Янгыгентли муаллимлер – янгыртывну ёлунда


   Юрт ерлердеги школалар, оланы муаллимлери гьар юртну яшавунда агьамиятлы ерни тута. Айтагъаным, оланы иши юртлулар учун даим тарыкълы болуп гелген. Артдагъы юз йылны алгъанда, оланы иши, яш наслулагъа билим беривдеги, тарбиялавдагъы гьаракаты, юрт ва юртлулар учунгъу къошуму айтылгъан сёзлени исбатлай. Къумукъну къыбла боюнда ерлешген Янгыгентде башлапгъы эки йыллыкъ школа 1923-нчю йылда ачылгъан. Сонггъа таба школа 4, 7 йыллыкъ болгъан. 1967-нчи йылдан башлап, школа орта билим береген охув ожакъгъа айлангъан.


Школаны тарихинден

 


Совет пачалыкъ къурулуп, гюч алып да битмей, Янгыгентде 1923-нчю йылда 2 йыллыкъ школа ачыла. Шонда биринчи муаллим болуп Абдурагьман-къади Къадиев загьмат тёкмеге башлай. Мутай Рустамов, Къапар Беделов, Шарапутдин Зайырбеков, Зайнутдин Халитов – юрт школагъа юрюмеге башлагъан биринчи охувчу яшлар. Экинчи класны тамамлап, оланы кёплери билимлерин артдырмакъ муратда уьлкени оьзге юртларына, шагьарларына яйыла. Оланы яшав ёллары, къысматы гьар тюрлю болуп чыгъа. Къапар Беделов оьзюню республика даражада пагьмулу ёлбашчы гьисапда гёрсетмеге бажара. Уллу Ватан давну йылларындан башлап, ол 17 йылны боюнда Дагъыстанны финанс министри болуп чалышгъан. Мутай Рустамов, Шарапутдин Зайырбеков, Зайнутдин Халитов оьзлени дагъы да уьч иш къурдашы Жамалутдин Исмайылов, Пахрутдин Къадиев, Нажмутдин Керимов булан 1941-нчи йылда гёнгюллю кюйде къолгъа савутда алып сююмлю Ватанын якъламагъа гете.



1926-нчы йылда юртда 4 йыллыкъ школа ачыла. Оьмюрю гетип гючю етишмейгенге гёре, Абдурагьман-къади Къадиев, гиччи уланы Пахрутдинни Темирхан-Шурагъа муаллим касбугъа уьйретеген къысгъа курслагъа охумагъа йибере. Пахрутдин бир нече йыллар атасыны ишин юрюте. Сонг огъар шо курсланы охуп битдирген Ибрагьим Ибрагьимов, Жамалутдин Исмайылов, Багъатыр Тагьиров да къошулалар.



1928-нчи йылда белгили ярыкъландырывчу, муаллим башлыгентли Муртузали Халимбеков, 1930-нчу йылда буса Янгыгентдеги башлапгъы школалагъа биринчи орус муаллим Евдокия (Дуся) ишлемеге гелелер. Мунда Евдокия иш ёлдашы Айдемир Шихшабековгъа эрге бара, оьз яшавун къура. 1930-нчу йылда 4 йыллыкъ охув ожакъны биринчилерден болуп Гьажи Исаев, Пайзулла Абдуллаев, Амирарслан Ханмиев, Абдурагьим Къазиханов, Магьамматсайит Пашаев, Сасун Симандуев битдирелер. Буланы бириси Гьажи Исаев сонг район, республика даражадагъы ёлбашчы гьисапда белгили бола. Янгыгентни, Гьайдакъ ва оьзге районланы, республикабызны жамият яшавунда, экономикасын оьсдюрювде гёрмекли ерни тута.



1934-нчю йылда школаны заведующийи этилип Жамалутдин Исмайылов белгилене. 1937-нчи йылда юртда етти йыллыкъ школа ачыла. Арадан 30 йыл оьтюп, 1967-нчи йылда охув ожакъ орта билим береген школа болуп токътай. Шо гюнлерден бугюнге ярты асру гетген. Яшав алышынгъан сайын, охув, билим берив ожакъ да алышынып гелген. Мунда юзлер булан муаллимлер загьмат тёкген, минглер булан юртлу яшлар билим ва тарбия алгъан, сыкълашгъан ва сынавлу загьмат коллектив яратылгъан.


