Артдагъы йылларда Федерал пачалыкъ билим берив гесимлеге (ФГОС) гёре ана тилден ва адабиятдан гьалиги талаплагъа жавап береген кюйде охув китаплар чыгъарылып, биринчи класдан башлап, он биринчи класгъа юрюйген охувчуланы таъмин этивню гьакъында да кёп айтыла. Шо да негьакъ тюгюл. Нечик де, гьалиги талаплагъа жавап береген кюйде онгарылгъан охутув программалар да, дарс юрютювге байлавлу методика ёл гёрсетивлер де, оьзге гёрсетив-аян алатлар да муаллимлени къолунда ёкъ демеге ярай.
Шону да уьстевюне, бираз алда билим берив тармакъда юрюлеген ишни сан янына тергев этеген къурумланы талапларына асасланып, белгили болгъаны йимик, охув ожакъларда къолланып турагъан ана тил ва адабият охув китапланы пайдаландырыв гери урулуп турду. Сонггъа таба охувчулагъа шо китаплар къайтарылып да берилди. Шо да «НИИ Педагогики» деген басмахана охув китаплар чыгъармагъа ихтиярлы идараланы федерал сиягьына гирмегенлиги саялы, чыгъарылгъан охув китаплар пайдаландырылмагъа яратылмай турду. Артда да эсгиленген басмаханада ва китаплар учун ана тилден ва адабиятдан чыгъарылгъан китаплар, охутув алатлар гьисапланып, мактапларда пайдаландырмагъа ихтияр берилди.
Мактапларда билим алагъан яшланы охув китаплар булан таъмин этивню айланасында тувулунгъан узакъ йылланы боюнда четимлешип тургъан шолай гьал, бирден-эки тюгюл болмаса да, арадан заман оьтюп буса да, бюс-бютюнлей алышынмакъ бар. Федерал пачалыкъ билим берив гесимлеге къыйышывлу этилип, биринчиден башлап дёртюнчю класланы охувчуларына ана тилден охув китаплар гьазирленип, бугюнлерде мактаплагъа етишдирилгени шогъар инамлыкъ тувдура.
Эсгерилген охув китапланы филология илмуланы доктору, профессор Нюрмагьаммат Элдарханович Гьижиагьматов ва педагогика илмуланы кандидаты Абдулкерим Магьамматович Сайитов гьазирлеген. Белгили болгъаны йимик, охув китапланы онгарыв тармакъда мекенли кюйде сынав топлагъан бизин алимлер токъташдырылгъан болжаллардан тайышмагъан кюйде шо бек агьамиятлы ишни яшавгъа чыгъармагъа болгъан. Олагъа Москвада ва Санкт-Петербургда «Просвещение» деген басмаханада чыгъарылгъан охув китапланы уьстюнде ишлейгенде редакторлар, художниклер булан къатнавун болдурувда хыйлы четим гьалланы енгмеге тюшген. Охув китапланы авторлары телефондан олагъа суратлар нечик болма герекни англатып тургъан. Шогъар да къарамайлы, бир-бир суратланы этилген кюю рази къалдырагъан даражада тюгюл. Тек охувчу яшланы къолуна тюшген охув китаплар оьзлени алдына салынгъан борчланы кюте ва гьалиги талаплагъа толу кюйде жавап бере деп айтмагъа бажарыла. Нюрмагьаммат Элдарханович Гьажиагьматов мени булангъы лакъырыны барышында шо гьакъда эсгерди.
Ону сёзлерине гёре, алдын чыгъарылып, гьалиге ерли пайдаландырылып тургъанларындан янгы охув китапланы да ичделигинде, озокъда, хыйлы башгъалыкълар бар. Шоларда берилеген тапшурувлар инг алда яшланы охув китап булан оьзбашына ишлетип, оланы пикрусун ва сёз хазнасын байлашдырывгъа бакъдырылгъан. Шону булан бирге ана тил дарсларда уьйретилген материалны чечип болагъан бажарывлукъну яратып, яшланы пикир этив мердешлерин камиллешдиривге, олай да гьаман да йимик оланы къылыкъ якъдан тарбиялавгъа дарсларда да яратывчулукъ къайдаланы асувлугъун артдырывгъа аслу тергев бериле.
Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, муаллим дарсны барышында охувчулагъа ёл гёрсетивчю, оланы кёмекчиси гьисапда ортакъчылыкъ этежек. Кютюлеген тапшурувланы охувчулагъа берилеген къошум англатывлардан, берилеген соравлардан гьасил чыгъарып, оьзбашына кютмеге болажакъ. Сонг да, охув китапларда берилеген тапшурувланы кюте туруп, охувчулар оьзлени ана тилин мекенли кюйде уьйренмек аслу мурат гьисапда да, шоларда тил илмуну теориясы гьакъдагъы маълуматлар шайлы аз болгъан.
Шону булан бирге, охув китапларда охувчуланы билим алывгъа иштагьландырмакъ муратда къоллангъан суратланы санаву бир къадар артгъан. Суратлар булан бирче тилни камиллешдиривге ва пикру яратыв даражасын артдырывгъа байлавлу кёп тюрлю ишлер гёз алгъа тутулгъан. Сонг да, муаллимге охувчу яшланы билим даражасын гьисапгъа алып, тапшурувланы тангламагъа имканлыкъ бериле. Охув китапларда берилеген тапшурувларда мисаллар къумукъланы машгъур шаирлерини ва язывчуларыны, олай да халкъ авуз яратывчулугъуну гёрмекли асарларындан алынгъан.
Ондан къайры да, янгы охув китаплар гьар охувчуну билим даражаларын артдырывгъа эркин ёл ача, ону класда яда уьйде оьзбашына чалышагъанда Интернет булан пайдаланмагъа, билимин ва тарбиясын артдырмагъа генг имканлыкълар бере. Шоларда ана тилни абурун гётермек учун кёп чаралар гёрюле. Къумукъ тилде юрюлеген дарслар жамият борчларын кюте: олар миллетибизни менлигин сакълай, ана тилде гьакълашыв, къатнашыв чараланы кютегенден къайры да, халкъны маданият байлыгъын артдыра, пикир этив мердешлерин камиллешдире. Шо масъалалар да янгы китапларда гёз алгъа тутулгъан.
Белгили экени йимик, буссагьатгъы вакътиде, башлапгъы класланы охувчуларына къумукъ адабиятдан охув китаплар онгарылып тура. Бу йылны ахырына шолар да басмадан чыгъарылажакъ деп къаравуллана. Шолай да, башлапгъы класлар булан янаша буссагьатгъы вакътиде оьр класлагъа да ана тилден ва адабиятдан янгы охув китапланы уьстюнде де иш юрюле.
Шону гьисапгъа алып, ана тилден ва адабиятдан гьазирленеген охув китаплагъа байлавлу мактапларда чалышагъан муаллимлер сесленсе, озокъда, шоланы гьазирлевге болушлукъ этип, шексиз кюйде пайдалы болуп да чыгъажакъ эди.
