Тамерлан МАГЬАММАТОВ: «Четимликлер мени чыныкъдыра геле»



        Кёп йылланы узагъында белгили пачалыкъ ва жамият чалышывчу Магьамматсалам Умахановну эсделигине багъышланып, спортну бокс журасындан халкъара турнир оьтгерилип геле. Къаттыгюн, июль айны 28-нде, тогъатартывлар башланмагъа гёз алгъа тутулагъан мердешли шо ярышлагъа бугюнлерде мекенли гьазирлик гьаракат юрюле.


Оьтгерилеген шо ярышлагъа гьазирлик гёрегенлени арасында бизин уьлкени ва Европаны чемпиону, Россияны спортуну халкъара даражалы устасы, миналы уллубийавуллу Тамерлан ­Магьамма­тов да бар. Оьрде эсгерилген турнирде ортакъчылыкъ этмеге оьзю яшайгъан йыракъ Когалым шагьардан гелгенинден пайдаланып, бу гезик бизин охувчуланы яш чемпион булан мекенли кюйде таныш этмеге тийишли гёрдюм. «Ёлдашны» редакциясында ёлугъуп, ону булан этген лакъырлашывну тюпде сизин тергевюгюзге де беребиз.


–Тамерлан, гезикли ярышлагъа къыс­тавуллу кюйде гьазирлик гёрюп тура­гъангъа да къарамайлы, заман табып, сен бизин газетни редакциясына гелгенинг саялы инг алда разилигимни билдиремен. Бизин охувчуланы иштагьландырмагъа болагъан кюйде маъналы лакъыр болажагъына да инанаман.


– Лап гиччи чагъымдан тутуп, ата юртум Уллубийавулдан йыракъда яшасам да, оьзюне бакъгъан якъдагъы гьасиретлигим артса тюгюл, бир де кемимейген, азмай­гъан оьз халкъым – къумукълар булан ана тилимде къатнамагъа имканлыкъ береген анадаш газетибизге де, сизге де оьз гезигим де мен де разилигимни билдирмеге сюемен. Дос-къардашымны, ювукъ адамларымны сагъынып, чакъда-чакъда оьзюм гелеген ата юртум мени гьар заманда да юрегимде. Спортда етишген лап гиччи уьстюнлюгюмден де ата юртлуларым сююнегенин билемен. Гьар гезик де йыракъдан, оьзюм яшайгъан ят ерлерден ата юртгъа къайтып гелгенде, ону тар орамлары, гьатта кёкюрегимни толтуруп алагъан гьавасы магъа нечик азиз экенин сеземен.

– Ата юртгъа шолай гьасирет кюйде къалып, йыракъ ерлерде яшамагъа сагъа не тюрлю себеплер бар дагъы? Ата юртдан йыракъда яшайгъанынг, спортну гьар тюрлю журалары булан машгъул болмакъ учун шонда артыкъ имканлыкълар бар экенгеми?


– Насипге, артдагъы вакътилерде уланъяшлагъа да, башгъа тюгюл, къызъяшлагъа да спортну гьар тюрлю журалары булан машгъул болмакъ учун янгыз уллу шагьарларда йимик, юрт ерлерде де тийишли шартлар болдурулгъан. Шолай, мени ата юртум Уллубийавулда да яшёрюмлеге спортгъа къуршалмакъ учун таман чакъы шартлар бар. Спортну гьар къайсы журасы булан да магъа ата юртумда да машгъул болмагъа бажарылажакъ эди. Бизин агьлю буссагьатгъы вакътиде яшайгъан Когалым шагьарны уллу предприятиелерини бирисинде экскаваторну гьайдавчусу болуп ишлеп турагъан мени атам Мурат кёп йыллар алъякъда яшавну онгайлы шартларын ахтарып танглагъан. Мен 1995-нчи йылда тувгъанман. Оьзюме бир йыл болагъандан берли де, бизин агьлю йыракъ Ханты-Мансийск автоном округдагъы шо шагьарда яшай. Айтагъаным, яшлыгъым да, оьрюм чагъым да акъ аювлар гезейген бойларда гетген. Гьар йыл да яйлыкъ каникулларымны чы, озокъда, ата юртумда йибергенмен.


– Шолай болгъан сонг, уллаталарынгны, улланаларынгны тарбиясыны, олар береген насигьатланы таъсири де сагъа тиймей къалмагъандыр?


– Озокъда, олар менден низамны да, адилликни де талап этип гелген. Олар магъа ялгъан айтмагъа, урламагъа, гишиге яманлыкъ этмеге ярамайгъанын, уллугъа абур-сый этмеге тюшегенин айтып уьйретген. Къумукъланы тарихи булан бирге, бизин халкъны къылыгъына, адатларына айрыча тергев берип гелеген уллатам Уллубийавулдагъы музейни директору болуп ишлеп тургъан Зайнутдин Магьамматовну тарбиясы магъа айрыча таъсир этген деп айтмагъа боламан. Ону сёзлерин гьалиге ерли ер этмегенмен деп эсиме геле, гележекде де уллатамны насигьатларына амин кюйде къалмагъа къастлыман.