 

Мердешлени давам этебиз


 


Янгыгентни де, Башлыгентни де арасы – 6 чакъырым. Биз билеген чакъы, эки юртну халкъы бири-бирин англап, бири-бирин якълап, дослукъ, къурдашлыкъ аралыкълар юрютюп гелген. Муаллимлер де татывлукъну тувдурувда, дослукъ аралыкъланы юрютювде уллу къошум этген. Шо гьакъда мен яш заманымдан берли билемен.



Янгыгент орта школагъа гьар геливюм сююнч гьислер тувдура. Ерли школаны муаллимлерини, савлай коллективини иш гьаракаты айрыча рази къоя. Артдагъы бир нече йыллар школаны директору болуп Гьажигерей Агьматов чалыша. Ол – сынавлу ёлбашчы. Шону мен гьар гелгенде гьис этемен.



Артдагъы йылланы четимликлерине де къарамайлы, школаны асил ва бай мердешлерин ер этмесбиз деп, муаллимлени гьариси янгыгентли яшланы бугюнгю яшавгъа гьазирлей: оланы билимлерин артдырмакъ муратда гече демей, гюн демей бар гючюн салып чалышалар. Ишине гёре натижалары да бар.



– Яшавну гьар девюрюнде яш наслуланы охутувгъа, билим беривге гьар юртда уллу агьамият берилип гелген. Шо ишде бизин юртлулар бир заманда да ягъада турмагъан. Уллу Агьматхан, Амиргьамза уцмилер, генерал-майор Амирчопан Жамавбек-огълы, Дагъыстанны финанс министри Къапар Беделов, ону иниси белгили хирург Гьасан Беделов, боксдан СССР-ни чемпиону, спортну халкъара устасы Жамболат Мутаев де Янгыгентде билим алгъан. Олар барысы да бизин юртда тувгъан, оьсген, тарбиялангъан, – дей Гьажигерей Юсупбекович. – Нечакъы къыйын болса да, биз, бугюнгю юртлу муаллимлер, ата-бабаларыбыз етишген оьрлюклени ер этмеге болмайбыз. Оланы юрт ва юртлулар учун этген умпагьатлы ишлерин унутмай, дагъы да оьр этип юрюмеге борчлубуз.



Директорну ойларын, таза умутларын, хыялларын коллективде загьмат тёгеген гьар муаллим тюз англай ва болагъан гьаракатын этип чалыша.



Охув ожакъны ишинде биринчи масъала яшлагъа сан янлы билимлер бермек болуп токътай. Коллективни бары къасты шо масъаланы чечивге бакъдырылгъан. Школада загьмат тёгеген 34 муаллимни 28-и оьр билими, 6-вуну буса орта билимлери бар. Ишлейгенлени орта оьмюрю – 50 йыл. Мунда 4 яш касбучу да чалыша. Гьажигерей Агьматов, Серияханум Гьажиева, Зумрут Омарова – Дагъыс­танны ат къазангъан муаллимлери. Гюлханым Телеева, Муритхан Телеев «Россияны билим берив тармыгъыны гьюрметли къуллукъчусу» деген атгъа ес болгъан.



– Яшав бугюн алдыбызгъа салгъан четим масъалаланы чечмек учун янгыз гьаракат таманлыкъ этмей, – дей директор. – Школаны бинасы къурулгъанлы кёп йыллар бола. Шону учун даим ремонт ишлер талап этиле. Сиз билесиз, акъча маялар булангъы гьалны, – дей Гьажигерей Юсумбекович. – Шогъар да къарамайлы, четимликлени болагъан кюйде алдын алмагъа урунабыз. Аста-аста класларыбыз кабинет къайдагъа гёче. Муаллимлер, охувчу яшлар учун бугюнгю талаплагъа жавап береген шартлар яратыла. Шо буса – аслу масъала, билим беривню сан янын гётеривде яхшы таяв болуп токътай. Мадарлы юртлуларыбыз – ижарачылар, далапчылар да къошумун болдура. Натижалар да ёкъ тюгюл. Мисал учун, гетген йыл 2 охувчубуз школаны алтын медальгъа битдирди, 15 яш буса гьар тюрлю предметлерден район олимпиадаларда уьстюнлюк къазандылар.



Башында сынавлу ёлбашчы булангъы муаллимлер юртлу яшланы охутув, билим берив ишлери булан тамамланып къалмай, оланы юрт учун, юртлулар учун пайдалы адамлар этип тарбиялавгъа да кёп агьамият берелер. Шо ишге олар яшланы ата-анасын да къуршай. Эсгерилген школада оьзюню уставына асасланып, ёлбашчылыкъ совет къурулгъан. Советге къуршалгъанлар школада конференциялар, ата-аналаны жыйынларын оьтгерелер. Шоланы барышында школаны оьсювюню, материал базасыны, школа низамны беклешдиривню масъалаларына къарала. Къабул этилген къарарланы яшавгъа чыгъарывгъа яшланы ата-аналары къуршала. Оланы гючю булан школаны абзарын тазалавгъа, бинасына ва класланы ичин ярашдырывгъа, охувчу яшланы дарслардан сонггъу ял алывун онгарывгъа багъышлангъан кёп ишлер оьгериле.



