Мени эсиме гелеген кюйде, билим алмакъ адамны яшав боюнда оьзюне пайда-хайыр гелтирип турагъан бир уллу байлыкъ экенине тюшюнген школаны битдирип чыгъагъан яшланы барысыны да бир ою, бир дерти бола. Олар орта билим алгъан сонг, юреги авагъан касбуну танглап, къайсы буса да бир охув ожакъгъа тюшмекни гьакъында ойлаша. Яш наслуну вакиллерини гьариси айрыча оьзю танглагъан охув ожакъгъа тюшюп боларманмы, шонда билим алмакъ учун, чинкдеси, касбугъа ес болмакъ учун не йимик имканлыкълар яратылгъан экен, охувгъа берилген йылланы узагъында не тюрлю четимликлеге урунарман экен деп ойлашмай да тюгюлдюр. Наслудан-наслугъа шолай болуп гелген.
Шо гьакъда айта туруп, яшёрюмлени барысы да оьр охув ожакълагъа тюшюп, билим алмагъа бажарылмайгъанын эсгермей къоймагъа ярамай. Неге тюгюл, чалт алышынып турагъан шартланы гьисапгъа алгъанда, гьар къайсы тармакъда да ишни къурумчулукъ якъдан тюзевлю салмагъа болагъан оьр билимли касбучулардан къайры да, къолу булан гьар нени де этмеге пагьмусу-гьюнери етишеген гьар тюрлю саниятланы есилери де гьажатлы. Гьар къайсы тармакъда да, гьар къайсы идарада да къолунда от ойнатмагъа болагъан касбучулар болмаса, иш тийишли даражада тюгюл, осал юрюле.
Бизде буса гьали шолай тизив касбучулар етишмей. Артдагъы йылларда оланы гьазир этивге, оьзю юрютеген ишни сырларына мекенли кюйде тюшюнген яш касбучулагъа савлай уьлкени оьлчевюнде де тергев арта барагъаны шо саялы болмагъа ярай. Россияны Президенти Владимир Путинни тапшуруву булан 2022-нчи йылгъа бизин уьлкени шагьарларында иш гёреген эки мингге ювукъ коллежни ва техникумну устаханаларын ярашдырыв-янгыртыв булан бирге гьалиги шартлагъа жавап береген ясандырывлар булан да таъмин этилмеге гёз алгъа тутулгъанлыгъы шексиз кюйде шо якъдан алгъа барывну белгиси болуп токътай. Яш касбучуланы арасында янгыз уьлкени оьлчевюнде тюгюл, дюньяны оьлчевюнде гьар йыл сайын мердешли кюйде ярышлар оьтгерилегени де шону исбатлай.
Сонг да, айры-айры адамланы, идараланы сиптечилиги булан да орта хас билим береген ожакъланы ачмагъа шартлар яратыла. Шо коллежлерде де, техникумларда да пачалыкъны янындан ачылып иш гёрегенлеринде йимик охутув, озокъда, билим берив ва илму министерлигини тергевюню тюбюнде тасдыкъ этилген билим берив гесимлеге гёре юрюле.
Янгыз бизин республиканы алгъанда да, бугюнлерде пачалыкъны янындан ачылгъан коллежлерден ва техникумлардан къайры да, оьзтёрече иш гёрегенлери де бар. Белгили экени йимик, кёп йылланы узагъында иш гёреген шо орта хас охув ожакъларда охуйгъанланы билимлерини сан янына, инг аслусу, тизив касбучуланы гьазирлеп чыгъарывгъа таман чакъы агьамият берилген. Бир де къопдурувсуз айтгъанда, алдын институтлардан эсе бир-бир орта хас охув ожакъларда билим алмакъ артыкъ абурлу саналгъан. Неге тюгюл де, эсгерилген охув ожакъларда шайлы билимлеге ес болмакъ булан бирге гьар тюрлю касбуланы юрютювде мекенли оьрлюклеге етишип гелегенлени гьаракаты булан яшёрюмлеге касбуланы сырларына тюшюнюп, гьар къайсы идарада да, предприятиеде де иш башламагъа имканлыкъ береген кюйде сынав топламагъа шартлар яратылгъан.
