Гьар йыл Хасавюрт районда 3 мингден де къолай яш тува. Олар да арадан 6 йыл гетип, школагъа юрюмеге башлай. Райондагъы школаланы ишин гёзден гечирип къараса, гьар йыл сайын яшлагъа школаларда тыгъыс бола: олагъа охув ерлер етишмей. Шону учун да райондагъы 10 школада яшлар уьч сменде охуй. Хамавюртда Алибек Гьажиевни атындагъы школада да шолай гьал бар. Мен школаны директору Найида Ильясовна Гьажиева булан лакъыр этемен.
–Найида Ильясовна, артдагъы йылларда школада бир нече агьвалат болуп тура. Бир охув йылны алдында къалкъысына от тюшдю, тек тез сёндюрюлдю. Бирдагъы гезик буса пурхасы чёкдю. Бу къыйынлыкълар недендир?
– Бары да зат школабыз эсги экенге бола. Бизин школа къурулгъанлы кёп йыллар гетген. Уллулар айтагъан кюйде, Уллу Ватан давну йылларында немислер Темиркъазыкъ Кавказгъа емирилген вакътисинде, 2 бинаны бирисинде офицерлер яшай болгъан. Шондан сонг юртгъа гелген яш касбучулар яшайгъан уьйлер болуп тургъан. Шо йылларда къырыйында экинчи бина да къурулгъан ва 1962-нчи йылда эки де бинадан школа этген. Гьар йыл дегенлей ярашдырылса да, кёп эсги. Бугюнлерде школаны эки бинасында 572 яш уьч сменде охуй. Шолагъа да 75 муаллим дарс бере. 8 муаллимибиз – оьр категориялы, 1-си –Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, 8 муаллим буса – Россияны умуми билим беривюню отличниклери. Айтагъаным, билим берив школада яхшы салынгъан, тек эсгерилген масъалаларыбыз гьали де чечилмеген.
– Россияны премьер-министри Дмитрий Медведев гетген бир генгешинде школаларда 3 сменде охувну тайдырмакъ ва бара-бара 2 сменлик охувну да тайдырма гёз алгъа тутулгъанны гьакъында айтды. Сизин школа шо программагъа гирмегенми?
– Мен директор болуп ишлейгеним 5 йыл бола. Алдагъылар айтып билемен, бир-бир йылларда 3 сменде охуйгъан школаланы гьакъында эсгерме де къоймай болгъан. Шолай школалар ёкъ деп яздыра болгъан. Эгер де министерликдегилер шолай школаны эсгерип маълумат берсе де, къабул этмей болгъан. Шону учундур, бизге де тергев осал болуп турду. Шолай кёп йыллар узатылып тургъан. Бизде янгы школа къурма тюшегени къайсы якъдан алып къараса да белгили: биналарыны гьалы бузукъ ва уьч сменде охуйгъан школа экенге…
Ойлашып къарагъанда, уьч сменлик охув Башгъа гиччи юртларда баргъа ошай. Булайына алгъанда, шо масъала янгыз Темиркъазыкъ Кавказда гётерилген, башгъа ерлерде шо масъала ёкъ деме ярай.
Янгы школаланы къурувну гьакъында Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильев Халкъ Жыйынгъа Чакъырывунда да эсгерди. Ол айтагъан кюйде, 2018-нчи йылны ичинде уьч сменлик охув масъала Дагъыстанны 13 школасында тайдырылгъан. 2025-нчи йылгъа буса Дагъыстандагъы бары да школаларда яшлар бир сменде охужакъ.
Бизде де 2018-нчи йылда 502 яшгъа деп школа къурулма проектге гирген деп хабар болду. Башлап бизге шо сююнч хабарны мисгин болгъан юртлубуз, къардашым Алибек Муцалханович Гьажиев алып гелген эди. Ол да юртда янгы школа къурдурмакъ учун кёп чабып айланды. Гьали бизге билдирген кюйде, юртда школа 2020-нчы йылда къурулажакъ.
Федерал оьлчевде къабул этилинген «Школа – 2025» деген программагъа гёре оьтген ва бу йылланы ичинде Дагъыстанда кёп школалар къурулуп тура…
Найида Ильясовна тюз айта, артдагъы эки йылны ичинде районда да 3 школа къурулду. Хасавюрт район Дагъыстанда инг уллу администрация къурулув гьисаплана. Мунда 56 школа бар. Шоланы хыйлысында да яшлар эки ва уьч сменде охуй. Алдындагъы ва гетген йылларда 502 яшгъа школалар
Къарланюрт ва Петраковское ва 120 яшгъа ери булангъы Къадиротар юртларда къурулду. Шоларда охувчулар бир сменде охуйлар. Шолай да, Хасавюрт районда Первомайскоедеги, Яхсайдагъы 1 номерли ва Тукита школаларда да бир сменде охутув юрюле. 3 сменде буса 7 школа ишлей: Теречное, Хамавюрт, Къандавуравул, Акъболатюрт, Кимсиюрт, Янгы Кёстек, Солнечное ва Эндирей юртлардагъы школалар. Бу йыл да Хасавюрт районда 7 школа къурулма герек эди: Акъболатюртда ва Кимсиюртда – 120-шар яшгъа, Къандавуравулда, Теречноеде ва Эндирейдеги 2 номерли школаларда буса – 300-ер яшгъа, Эндирейде 1 номерли школада – 502 ва Янгы Кёстекде буса – 400 яшгъа ери булангъы. Шоланы да янгы охув йыл башлангъанча ишге салма герек эди, тек гьали де ишлер башланмагъан.