Школада дарслар битген сонг да ишлер токъталмай. Чебер иш гёреген, билим беривню толумлашдырагъан, савлукъну беклешдиреген ва оьзге кружоклар яратылгъан. Шоланы барысында да охувчу яшлар жагьлы кюйде ортакъчылыкъ эте, яш пагьмуларын билдире. Муаллимлер оланы гючю булан байрам тархлагъа байлавлу чаралар, ветеранлар, белгили адамлар булан ёлугъувлар оьтгерелер. Бу чараланы гьариси охувчу яшланы къылыкъ, ругь якъдан тарбиялавда агьамиятлы ер тута.


 

Яшлар – бизин гележегибиз


 


Бу сёзлени дуруслугъуна бирев де шекленмей. Мен Янгыгентдеги орта школада болгъан гюн юрт администрацияны башчысы Пашабек Мутаев булан да ёлукъдум. Биз юртну ичин айланып къоймай, эки сагьатыбызны тас этсек де, юртну генг ва берекетли авлакъларындан да айландыкъ. Шо вакътиде арабызда кёп пайдалы сёз болду. Жагьил чагъына да къарамай, Пашабек лакъырыбызда оьзюн узакъ яшав сюрген тамаза йимик ойлайгъан, гьар масъаланы чечивге билимли янашагъан ёлбашчы гьисапда гёрсетди. Юрт ёлбашчыны борчларын кюте туруп, ол эки йылны ичинде юрт ва юртлулар учун кёп пайдалы ишлер этген. Юртну ичинде, айланасында тазалыкъ, топуракъ масъалада тийишли низам болдурмагъа бажаргъан.



– Бары чалышывубуз юртну тазалы­гъын, юртлуларыбызны яшав гьалын артдырывгъа бакъдырылгъан, – дей Пашабек Мутаев. – Ишибизде бир къадар натижалар бар деп эсиме геле. Тек уллу ва бай топуракъларыбыз толу къолланмай. Себеби – къыйынлы 90-нчы йыллар. Шо йылларда ерли совхоз бузулду, адамлар ишсиз, ашсыз къалды. Кёплери юртун-ерин къоюп, йыракъ Темиркъазыкъгъа, республиканы, Россияны шагьарларына, юртларына гёчмеге борчлу болдулар. Оланы юртгъа къайтармакъ – бизин бугюнгю аслу масъалаларыбызны бириси. Шону учун да юртда тийишли шартлар яратмагъа тарыкъ. Шолай болса, школаны охуп битеген уланларыбыз, къызларыбыз да юртда къалажагъына инанабыз. Олар – бизин байлыгъыбыз, олар бизин гележегибиз. Умутларыбызны яшавгъа чыгъармакъ муратда ювукъ арада юртдагъы маданият уьюн ярашдырыв ишлени башламагъа къастыбыз бар. Ону къуллукъчуларыны иши де жанланажакъ, юртлуланы, айрокъда яшёрюмлени арасында маданият-ярыкъландырыв ишлер алгъа баражагъына умут этебиз.



Юрт администрацияны башчысы ерли школаны ишлерине де тергевюн кемитмей, болагъан кёмегин эте. Сонг да, физкультура ва спорт ишлени яхшылашдырывну масъалаларын даим ойлап тура. Яхшы умутларын яшавгъа чыгъарывда ерли СПК-ны загьмат коллективи оьз къошумун этежегине инана.



Бугюнгю яшав, бугюнгю четимликлер барыбыздан да биригип, сыкълашып, бир-бирибизни англап ва кёмеклешип иш гёрювню талап эте. Янгыз шу къайдада чалышыв къыйынлыкъланы енгмеге, оьрлюклеге гётерилмеге ёл ачажагъы гьарибизге белгили. Оьзге ёллар ёкъ. Шону янгыгентлилер, мени эсиме гелеген кюйде, яхшы англагъанлар ва абатларын чалт алып юрюйлер. Шо гьаракатда олагъа уьстюнлюклер ёрайман.


 

 

Магьамматрасул Ибрагьимов.

Суратда: Янгыгентни гёрюнюшю.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля