки уллу башчысы

Берген эки орден балкъа тёшюнде.

Яшавуну артмас учун аччысы,

Яхсай юртун гёре гьатта тюшюнде.

 

Осаллыкъны биревден де гечмеген,

Гечмеге де ёкъдай бир де хыялы.

Ата юртда ким огъар сыр чечмеген

Аркъа таяр Асхартавдай саялы.

 

Къоян къылыкъ ёкъну ону къанында

Сюймей болма ярай янгыз ят ара,

Яшындан ол къабул берме жанын да,

Яхсайына болмас учун беткъара.

 

Бир айып да ёкъдур къоччакъ улангъа

Бир Маягъа оьктем башын иердей,

Бир къатын ол бирменлиги булангъы,

Бир къатын ол он папахгъа тиердей.

 

Тарыкъ болса, юмурукъ да гёрсетер,

Тарыкъ ерде язылардай аясы…

Гьайт, Къумукътюз, гьалынг сени тюзелтер

Гьар юртунгну болсады бир Маясы!

 

СОНЕТ ОШАЙ КЪАННА КЪАЗАКЪ ЙЫРЛАГЪА

 

Сонет ошай къанна къазакъ йырлагъа,

Къыргъый чююп айланмадым къырлагъа,

Къыр къарамай, къырыйымдан къайырдым,

Къанат къагъар къумукъ сёзлер айырдым.

 

Сюйдюм гьар сёз оьз ерине къонгъанны,

Сюйдюм гьар сёз сююнгенни-онггъанны,

Челтирдедей сал-сал болуп ятыргъа

Сыйдырмадым гючден он дёрт сатыргъа.

 

Эсге алып элимни дос халкъларын,

Алгъыш этип оланы дос гьалына,

Аресейни минг макъталгъан макъарын

Мен къыяман Къумукътюзню талына.

 

Болмас учун олар сай да, увакъ да,

Сонетлерим энни мени дав гьакъда.

 

ШАГЬАР МАЙДАНДАГЪЫ НАРАТЛАР

 

Уьстюнлюкню парадына жыйылгъан

Халкъ сыйышмай шунча уллу майдангъа…

Байрамланы байрамы бу 9 Май,

Къарагъанны къалдырардай гьайрангъа!

 

Бу майданны дёгерегин айланып,

Наратлар бар оьсген болуп сыдыра,

Бугюн олар халкъдан гёзюн айырмай,

Бугюн олар биревлени къыдыра…

 

Бу тереклер бирни йимик бийиклер,

Бу майдангъа чабып чыкъгъан йимиклер,

Токътагъанлар адамлагъа къошулуп,

Токътагъанлар ошап гьариси бир нартгъа,

Давдан къайтмай къалгъанланы орнуна

Чыкъгъан йимик бугюн олар ПАРАДГЪА.

 

ДАВДА КЪАЛГЪАН ШАИРЛЕНИ ЭСДЕЛИГИНЕ

 

Оланы бир тырнагъына тиеми

Биз оьтген ёл от-ялынсыз яшавда,

Олар гёрген Ватанны гьар сюеми

Нечик багьа олтургъанны шо давда.

 

Олар гёрген гюлле деген сатырны,

Гечеликде гьызын къоюп учагъан,

Гёрген олар гюлле йыкъгъан батырны,

Авгъан кююн алгъа яйып къучагъын.

 

Бир къол булан къалам тутгъан заманда

Автоматдан таймай болгъан бир къолу,

Окоп болгъан – кабинети оланы,

Тобукъ болгъан – языв-бузув столу.

 

Давда олар яралангъан, яллагъан,

Къан ярасын шакъытилдей къоллагъан.

 

БИР АБАТ

 

Давда оьлген эрлер къайтып тувмады,

Сюйсе яшлай, сюйсе авсун къартында,

Алгъа багъып тюгюл эсе авмады,

Ана Ватан баргъа къарап артындан.

 

Ачувлары башлагъанда артылма,

Арслан эрлер артгъа багъып таярмы,

Бир абат да артгъа багъып тартылма

Арсланланы арсланлыгъы къоярмы?

 

Бир къатабыз, бир де буса бошайбыз,

Биз гьали де давда йимик яшайбыз.

Сюйсенг мунда, сюйсенг яша Сибирде,

Кёп къабатлы тюгюл, къабур – бир къабат.

Оьлмес атны алмакъ учун бир-бирде

Таман бола алгъа алгъан бир абат!..

 

ГЬАВЧУНУ АНТЫ

 

Кёкде йырлай геле эди эки къув,

Кёклер шагьат эди эпсиз кюрюне.

