Къарабудагъгентдеги гимназия кёп йылланы узагъында билим беривню бары да янларындан алдынлы болуп районну билим берив ожакъларыны арасында биринчи ерни алып юрюй. Оьтген охув йылны натижаларына гёре де гимназия районда биринчи ерни алгъан. Гимназияны охувчулары район, республика ва Бютюнроссия билим ва илму конкурсларда, конференцияларда ортакъчылыкъ эте. Савгъатлы ва алдынлы ерлени алып гелген. Гимназияны директору Адил САЛАВАТОВ булан редакцияда ёлугъуп, бизин мухбирибиз ону булан баянлыкъ этген. Шону охувчуланы тергевюне беребиз.
– Адил Абдулмуъминович, башлап муаллимни касбусуна нечик гелдигиз, не сабепден тангладыгъыз деп сорамагъа ойлашгъан эдим. Атагъыз да сизин абурлу муаллим, школаны директору болуп ишлеген, юртда, районда абурлу адам болгъан. Ону ёлун сайлагъаныгъыз англашылды.
– Мени атам да школада физкультура дарсланы юрютюп гелген, сонг кёп йыллар школада директор болуп чалышгъан. Мен де атамны ёлуна тюшмеге сюйдюм. Атам, гюнагьларындан Аллагь гечсин, оьзю гечингенче алда магъа къайсы касбуну танглажагъымны сорады. Оьзю йимик физкультура дарсланы муаллими болмагъа сюегенимни эшитгенде, ушатмады. Башлапгъы класланы муаллимине охугъанны сюе эди. Буса да мен атамны ёлун тангладым.
–Сиз гимназиягъа директор болуп гелгенче ерли спорт школаны директору болуп чалышгъансыз. Ёлбашчылыкъ иш сизге ят тюгюл буса да, гимназияда башгъа талаплар бардыр, кёп санавда охувчулагъа, муаллимлеге ёлбашчылыкъ этмекни не йимик башгъалыкълары бар?
– Спорт школада тренерлер ва башгъа къуллукъчулар булан бирче 50 адам чалыша эди буса, гимназияда муаллимлер ва оьзге къуллукъчулар булан бирче 150 адам бар. Озокъда, охувчу яшланы санаву да гимназияда кёп. Мен спорт школаны директору гьисапда чалышагъанда сынав топладым. Шондан къайры да, гимназия мени учун янгы ер тюгюл. Мунда оьзюм билим алгъанман, яшлагъа дарс берип ишлегенмен. Гимназияда да мени яннавурумда магъа гьар-бир якъдан кёмек этеген заместителлерим бар. Гимназияда, озокъда, иш кёп. Билим берив тынч иш тюгюл, тек ахырына чыгъып болмайгъан бир четимлик де ёкъ.
– Башгъа орта школалардан гимназияны не башгъалыгъы бар? Охутув къайдалар башгъамы?
– Охутув программа гимназияларда оьзге школаларда къолланагъанларындан айтардай башгъалыкълары ёкъ. Тек, айрыча айтгъанда, Къарабудагъгент гимназияда яхшы терен билимли, сынавлу, ишин билеген ва касбусуна берилген муаллимлер чалышагъанын айтмагъа сюемен. Сонг да, оьрдеги класларда касбучулукъ билим берив бар. 9-нчу класдан башлап 3 тюрлю касбулагъа уьйретеген класлагъа бёлюне: социально-гуманитар, физико-математика, химия-биология.
– Сизде билим алагъан охувчулар къайсы тармакъланы, къайсы касбулагъа уьйретеген класланы кёп сайлай?
– Мени тергевюме гёре, олар химия-биология тармакъны кёп сайлай. Янгыз бу йылларда тюгюл, медицина тармакъда охума сюегенлени санаву кёпден берли артып тура. Дейгеним, бизин яшланы да кёбюсю медицина институтлагъа охумагъа тюше.
Къарабудагъгент гимназияны охувчуларындан, мисал учун, муаллимни касбусун ахырынчы уьч йылны ичинде 1 охувчу танглагъан. Кёбюсю медицина, экономика ва юристлер гьазирлейген факультетлеге охумагъа тюше, шолай да, нефтегазовый тармакъны сайлагъан яшларыбыз да бар.
