Гьар йыл яйлыкъ каникулланы вакътисинде минглер булан охувчу яшлар ял алагъан лагерлеге йибериле. Мунда олар ял алып къоймай, сынавлу муаллимлени, оьр ва орта охув ожакъланы студентлерини кёмеги булан билимлерин де артдыра, пайдалы ишлеге де уьйренелер. Къаягент районда 7 лагер бар. Бу йыл гьар тюрлю себеплеге гёре ял алыв лагерлени экиси тюгюл ачылмагъан. Тюпде бизин газетни оьз мухбири Къаягент район администрацияны яшёрюмлеге, спортгъа ва туризмге къарайгъан бёлюгюню ёлбашчысы Марат Магьамматов булан шо масъалагъа байлавлу этген лакъырлашывун сизин тергевюгюзге де беребиз.
– Марат Агьматович, бизин уьлкеде яшлагъа билим беривге, оланы тарбиялавгъа таман чакъы тергев берилип геле. Ял алыв лагерлер шо масъаланы чечивде агьамиятлы ерни тута. Сиз шо гьакъда нечик ойлайсыз?
– Бизин районда школаларда охуйгъан яшланы санаву 9 мингден айлангъан. Уьч айлагъа узатылагъан каникулланы вакътисинде яшланы бош къоймай, олар булан иш юрютмеге герек. Неге тюгюл, охув йыл тамамлангъан сонг яшлар не булан буса да машгъул болмагъа тарыкъ. Совет гьукуматны йылларында масъаланы чечивге уллу агьамият берилип турду. Яшлар 3 айны узагъында ял алыв лагерлеринде каникулларын оьтгермеге яда охувчу яшланы производство бригадаларын къуруп, юрт хозяйство тармакъда ишлемеге де бола эди. Гьали бизде шо яхшы имканлыкъланы кёбюсю къолланмай къала.
– Къаягент районлу охувчу яшланы яйлыкъ каникулланы вакътисиндеги ял алыву нечик къурулгъан?
– Бу масъаланы чечивде артдагъы йылланы ичинде уьлкебизде тувулунгъан гьал таъсир этмейли къоймады. Бизин районда ерлешген 7 ял алыв лагерлени бири тюгюл ишлемей. Сонг да, бир далапчы оьзю къургъан ял алыв центрын лагерге айландыргъан. Шоланы экисинде де 1 сменада 500-600 яш ял алмагъа бола. Эгер 3 де смена ачылса, шо санав 2 мингге ерли артмагъа имканлы. Тек мунда яшлар савлай республикадан гелегенин гьисапгъа алсакъ, бу санавлар гертиден де аз. Мисал учун , «Надежда» деген ял алыв лагерде бу йыл 1 сменада бизин райондан 90 яш ял алгъан. Экинчи сменада оланы санаву дагъы да аз. Бугюн 50 яш «Рассвет» лагерде де ял ала.
– Тувулунгъан булай гьалны не йимик себеплери бар?
– Биз ойлайгъан кюйде, шо гьалгъа эки тюрлю себеп таъсир эте. Биринчиси – яшланы ял алыв лагерлерин ишге гийирмек учун оланы гьалын гьалиги талаплагъа гелишдирмеге герек. Айтагъаным, тийишли янгыртыв-ярашдырыв ишлени оьтгермесе бажарылмай. Ял алыв лагерлени биналары эсгиленген. Шоларда янгыртыв ишлени юрютмек учун хыйлы акъча маялар тарыкъ. Олар буса ёкъ. Натижада ял алыв лагерлер тергейген къурумлар салагъан талапланы толу кюйде кютмеге бажарылмайгъангъа гёре, ачылмай къала. Шо – бир себеп. Экинчиси – алда йимик яшлагъа путёвкалар ахтарыв, онгарыв ишлер де четимлешген. Ата-аналар ял алыв лагерлени ачылывун, ишлетивюн, путёвкалар къайдан алмагъа герекни, оланы багьаларын билмей къала. Сонг да, кёбюсю ял алыв лагерлер орман талаларда ерлешген. Артдагъы йылларда орманларда болагъан жинаятчы ишлени гьисапгъа алып, кёбюсю ата-аналар ял алыв лагерлеге оьзлени авлетлерин йибермеге къоркъунуп къала.
– Марат Агьматович, четимликлер яшавубузда кёп. Яхшы ишлеге, ярыкъ ишлеге къайтайыкъ…
–Тюз айтасыз. Яшавубуз янгыз олардан къурулмай чы. Ярыкъ ишлерибиз де аз тюгюл. Ял алыв лагерлени ишге гьазирлев, ишге гийирив, олагъа яшланы йиберив бугюн бизин бёлюкге йимик, район администрацияны билим берив управлениесине де бегетилген. Шондан къайры, бу ишлер булан аслу гьалда Дагъыстанны билим берив ва илму министерлиги де машгъул. Бугюн бу ёрукъда этилеген бары да ишлер эки де министерлик булан байлавлу.
