«Гетген-оьтген замангъа сен тапанча атсанг, гележек заман сагъа топ булан урур» , – деген къанатлы сёзлер халкъ арада къолланмагъа къачан башлангъанны бирев де токъташдырма болмай. Токъташдырма тарыкъ да тюгюл. Жумланы халкъ не заман къоллама башлагъанындан эсе, ону не маъна берегени аслу болуп токътай. «Тарих – элек, онда кёплер эленген», – деп де айтыла чы. Къумукъну тарихини дарай элеклеринде эленген талайлы къагьруман уланлары, къызлары оьз заманында яшавда эли, ватаны, халкъы, миллети учун белгили гьыз къоюп гетгени къалгъан наслулар учун унутулмас уьлгю болуп къалгъандан къайры, тарихин унутгъан халкъны гележеги ёкъ деген ойну да гертилигин ташдыра.
Кёстек Дагъыстанда къумукъ юртланы лап да уллуларындан бириси деп гьисаплана гелген. Мунда 1874-нчю йылда Къумукътюздеги биринчилей орус тилде дарслар юрюлеген бир класлы училище ачылгъан. Отуз дёрт охувчусу булангъы класны заведующийи алим ва ярыкъландырывчу Михаил Афанасьев болгъанын токъташдырагъан документлер табылгъаны кёплеге белгили. Бу ерде мен сёзню Кёстек школаны оьсювю ва аякъгъа туруву гьакъда юрютме борч алмагъанман. Бизге гелген маълуматлардан таба юртда 1920-нчы – 24-нчю йылларда 150 охувчу ва олагъа дарс береген беш муаллим булангъы къумукъ школа иш гёрмеге башлагъанын билебиз.
1925-нчи йылдан тутуп, хас къумукъ школа ачыла ва школаны заведующийи болуп Жалал Гьажиевич Бегиев белгилене. Жалал Бегиев кимдир деген соравну арагъа чыкъмагъы мени къалам алмагъа да борчлу этди.
Кёстекли язывчу, фольклорну ахтарывчу, муаллим Алимсолтан Къалсыновну «Агъачкъомузну сеси» деген китабында Кёстек школаны тарихи гёзден гечириле ва: «1925 – 30-нчу йыллар хас къумукъ школа. Заведующийи – Жалал Бегиев. Етти муаллим ишлеген. 161 яш болгъан», – деген маълуматдан къайры дагъы гьеч зат айтылмай.
Кёстекли Гьажини уланы Жалал Бегиев 1905-нчи йыл 9-нчу январда тувгъан. Ол оьзюню педагогика чалышывун ата юрту Кёстекде башлагъан. Башлап муаллим, сонг буса беш йыл бою школагъа ёлбашчылыкъ этип ишлеген. Шо заманларда Дагъыстанда муаллимлер къыт экенге ва ерли касбучуланы гьазирлемекни гёз алгъа тутуп, жагьил улан Жалал Бегиев муаллимлер гьазирлейген курслагъа охума Бакю шагьаргъа йибериле. Охуп къайтгъанда, къумукъ тилни муаллими болуп ишлеме башлагъан. Кёстекде биринчилей Къумукътюзде хас къумукъ школаны ачылыву ва иш гёрмеклиги Жалал Бегиевни аты булан байлавлу. Оьзге предметлерден дарс беривчюлер етишмейгени себеп болуп огъар тарих, география дарсланы да юрютмеге тюшген. Шо буса Жалал Бегиевни билимлери тийишли даражада болгъанын исбат эте.
Муаллим ва жамият чалышывчу, ярыкъландырывчу ва оьз миллетин де, ана тилин де бир кюйде сюеген Жалал Бегиевни белгили драматург Алимпаша Салаватов булан къурдашлыкъ аралыкълары болгъан деп де айтыла. Мени юртлум ДАССР-ни билим беривюню отличниги Шарабдин Мустапаевни эсге алывларында да шо далиллер чалына бола эди. Темиравуллу муаллимлер Шарабдин Мустапаев, Сююнчгерей Шепиев, Сираждин Гьажиев ва арт вакътилерде агьлю гьаллагъа гёре Генжеавулда яшавлукъ этген Магьмут Алыпкъачев оьзлени муаллими Жалал Бегиевни гьакъында хабарлайгъаны гьали де эсимде. Алимпаша Салаватов булангъы къурдашлыкъ аралыкълары да бир де кемимеген. Балики, шо аралыкълар себеп болуп Жалал Бегиев касбу сайлавда ана тилни муаллими болма токъташгъан болма ярай. Сонггъа таба Жалал Гьажиевич Хасавюртда интернатны директору, райОНОну заведующийи, «Социализм къурулушу» деген газетни редактору болуп да загьмат тёкген.
Агьлюсю Къанюв булан беш къызны ва эки уланны оьсдюрген.
Оланы авлетлери Гьажи – машин гьайдавчу, Аплисхан – муаллим, Бела – райОНОда хыйлы йыллар методист, Рауфбек – уьч номерли орта школада машин гьайдавдан инструктор, Мадина – медсестра, эгиз къызлары Роза ДГУ-ну битген сонг муаллим, райОНОда методист, буссагьатгъы заманда «Вести Хасавюртовского района» деген газетни редакторуну заместители болуп ишлей, Дагъыстан Республиканы маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу, Женнет «Къумукъ тюз» деген газетде жаваплы секретарны, олай да компьютер къуллукъну кюте.
Жалал Бегиев арабызда ёгъу хыйлы бола буса да, къумукъну ярыкъ таварихини сыйлы бетинде ол къойгъан белгили гьыз унутулмас. Шо буса эс бавларыбызны солгъуларын тот басмагъа къоймайгъанлыкъны аламаты да дюр. Адамдан сонг бу берен дюньяда ол этген яхшы ишлер уьнемликге къала.
Тарихни элегинде эленген эревюллюлерибизни атлары да, хатлары да, олар аманат этген варислик де унутулса, гележек заман бизге топ уражакъны эсде сакъламагъа борчлубуз.
Магьаррам АЛИМГЬАЖИЕВ.