– Бу тармакъларда охума, касбучу болмагъа сюегени нечакъы да яхшы. Ишчи касбучулар бютюн Россияда етишмей. «Билим берив» милли проектни «Гьалиги заманны школасы» деген федерал проектине гёре охувчулар учун школаларда бизин республиканы билим берив ва илму министри Уммупазил Омарованы сёзлерине гёре, «Оьсювню отавлары» деген программагъа гёре охужакъ. Сизин школа шо проектге гиргенми?
– Бизин районда иш гёреген 28 школадан сиз эсгерген программагъа 9 школа гирген. Шоланы арасында Къарабудагъгент гимназия да бар. Бугюнге ерли эки кабинет онгарылгъан. Ясандырывлар барысы да етишип битмеген. Бир кабинетде технология, ОБЖ ва шагьматлар юрюлежек. Экинчи кабинетде информатикагъа охувчуланы уьйретежек. Яшланы охутмагъа гьазир, программагъа гёре билимлерин камиллешдирген 7 муаллимибиз бар. Сентябрни 23-нден сонг эсгерилген кабинетлерде дарслар юрюлмеге башлажакъ. Охувчулар учун бу къайда къошум билим берив болуп токътажакъ.
– Охув йыл янгы башланып тура. Тек муаллимлер сагьатланы кемитген деп кант эте. Къарабудагъгент гимназияда да муаллимлени сагьатлары кемитилгенми?
– Кемитилген. Бизин гимназияда 200 сагьат кемитилген.
– Не себепден?
– Гьали болгъанча орус тил, ингилис тил, технология, физкультура дарслар юрюлегенде яшлар эки группагъа бёлюнюп охуй эди. Гьали буса 5–11-нчи класларда 25-ге, 1–4-нчю класларда яшланы санаву 20-гъа етише буса, бёлюне. Бир нече дарс бёлюклеге бёлюнмей юрюлегенни себебинден сагьатлар да кемиген. Тек 200 сагьатны кемитсе де, 92 сагьат класдан тышда охув дарслар учун берилди.
– Класдан тышда охув учун берилген сагьатланы нечик къоллайсыз? Къайсы дарсланы юрютесиз?
– Шо сагьатланы охувчулар ЕГЭ береген дарслагъа бергенбиз. Орус тил, математика, ингилис тил ва башгъалары.
– Кёп школаларда йимик, сизин билим берив ожакъда да ЕГЭ-ге йылны боюнда айрыча тергев этиле. Ана тил ва адабият дарсланы муаллимлери де дарсланы кемитген деп айталар, гетген йылдан эсе, бу йыл программаларда ана тил дарслар аз болуп гелген. Ону себеби недир?
–Биз министерликден гелген программалагъа гёре ишлейбиз. Бу йыл ана тилден эки сагьат, адабиятгъа бир сагьат берилген. Алда ана тил ва адабият дарсларда яшлар экиге бёлюнмей эди. Гьали яшланы санаву тюпдеги класларда 20-гъа, оьрдеги класларда 25-ге чыгъа буса, эки бёлюкге бёлюнюп охуй.
– Къумукъ тилден ва адабиятдан китаплар гелгенми? Яшлагъа китаплар етишеми?
– Башлапгъы класлагъа китаплар гелген. Оьрдеги класлагъа да гележек деп къаравуллайбыз.
– Министр Уммупазил Омарова охутув китаплар толу кюйде бары да яшлагъа етишеген къадарда сатып алынгъан деп билдирген эди. Тек школаларда гьали де бары да класларда бир йимик китаплар етишмей. Шо неден гьасил бола?
– Кёбюсю гьалда шолай гьал школаларда яшланы санаву йылдан — йылгъа артагъаныны себебинден тувулуна. Гимназияда гетген йылдан эсе бу йылда 110 яш артыкъ охуй. Китаплар учун арза буса май айны ахырында бериле. Сентябр айда буса охув йыл башланагъанда яшланы санаву арта. Къарабудагъгентде 5 орта охув ожакъ бар буса да, юртда яшайгъанлар кёп. 19 мингге ювукъ адам яшай. Яшланы санаву йыл сайын арта. Гьар йыл айрокъда биринчи класланы яшлары кёп бола. Къарабудагъгентде дагъы да 2–3 школа сама болмаса ярамай. Етишмейген китаплар да узакъ къалмай бары да охувчугъа етишсинни гьайы этилип тура.