– Сиз айтагъан кюйде, бу йыл районда 2 лагер иш гёре.
– Герти. Бириси – «Надежда». Экинчиси – «Рассвет». Биринчиси Дагъыстанны билим берив ва илму министерлигини ихтиярындагъы «Малая академия наук» деген къурум булан байлавлу. Экинчиси – далапчыланы таза сиптечилиги булан къурулгъан ва ишге гийирилген. Биз шоланы экисинде де бир нече гезиклер болгъанбыз. Шоларда ишлер оьр даражада салынгъан.
Шолай лагерлер дагъы да бар – «Волна», «Связист», «Энергетик» ва шолай башгъалары. Уьстде эсгерилген себеплеге гёре оланы бириси де ишлемей ва йылдан-йылгъа бузулуп геле. Шолар ишлесе, дагъы да нечакъы яшлар ял алажакъ эди. Биз билеген кюйде, республикада денгиз бойда бу йыл янгыз биздеги 2 лагер тюгюл ишлемей. Тав районларда буса нечакъы охувчу яшлар бардыр денгизге гелмеге, ял алмагъа гьасирет?! Биревлени гьайсызлыгъына гёре оланы яхшы умутлары яшавгъа чыкъмай къала.
– Биз артдагъы гюнлерде «Надежда» деген лагерде болдукъ. Совет гьукуматны йылларындагъы лагерлерден артда къалмай. Сюйсе, ишни шолай мекенли салмагъа да бола дагъы?!
–Герти. Ишни шолай салыныву кёбюсю гьалда ёлбашчыларыбыздан гьасил. Межит Алиевич – шолай ёлбашчы. Ону сиптечилиги булан Дагъыстанны билим берив ва илму министерлигини ихтиярындагъы «Малая академия наук» деген къурум «Полёт» деген ял алыв лагерни (гьалиги «Надежда») ижарагъа алгъаны эки йыл бола. Натижалары да гёрюнюп тура.
Ял алыв лагер бугюнгю талаплагъа толу жавап бере. Буланы ишине бирев де осал, талаплагъа жавап бермей деп айтмагъа болмай. Сонг да, яшлар булангъы тарбиялав ишге оьр билимли ва сынавлу касбучулар къуршалгъан. Олагъа Магьачкъаладагъы оьр охув ожакъланы студент яшлары кёмек этелер.
Ял алагъан яшлагъа, лагерни ёлбашчыларына район администрацияны билим берив бёлюгю ва ону ёлбашчысы Мурат Рашитов да болагъан кёмегин эте. Ону сиптеси, гьаракаты булан лагерде ял алагъан яшлар район музейде, Къаягент юртда орус алим Гмелинни къабурунда ва районну тарих булан байлангъан оьзге ерлеринде болгъан. Шо муратланы кютмек учун Мурат Рашитович яшлагъа автобуслар да бегетген.
– Ял алыв лагерни ёлбашчыларыны айтывуна гёре 2 сменада «Надежда» Дагъыстанны бары да шагьарларындан ва районларындан гелген яшланы къабул эте. Шо гьакъда не айтмагъа боласыз?
– Сизин йимик биз де шо ял алыв лагерде болдукъ. Гертилей де, мунда 2 сменада Дагъыстанны шагьарларындан, районларында охувгъа, билим алывгъа лап муштарлы ва пагьмулу яшлар жыйыла. Бизин райондагъы Герга юртну школасындан да 9 яш ортакъчылыкъ эте. Яшлар ял алып къоймай, билимлерин камиллешдире, кёбюсю оюнларда ортакъчылыкъ эте. Сонг да, бири-бири булан таныш бола, дослукъну отун ягъалар. Биз ва бизин къуллукъчуларыбыз олагъа болагъан кёмегибизни этежекбиз.
– Артдагъы йыллар Къаягент районда охувчу яшланы арасында спортну тутушуп ябушув, бокс, ябушувну къыбла пачалыкълардан гелген къайдалары чалт генглеше. Спортчуланы санаву мингден айлангъан. Ял алыв лагерлеге гелмеге де оланы гьариси гьасирет. Бу иш нечик салынгъан?
–Яман тюгюл. Шо гьаракат генглеше. Спортчу яшланы уьстюнлюклерине биз сююнебиз. Шоланы бириси 15 йыллыкъ къаягентли кочап Магьамматамин Бекболатов артдагъы гюнлерде Бакюде юрюлеген оьрюм яшланы арасындагъы Олимпия фестивальда биринчи ер къазанмагъа бажарды. Огъар ошайгъан ва ондан артда къалмайгъан спортчуларыбыз дагъы да бар. Оланы гьариси яй айланы вакътисинде денгиз ягъада ял алмагъа, тренировкаларын юрютмеге, къысгъача, савлугъун беклешдирмеге сюелер. Тек оланы барысына да тийишли шартлар яратып болмайгъанлыкъгъа талчыгъабыз. Бу йыл спортчу яшланы 100-ге ювугъу ял алмагъа бажарды. Шолар да аслу гьалда тренерлер Абдужалил Шагьбановну, Рустам Мустапаевни, Малик Жалиловну, Саадулла Арслангеревни ва оьзгелерини гьаракаты булан онгарылгъан.