Гелме къоюп, тюшме къоюп энишсув,

Гёзлеп тюбек чакъдым шонда бирине.

 

Ташны йимик тюшдю акъ къув къаршыма,

Бири уьстде учуп гетмей сес эте,

О тюшмей, таш тюшгей эди башыма –

Янгыз къалгъан языкъ къувум яс эте.

 

Къув тюгюл о… давда оьлген эрине

Яс этеген къатын магъа гёрюне!

Тынглагъан сонг шо гьуягъа, шо ясгъа,

Тюбегимни сувгъа ташлап къайтдым мен.

Ант этгеним дагъы гьавгъа бармасгъа

Агь чегеген ана къувгъа айтдым мен!

 

СОЛДАТНЫ ГЁЛЕГИ

 

Айланада къанлы къыргъын юрюле,

Айлана якъ танклар булан сюрюле…

Гюлле янгур явуп тура бошамай,

Гюнню гёрме къоягъангъа ошамай!

 

Къангъа юзген солдатны акъ гёлеги,

Уллу иш зат гьали ону гьалеги!

Къаны ташып, тобун ата башлай ол,

Къан гёлегин тартып юлкъуп ташлай ол!

 

Гёлек барып бир бутакъгъа илине,

Елпиллене топ атывну елине.

Мюгьлети ёкъ солдатны ял тапмагъа,

Тобу йимик толгъан ону юреги…

Тарыкъ болса алып алгъа чапмагъа,

Ал байракъдай солдатны шо гёлеги!

 

КЁК ЭШИТМЕЙ ЭДИ

 

Язбаш огъар сувукъ эди къыш йимик,

Къабакъ алгъа кёп чыгъады бу ана.

Уясындан уьркген ана къуш йимик,

Къабакъ алда талчыгъады бу ана.

 

Умут эте эди гёрме оланы –

Уланларын ахтарады кёплерден.

Давда бирче оьлюп уьч де уланы,

Аччы хабар гелип къалды ёкъ ерден!

 

Къаргъанмады къарт ана яс чыгъарып,

Къар басгъандай къалды башы агъарып,

Хапгъан кюйде къартыллайгъан эрнин де,

Къабур ташдай къатып къалды еринде.

 

Кёкге чюйген эди эки билегин,

Кёк эшитмей эди ону тилегин…

 

НАМУСНУ КЪУЛЛАРЫ

 

Бизин юртда бир йыл отуз той болгъан,

Бирмен деген отуз улан уьй болгъан,

Отузун да шо йыл дав-шав алгъан дей,

Отуз эрден отуз къатын къалгъан дей.

 

Отуз къатын – отуз къысмат онгмагъан,

Отуз булакъ, дав булгъап, сонг тонгмагъан,

Отуз ожакъ, сюек гирмей яс болгъан,

Отуз юрек юмурукъгъа къысылгъан!

Шондан берли отузу да тул олар,

Шондан берли намусуна къул олар.

Булай намус, айт, тиймейми негер де,

Мен айтагъан бола буса эгер де,

Шо отуз да, шо отуз да къатынгъа

Мен памятник салар эдим алтындан!

 

ДАВНУ КЮЛЮ

 

Давну сокъур гючю хыйлы ачылгъан,

Давну кюлю дюньягъа кёп чачылгъан:

Шо кюл къонгъан тюзлер булан тавлагъа,

Шо кюл къонгъан оьлгенлеге, савлагъа,

Сувлагъа да акъмайгъан ва агъагъан,

Къушлагъа да оьрде къанат къагъагъан.

Шо кюл къонгъан гьатта Гюнеш шавлагъа,

Шо кюл къонгъан солдат хапгъан ашгъа да,

Шо кюл къонгъан къуннакълангъан яшгъа да,

Кёп затлагъа къонгъан ондан башгъа да,

Кёп затлагъа давну кюлю чачылгъан,

Тек кёп затдан о тайгъан, о арчылгъан.

Аналардан таймай шо кюл, шо акълыкъ,

Акъ чачлары эте шогъар шагьатлыкъ.

 

ХАТЫ БУЛАН ТАНЫЛА

Россияны Игити

Абдулгьаким Исмайыловгъа

 

Ашав-ичив… Ялкъгъаныбыз язабыз,

Бичакъ басып тереклени гьызабыз,

Эсделикге къоябыз оьз хатыбыз,

Сонг гелгенлер охусун деп атыбыз.