– Адил Абдулмуъминович, сиз ёлбашчылыкъ этеген гимназия «150 школа» деген проектде ортакъчылыкъ этдими?
– Этди. Шо проектни яхшылыгъындан гимназияны уьч де къатында иссилик береген ясандырывланы янгыртдыкъ, гьалиги талаплагъа жавап береген алюминий батарейлер салынды. Шолай да, ярыкъ берив къурулушлар янгыртылды. Котельныйны чарлагъы этилди, абзаргъа асфальт салынды. Бир нече класлагъа янгы мебель алынды.
– Сиз спорт школада да чалышгъансыз, яшланы тарбиялавда сынавугъуз бар. Сиз ойлашагъан кюйде, яшланы яхшы гележеги болсун учун не ёлда тарбияламагъа герек?
– Яшларда баргъан сайын бизде юрюлюп гелген эдеп, уллулагъа абур этив мердешлер, хасиятлар осаллашып геле. Озокъда, яшланы тарбиялав агьлюде, школада да юрютме тарыкъ. Охувчу яшлар къатынгишилерден эсе эргишиден бираз тартына. Мен оьзюм гимназияны директору гьисапда да шону гёремен. Яшланы тарбиялав чаралагъа айрыча тергев этебиз. Дин къуллукъчулар, юртну къадиси, районну ёлбашчылары ва айтылгъан спортчулар булан ёлугъувлар оьтгеребиз. Яшланы ата-анасы булан жыйынлар оьтгериле. Озокъда, жыйынларда охутув янына да, тарбиялавгъа да тергев этебиз. Яшлар эдепли, низамлы болсун учун къаст этебиз.
– Адил Абдулмуъминович, гележекде не йимик муратларыгъыз, хыялларыгъыз бар?
– Гележекде гимназияда мурадым – гьали йимик яшлар 2 сменде тюгюл, бир сменде охуп болагъан кюй этмек. Охувчулагъа да, муаллимлеге де енгил болажакъ эди. Бизин районну башчысы Магьмут Амиралиев билдирген кюйде, 2021-нчи йылгъа районда янгы школалар къурулмагъа гёз алгъа тутулгъан. Сонг да, школаны абзарында школада ишлеп, яшавдан гетген муаллимлеге, директорлагъа эсделик къурмагъа гёз алгъа тутгъанман.
– Муратларыгъызгъа етишмеге насип болсун.
– Кёп савболугъуз.
Бизин маълумат:
Адил Салаватов 1975-нчи йылда Къарабудагъгентде тувгъан. Ата юртундагъы 1 номерли орта школаны битдирген сонг ДГПИ-ни физкультура дарсланы муаллимлерин гьазирлейген факультетин битдирген. Ат туягъын тай басар дегенлей, атасыны ёлун танглап, ону касбусун узатгъан. Ол башлап ата юрту Къарабудагъгент школада физкультура дарсланы муаллими ва бир вакътини ичинде Къарабудагъгентдеги яшланы ва яшёрюмлени спорт школасында да муаллим болуп ишлеген. Сонг 2009-нчу йылдан 2018-нчи йылгъа ерли эсгерилген спорт школаны директоруну къуллугъунда чалышгъан. 2018-нчи йылны июн айындан берли Къарабудагъгентдеги гимназияны директору этилинип белгиленген. Адилни атасы (мисгин) Абдулмуъмин Салаватов Къарабудагъгент халкъны арасында абур къазангъан, районну билим берив тармагъына уллу къошум этген адам эди.
Адил Салаватов РФ-ни умуми ва касбу билим беривню гьюрметли къуллукъчусу, Дагъыстанны билим беривюню отличниги ва ДР-ни физический культурасыны ат къазангъан къуллукъчусу.
Адил Абдулмуъминович уьйленген, муаллим болуп чалышагъан агьлюсю Женнет булан бирче бир уланны, бир къызны оьсдюрген ва тарбиялагъан.
Лакъырлашывну язгъан
Патимат Бекеева.