– Республиканы бир-бир маълумат къуралларында да, Интернетде де билдирилген кюйде, августну орталарында Къаягент районда спортдан охувчу яшланы арасында Бютюнроссия ярышлары оьтгерилежек. Шону да ачыкъ этгенигизни сюебиз.
–Июлну 22-синде шо масъалагъа байлавлу болуп биз Къаягент районну гьакимбашы Магьамматэмин Гьажиев булан «Надежда» деген ял алыв лагерде болдукъ. Шону себеби де мунда августну 17-синде охувчу яшланы арасында оьтгерилежек Бютюнроссия ярышлары болуп токътады. Бу –жаваплы иш. Ярышлагъа Россияны кёбюсю регионларындан командалар гележек. Ярышлар енгил атлетикадан яшланы, оьрюм яшланы арасында юрюлежек. Шондан къайры да, шо гюнлерде ял алыв лагерде яшланы «Тачка» деген клубуну коллективи ва республикадан, районну юртларындан гелген оьзге чебер коллективлери сагьнагъа чыгъышлары булан сююндюрежек.
–Марат Агьматович, дагъы да нечик чаралар гёз алгъа тутулгъан?
–Бизин бёлюкню иши яй вакътиде арта. Айтагъаным, кёбюсю спорт, турист чаралар исси айларда оьтгериле. Ювукъда «Надежда» лагерде «Мен – ватандашман» деген спорт фестиваль оьтгерилежек. Ярышлар спортну футбол, дартс, енгил атлетика, турникде тартылыв жураларында юрюлежек. Сонг да, спортгъа багъышлангъан гьар тюрлю оюнлар болажакъ. Муштарлыланы ортакъчылыкъ этмеге чакъырабыз.
–Бу ишлени гележегин сиз нечик гёресиз?
– Яшлар – бизин гележегибиз, бизин байлыгъыбыз. Шону унутмагъа тюшмей. Яй айларда олар булан оьтгерилеген ишлер олагъа билим берив, охутув, тарбиялав булан бек байлавлу. Эгер биз масъаланы жаваплыгъын англап, ишлерибизни тюз къурмасакъ, гележекде кёп четим ишлер булан къаршылашажакъбыз. Неге тюгюл, биз арт берсек, яшлар «орамны» таъсирини тюбюне тюшежек. Шогъар ёл бермеге ярамай.
– Бугюн охувчу яшланы ял алыв масъалалары янгыз сизин бёлюкге ва район администрацияны билим берив бёлюгюне бегетилген. Шо таманлыкъ этмей деп эсиме геле. Сиз нечик ойлайсыз?
–Яшланы яй айларда ял алывун оьтгерив бир гюнлюк иш тюгюл. Шону учун жаваплы масъаланы чечивге алданокъ гьазирлик гёрмеге тюше. Масъаланы чечивге район администрацияны эки бёлюгю къуршалып къалмай, юрт администрацияланы къуллукъчулары, ерли депутатлар, яшланы ата-аналары жагь кюйде ортакъчылыкъ этмеге борчлу. Бирдагъысы, яшланы ял алыв лагерлеге йибермеге гьазирлик школаларда гьар тюрлю экзаменлер юрюлеген вакъти булан раслаша. Шо да четимликлер тувдура. Агьамиятлы масъаланы чечивге министерликлер де къуршалмагъа тарыкъ.
–Уьстде айтылгъаны йимик, райондагъы яшланы арасында оьтгерилеген спорт гьаракатланы баргъан сайын санаву арта. Олар учун спорт лагерлер ачмагъа заман болмагъанмы?
–Сизин яхшы хыялларыгъызны англайман. Гьар ишни этмеге, сизин пикруларыгъызны яшавгъа чыгъармагъа гьалиги вакътиде бай, мадарлы адамлар тарыкъ. Федерал, республика гьукуматланы шогъар гючю де, харжы да етишмей. Айтагъаным, 2015-нчи йылдан башлап, бизин районда Каспий денгизни ягъасында уллу спорт центрны къурув масъалалары арагъа салынып ойлашыла. Проект документлер гьазирленген. Ювукъ йылларда къурулуш башланыр деп де эсибизге геле. Шо муратларыбыз яшавгъа чыкъса, спортчу яшлар сав йылны боюнда ял алмагъа ва тренировкаларын юрютмеге болажакъ. Сонг да, ерли юрт хозяйство предприятиелени де яшлар булангъы ишге тартмагъа тарыкъ.
– Марат Агьматович, къыставлу ишлеригизге де къарамай, заман табып, бизин булан мекенли ва пайдалы лакъыр этгенигиз саялы кёп савболугъуз.
– Сиз де савболугъуз.
Лакъырлашывну язгъан Магьамматрасул ИБРАГЬИМОВ.
Къаягент район.
Суратда: «Надежда» деген ял алыв лагерде