Шоланы арасында айры-айры адамланы сиптечилиги булан ачылгъан коллежлерде ва техникумларда да билим беривге таман даражада имканлыкълар болдурулгъан. Магьачкъаладагъы гуманитар – кёп тармакълы коллежни де шолай билим берив булан бирге охувчуланы тарбиялавда гьалиги талаплагъа жавап береген даражада салынгъан орта хас охув ожакъланы бириси деп гьисап этмеге ярай.
Гертисин айтгъанда, эсгерилген орта хас охув ожакъда юрюлеген гьаракат касбу билим беривню алдына салынагъан бары да талаплагъа жавап бере. Инг алда шо коллеж билим берив учун мукъаятлы кюйде къурулгъан бинада ерлешгенин айрыча айтмагъа тюше. Ону абзары арив, айбат этилип онгарылып, охувчулар ва муаллимлер, олай да оьзге гелгенлер де олтуруп ял алмагъа болар йимик ясандырылгъан. Алдындагъы сокъмакълагъа асфальт ва плитка тутулгъан, оьсюмлюклер оьсеген ерлерине гьар гюн де къуллукъ этилегени билине. Бинаны ал бетине арекден де гёрюнеген гьарплар булан охув ожакъны язылгъан аты булан бирге, коллежни гьакъында таман чакъы маълумат береген уллу билдиривлер жагьил уланланы ва къызланы охума гелмеге муштарлы этегендей гёрюне. Янгыз тыш гёрюнюшю булан тюгюл, охутув ва гьар тюрлю сынав топлав ишлерде де оьзю ачылып иш гёрмеге башлагъан артдагъы эки йылны ичинде алгъа абат ала, дарс беривню алдынлы къайдаларын къоллай.
Шо иш коллежде ишлейгенлени къайсына сорасанг да, оьзлени ёлбашчысы Жават Бегагьматович Гьажиагьматовну гьаракаты ва бир башлап касбу билим береген орта хас охув ожакъны кюрчюлендирген Тавлу Абуталимович Къазакъбиевни бажарывлугъу булан амалгъа гелгенин англата. Бийик канзилерден оьрленип, коллежни ичине гиргенде, бу охув ожакъда низам къатты салынгъанын ва билим беривню оьр даражагъа етишдиривге бакъдырылгъан гьаракатны гьис этдим. Шогъар бир якъдан тамаша болмагъа тюшмейдир. Неге тюгюл де, тар сокъмакълардан оьтюп, яшавну генг ва уллу ёлларына чыкъгъынчагъа да Тавлу Къазакъбиев яш чагъында касбу билим береген орта хас охув ожакъны тамамлагъан.
Ачыкълашдырып айтгъанда, ол Бабаюрт районну Мужукъай юртунда тувуп оьсген. 1972-нчи йылда счетовод-бухгалтерлени гьазирлейген республика школасында билим алгъан. 1981-нчи йылда Дагъыстан пачалыкъ политехника институтну, 1993-нчю йылда Россияны ич ишлер министерлигини Волгограддагъы оьр ахтарывчу школасын, 2016-нчы йылда Дагъыстан пачалыкъ аграр университетни битдирген.
Оьзюню загьмат чалышывун ол «Корводстрой» трестини Бабаюртдагъы 15 номерли ПМК-сында физкультурагъа ва спортгъа къарайгъан инструктор-методистини къуллугъунда башлагъан. 1975-нчи йылдан тутуп, Дагъыстанны ич ишлер министерлигини финанс-экономика ва ахтарыв юрютеген къурумларында гьар тюрлю къуллукъларда ишлеген. 1997-нчи йылда Дагъыстанны ич ишлер министерлигини экономика жинаятчылыкълагъа къарайгъан биринчи управлениесини начальниги этилип белгиленген. Милицияны отставкадагъы полковниги. Ногъайлардан ДР-ни Пачалыкъ Советини члени этилип сайлангъан. 2000-нчи йылда ДР-ни Пачалыкъ Советини Председателини кёмекчиси этилип белгиленген. 2002-нчи йылны июн айында Ногъай федерал маданият автономиясыны президенти этилип сайлангъан. Экстремизмге къаршы иш гёреген центрыны бёлюгюню ёлбашчысы болуп тургъан.