 

Нетер эдик, эгер бизин тёшюбюз

Болар йимик къызыл яра, къызыл къан,

Бек оьтеген бичакъ булан оьз атын

Яза буса я эмен, я ябушгъан?!

 

Ахыр салсам айтарымны жамына,

Аталар да хаты булан таныла…

Бизин йимик тереклеге язмагъан

Дюнья гёрген аталар оьз хатларын,

Къанлы давда Рейхстагны тамына

Къаны булан язгъан олар атларын!

 

БУДАЙЛЫКЪНЫ ЙЫРЫ

 

Аста булан эшегенде яз ели,

Айтма бир иш будайлыкъны гёзели.

Гёрсенг ону юрекден дерт юлкъуна,

Гёк денгизни меселинде толкъуна.

 

Къулакъассанг шонда ону йырына,

Къуванарсан сырдаш болуп сырына,

Шатлыкъ йыры толгъан будайбашланы

Шат кюлкюсюн эсге сала яшланы.

Будай йырдан къуванч ала бу къыр да,

Исси экмекни ийиси бар бу йырда.

Бу йыр савлар токъ болсунну гьакъында,

Бу йыр давлар ёкъ болсунну гьакъында!

 

Бу йыр битсе, къайгъы къобуп бар халкъгъа,

Къалгъан йырлар гирмес эди къулакъгъа.

 

КЪОРКЪУНЧ КЪУЙСА

 

Башгъа тюгюл, адам неден къоркъса да,

Адат билип аркъасына къакъса да,

Артгъа салмай бир жумалар, бир айлар,

Къоргъашындан къоркъунч къуюп къарайлар.

 

Не затдан ол къоркъгъан буса, къурдашым,

Сувукъ сувгъа къуюлгъандокъ къоргъашын,

(Гёзюм гёрген ону нече керен де),

Болуп къала сураты лап еринде.

 

Бирев къоркъмакъ – бу чу аз зат, бу чу не,

Дюньябызны къоркъув гирген ичине!

Оьзге бары къоркъунчлардан шо бетер,

Оьлчевлерден оьтюп бара эп этер!

 

Къоркъунч къуйса, сав дюньяны къаратып,

Болар эди атом давну сураты!

 

БАШЛЫГЪЫНДА ТОКЪТАДЫ

 

Огь, аналар, юрегигиз ярадай,

Авур ойдан толтурмагъыз башыгъыз,

Дав майданда жан береген арада

Яппа-янгыз къалгъандыр деп яшыгъыз!

 

Ахырына чыгъып олар давланы,

Къайтып сизин гёрме умут тизеди,

Арт тынышын алагъанда оланы,

Ахыр сёзю АНАМ деген сёз эди.

 

Бош болмагъыз, оьктем кюйде къатыгъыз,

Ер этмеди олар сизин атыгъыз.

– Булай батыр эрлер булан байман! – деп,

Ана топракъ гьарисин бир макътады.

– Анагъыздан артыкъ болмай къойман! – деп,

Ана Ватан башлыгъында токътады.

 

ТАВЛАР

 

Токътагъандай талайыма етишип,

Токътагъанман етип тавну башына,

Хоншу тавлар мен геле деп эшитип,

Къаршылама чыкъгъан йимик къаршыма.

 

Тавларыма къан да сингген, къайгъы да,

Тюзлюк учун тартышгъанда эрлери,

Къыдырып да тапма къыйын тавларда

Къызгъын давлар юрюлмеген ерлерин.

 

Давгъа къаршы авзу сари яшлар да,

Давну къаргъай мунда гьатта ташлар да!

Тав арада дослукъ гьакъда йыр айтсанг,

Йырынг сени йыракълагъа етмек бар,

Давну якълап йырлагъанны башына,

Тав силкинип, ташлар тюшюп гетмек бар!

 

БИР КЪАБУР БАР ЕТМЕЙГЕН

 

Къат-къат болуп къалгъан Ерде къабурлар,

Къайда бакъсакъ, къабурсуз ер тапмайбыз,

Юрюсек де биз гёрюнер ёл булан,

Гёрюнмейген къабурланы тапмайбыз!

 

Дюньябызгъа дав гелтирген къайгъылар,

Айта барсакъ арты битмей къалардай,

Къурбанланы къабурлары кёплюкден

Дюнья шары чёгюп гетме болардай!

 

Къабуру кёп дюнья чардай айлана,

Айлана о бир алгъасап, бир сабур.

Тек гьали де дюньябызгъа етмейген

Бир къабур бар, бир къабур бар, бир къабур!

 

Ачып-чечип айтып берсем мен сагъа,

Дав гёмюлген къабур етмей дюньягъа!