Гьали районгъа бирдагъы сююнч хабар гелди, бу йыл Солнечное деген юртда 804 яшгъа ери булангъы школа да федерал программагъа къошулгъан. Гьал шолай гетсе, 2020-нчы йылгъа 3 сменде охуйгъан бир-эки школа тюгюл къалмас деме ярай.
Дагъыстанны Башчысы В.Васильевни сиптечилиги булан чыкъгъан «100 школа» деген программа бек пайдалы болду. Мен алда да яздым, районда бузулуп гелеген школалар да бар: Борагъангечив, Адилотар, Яхсайдагъы 2 номерли школа, Шагада, Генжавул, Октябрьская, Пятилетка, Сивух, Янгы Саситли, Ботаюрт школалар. Олагъа документлерин гьазирлеп, Дагъыстанны Гьукуматына тапшурма герек. 2018-нчи йылда бары да кагъызларын тезликде онгарып, «100 школа» деген программагъа Ботаюрт ва Тотурбийкъала юртланы школалары гирди ва тергевден оьтдюлер.
Охув ожакъланы ярашдырмагъа деп 2-шер миллион манат да гёрсетилди. Тек шо янгыз къалкъысын ярашдырма болар деп гьисап этиле эди. Шону учун да ерли ва район администрациялар ишни чалтлашдырмагъа юртлардан чыкъгъан бажарывлу адамланы къыдырып, школагъа кёмек къолун узатмакъны тиледи. Биринчилей болуп Ботаюртдагъы «Батыр-бройлер» деген жамиятны башчысы Аштар Батыров ва «Нарт» деген жамият къурумну башчысы Руслан Бийболатов оьзлер охуп битген школаны ярашдырма деп 600 минг манат гёрсетген. Район администрация да шончакъы къошду. Шо харжлар да школаланы бары да терезелерин-эшиклерин, исси этив ясандырывланы, полларын ва башгъа тюрлю ерлерин янгыртма имканлыкъ берди. Шолай Тотурбийкъалада да этилди.
Эсгерилген проект гьали де ишлей. Бу йыл буса о «150 школа» деп юрюле. Шогъар Хасавюрт райондан 9 школа гирген: экинчи гезик Ботаюрт ва Тотурбийкъала, Яхсайдагъы 1 номерли школа, Боташюрт, Чагъаротар, Покровская, Къурушдагъы эки де школа ва Сулевгент школалар гире. Шо проект таймай турса, дагъы да школалар къошулма болажакъ. Инг де яхшысы, шо программагъа бир школа нече керен де гирме болагъаны.
– ЕГЭ нечик юрюле?…
– Артдагъы вакътиде билим беривде кёп тюрлю алмашынывлар болуп тура. Тарбия булан янаша билим беривге де янгылыкълар къошулгъан ва шону сан янын артдырывгъа да бек гючлю тергев берилме башлангъан. ЕГЭ-ни алып къойсакъ да, башлапгъы заманларда о не экенни билмейгенлер бардан къайры, терен маънасын да англамай эди. Негер тарыкъ башгъа пачалыкъланы сынаву деген сёзлер де болмай къалмады. Гьали охувчу яшлар да шогъар астаракъ булан уьйренип геле деме ярай.
Муаллимлер айтагъан кюйде, школада орта охугъан яш шо экзаменлени сан да гёрмей берме бола. Тек уьйренген кюйде, гьар йыл экзамен бола буса, ата-ана шо школаланы къуршавгъа ала ва авлетине бир сама кёмек этме болмасмы экен деп айлана. Гьали ЕГЭ-ге янашыв яхшы якъгъа алмашынгъан ва гьар яш оланы оьзю бере. Ата-ананы ва башгъа тюрлю адамланы экзамен береген школаны абзарына чы нечик де, айланасында да турма къоймай.
ЕГЭ-ни берме къыйынмы? Тюгюл. Биревлер кёп акъчалар да берип репетиторлар тутуп да, яшны экзаменлеге гьазирлей. Башгъача этип айтсакъ, яшны айрыча гьазирлей. Амма яш гиччи класлардан тутуп къаст этип охуса, огъар бир уьйретивчю де тарыкъ тюгюл…
Бу охув йылны гьасиллерин чыгъарма эрте. Шону учун да алдындагъы йылны натижаларына къарайыкъ. Хасавюрт район билим берив управлениени начальниги Къырымсолтан Къабардиев айтагъан кюйде, бу йылгъы гьасиллер де алдагъы йыллардан кем блмажакъ, бир-бир дарслардан къолай да болур деп къаравуллана.
– Районну школаларында 25 мингге ювукъ яш охуй, Шоланы да 3 мингден де артыкъ муаллим охута, – дей Къ.Къабардиев. – Муаллимлени беш пайдан бир пайы – оьр ва биринчи категориялы. Бары да муаллимлер заманында билимлерин камиллешдире. Шо буса олагъа янгы къайдада билим берме имканлыкъ да ярата. Демек, яшланы ЕГЭ-ге гьазирленивю де сан янлы юрюле.
– Къырымсолтан Арсланович, ЕГЭ-ни гьасиллери мекенли токъташдырылып битмеген, шону учун да мен оьзюгюзню оюгъузну айтгъанны сюе эдим…
– ЕГЭ-ни бу йыл 11-нчи класны битеген 450 ва 9 класны битеген 2323 яш бере, ахырынчы гюнлери – 27-28 июн, толу натижаланы шондан сонг айтажакъбыз.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ, оьз мухбирибиз.
Суратда: Хамавюртдагъы А.М.Гьажиевни атындагъы школаны директору
Найида Гьажиева.