Умуми кюйде алгъанда, бизин республиканы, олай да Къыбла федерал округуну ич ишлер къурумларында 35 йылланы узагъында чалышгъан. 2012-нчи йылда Тюркияда Россия Федерацияны Сатыв-алыв вакиллигини янында Дагъыстанны вакили этилип белгиленген. Ол – юрист илмуланы кандидаты, Дагъыстанны ат къазангъан юристи де дюр. «Ватанны алдындагъы къуллукълары учун» деген экинчи даражалы орденни медалы булан савгъатлангъан.
Яшавуну боюнда ол, камилликни дазусу болмай дегенлей, билимлерин артдырып, шоланы да гьар тюрлю тармакъларда къоллап чалышгъан ва мекенли сынав топлагъан. Бугюнлерде де орта хас охув ожакъны ишин къурувда шо ёлдан тайышмай. Коллеж ачылып иш гёрмеге башлагъан гюнден тутуп, студентлер мунда охуйгъангъа оьктем болардай, бир-бир оьр охув ожакълардан къалышмайгъан кюйде шартлар болдурмакъ учун къастда экенине тюшюндюм.
– Мен гьисап этеген кюйде, бизин республикада оьз касбусуну сырларына тюшюнюп ишлейген сынавлу касбучулар етишмей. Шо саялы гьар тюрлю касбулагъа уьйретеген коллежни ачмагъа мен кёпден берли умутлу эдим. Бугюнлерде коллежде билим алагъан яшлар арадан йыллар оьтген сонг оьзлер охуп чыкъгъан орта охув ожакъны гьакъында халкъ арада, эл арада сёз чыкъгъанда, оьктем болажагъын билемен. Неге тюгюл, олагъа санлы билим алмакъ учун къолумдан гелеген бары да къуллукъну кютемен. Буссагьатгъы вакътиде коллежде дарсланы юрютеген профессорлар, илмуланы кандидатлары экономика яшавну гьалиги талапларына гёре танглангъан. Тюзю, оланы кёплери башгъа оьр ва орта охув ожакъларда да ишлей. Нечакъы сюймесе де, айлыкъ алапаланы къадары аз кюйде къалып турагъангъа, яшавгъа амал этип, олар бир вакътини ичинде бир нече билим берив идарада чалышмагъа борчлу болалар.
Бизин коллежде студентлеге айрыча талаплар салынгъан. Олар акъча берип экзаменлерден оьтюп болмайгъанны биле. Урушбат бизде гери урула. Шо буса мен сан янлы билимлеге ес болувгъа яшланы иштагьландырагъан аслу шарт болуп токътай десем, дурус болуп чыгъар.
Коллежде охуйгъан яшлар бизин дарс беривчюлени, мени оьзюмню де гьаракатымны натижасы болуп токътай. Неге тюгюл, олар бир ерге ишге тюшюп, билими ёкъну гёрсе, я сен къайда билим алгъансан деп сораса, олар саялы бизге уялма тарыкъ чы?! Сонг да, яшлар коллежге гелгенче, тюрлю-тюрлю школаларда охуп гелегенин гьисапгъа алып, билим алыв булан бирге оланы тарбиялавгъа да тергев бериле.
Бизин коллежге касбу билим берив гьаракатны юрютмеге ихтияр береген шагьатнаманы Дагъыстанны билим берив ва илму министерлиги 2017-нчи йылны август айыны 4-де тапшургъан. Пачалыкъ къурумланы янындан токъташдырылгъан димломгъа ес болмакъ учун яшлар коллежге ЕГЭ-ни авараларына егилмей, бизде оьтгерилеген лакъырлашывланы ва сынавланы гьасиллерине гёре тюшмеге бола. Охувгъа берилеген йыллыкъ гьакъны тёлейгенде, етим къалгъан яшлагъа енгилликлер де гёз алгъа тутула, – деп, ол мени булан юрютген лакъырлашывну лап башында коллежде билим алагъанлагъа ва оланы охутагъанлагъа салынагъан талапланы англата.
–Оьтген охув йылда бизин коллежде 700-ге ювукъ студент очно да, заочно да охуп билим алды, – деп узата ол сёзюн.– Янгы охув йылда да гёз алгъа тутулгъан кюйде студент къабул этилежек деп къаравуллана. Гьалиги яшлар охувгъа амракъ тюгюл дейгенлер ёлугъа. Бизге гелеген яшланы кёбюсю буса, гертилей де, билим алмагъа, бир касбугъа ес болмагъа сююп, оьзлер англап геле. Гележекде олар медсестраны, фармацевтни, социал къуллукъланы кютеген тармакъны къуллукъчусуну, экономика ва бухгалтерни, автоматлашдырылгъан къуралланы маълумат аманлыгъын болдурувчуну, компьютер къуралланы программаларын къурувчуну касбуларын алмагъа бола. Шону булан бирге, башлапгъы класланы муаллимини, физкультура дарсланы юрютювчюню, школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараны къуллукъчусуну касбусуна ес болмагъа да бажарыла. Бизин коллежде охуп чыкъгъанлар оьзлер танглагъан касбугъа гёре оьр охув ожакъланы 2-нчи курсуна тюшмеге бола.
Коллежде дарс беривчюлер, охувчулар учун кёп тюрлю онгайлыкълар да болдурулгъан. Компьютер къураллар, гёрсетив-аян алатлар булан ясандырылгъан кабинетлер, химия ва биология лабораториялар, спорт майданча ва уллу бийив, фитнес, спорт заллар, айрыча тренажёр зал, ашхана, жыйынлар юрюлеген зал, футбол, волейбол ойнамакъ учун майданчалар – булар бары да охувчулагъа да герти билим алма ва гьакъ юрекден ишлемеге имканлыкълар тувдура.
Шондан къайры да, коллежде гьакъ берип охуйгъан массажгъа, косметологгъа, ингилис ва тюрк тиллени, компьютер булан пайдаланмагъа, уьйренив, олай да авруйгъанлагъа къарайгъан медсестраны, эсли наслуну вакиллерине къуллукъ этив тармакъны къуллукъчуларын гьазирлейген къысгъа курслар ачылгъан. Бизин республиканы билим берив, савлукъ сакълав, загьмат министерлиги булан байлангъан дыгъарлар да яшавгъа чыгъарыла. Демек, коллежде Магьачкъала, Каспийск, Дербент, Избербаш, Къызлар, Хасавюрт шагьарларда, олай да Къарабудагъгент, Хумторкъали, Лаваша районларда иш гёреген идараларында чалышагъан оьрде эсгерилген тармакъланы къуллукъчуларыны касбу бажарывлугъун камиллешдиривге байлавлу курслар да юрюле.
Гьар къайсы касбугъа байлавлу билим берегенде, студентлеге сынав топламагъа, иш юрюлеген кюйню гёрмеге, билмеге болагъан ёрукъда предприятиелерде ва идараларда сынав алмагъа имканлыкълар яратылгъан. Магьачкъаладагъы гуманитар – кёп тармакълы коллежде охуйгъанлагъа, оьзге касбу билим береген орта хас ожакъланы студентлерине йимик, олай да бу йыл охумагъа тюшмеге хыял этегенлеге тарбиялы ва адилли болуп терен билимлер алмакъ къала. Касбу билим береген оьзге орта хас охув ожакъланы барысына да ортакъ масъалаланы коллежни башгъа ёлбашчылары булан бирче Тавлу Къазакъбиев чечежек.
Насрулла БАЙБОЛАТОВ.
СУРАТЛАРДА: Магьачкъаладагъы гуманитар — кёп тармакълы коллежни кюрчюлендирген Тавлу Къазакъбиев; эсгерилген охув ожакъда дарслар юрюлеген вакъти.