– Тамерлан, сёзлеринге къарагъанда, сен гиччиден берли ата-анагъа яравлу, тынглавлу яш болуп оьсгенсен?


– Дюр, шолай айтмагъа да ярай. Атама болса да, анама болса да, бир де къарыв къайтаргъаным мени эсимде ёкъ, олар айтгъанны этмеге де, яшавгъа чыгъармагъа да къарайман. Тек оьзюмню тенглилеримни арасында мен гьар къачан да айрыча чарчымлыгъым булан айрылгъанман. Бугюнлерде тизив спортчу болмакъ учун тренировкалардан маънасы кем болмайгъан даражада кёп охумагъа тюшегенин яхшы англасам да, тюзюн айтсам, лап башда школада охумагъа ончакъы гьасирет де тюгюл эдим. Бираз заман мен ябушувну дзюдо журасына уьйретеген секциягъа юрюп турдум. Гертиси, спорт булан машгъул болагъаным охувгъа пуршав эте эди. Дарсларымны этмей, охувну ташлап барагъанымны гёрюп, атам магъа бир вакъти спорт секциягъа юрюмеге ихтияр бермей де турду.

– Спортну бокс журасына сен къачандан берли тергев бермеге башлагъансан? Атанг да рази болмай туруп, спорт булан мекенли кюйде иштагьланмагъа сен нечик башладынг дагъы?


– Мен спорт булан машгъул болажа­гъыма атам сонггъа таба рази болмай да къалмады. Магъа тогъуз йыл болагъанда, «Динамо» деген спорт жамиятны школасына мени биринчилей атам оьзю алып барды. Шону да мен бизинкилер ругь ва къаркъара якъдан чыныкъдырмагъа, гючюн-къуватын артдырмагъа, сонг да, ери гелсе, оьзюню де, башгъаланы да якъламагъа болагъан герти эргишилер гьисапда гёрмеге уланъяш авлетин спортну къайсы буса да бир журасына иштагьландырма сюегенлиги булан англатмагъа боламан. Мени учун атам шо заман спортну бокс журасын танглагъаныны себеби буса, тренер гьисапда яшланы къумукъ миллетли, миналы уьчгентли Магьаммат Абдурагьманов уьйретегенлиги булан байлавлу болгъандыр деп эсиме геле.

– Спортну бокс журасыны сырларына тюшюнмек учун сагъа тренеринг этген таъсирни гьакъында не айтмагъа боласан?    


– Спортзалны посагъасындан абат алгъан гюнюмден тутуп, тренерим магъа спортну бокс журасыны сырларына тюшюнмек учун ёл ачды. Оьтгерилеген гьар тренировканы вакътисинде ону ёлбашчылыгъы булан гючюм чатагъан кюйде, сыртымдан тер чыкъгъанчагъа дегенлей, гьаракат этип, оьзюм де къасткъылып турдум. Гьали шогъар бир де гьёкюнмеймен. Неге десегиз, ол оьзюню алдында уьйренеген яшлагъа, оланы арасындан магъа да, терс ёллагъа тюшмеге, сигарет тартывгъа, эсиртеген ичкилеге тарымагъа къоймайлы, яшавда оьзлени тутмагъа тюшеген кюйлени сингдирмекни къастын болдурду. Арадан уьч йыл оьтюп, мен Ямало-Ненецкий округдагъы Тарко-Сале шагьарда биринчи ярышларда ортакъчылыкъ этдим. Бир керен утгъан сонг, ругьландым, дагъы да алгъа багъып бармагъа талпындым.

– Оьтген йылланы гёзден гечирип айтгъанда, сен спортну бокс журасы булан машгъул болагъан вакътиде не йимик уьстюнлюклеге етишмеге болгъансан?


– Оьтген йылланы гёзден гечирип айтгъанда буса, бугюнлеге ерли мен спортда етишген уьстюнлюклерим аз тюгюл. Шоланы арасындан Россияны студентлерини союзу оьтгерген ярышларда алтын медаль къазангъаным спортда етишген биринчи гёрмекли уьстюнлюгюм болуп токътады. 2008-нчи йылда да Россияда оьрюм яшланы арасында биринчиликни алмакъ учун юрюлеген ярышларда алтын медаль алдым. Артындагъы йыл Урал федерал округну чемпионатын утдум.


Шолайлыкъда, Россияда биринчиликни алмакъ учун юрюлежек ярышларда ортакъчылыкъ этмеге ихтиярлы болдум. Шо ярышланы барышында оьтгерилген биринчи ябушувумну утдум. Экинчисинде буса –утулдум. Утулдум дегенде де, судьяланы янгылышы саялы мени булан тогъатартмагъа чыкъгъан спортчугъа алдынлыкъ берилди. Ябушув рингде гьаракатгъа тергев этип турагъан судья бажарывлугъун, ябушув юрютювдеги пагьмусун гьисапгъа алмай­гъан кюйде спортчуланы бирисине пайдалы болар йимик гьасиллер чыгъармагъа болагъанын шо заман мен биринчилей билдим. 2010-нчу йылда мердешли кюйде къыш айланы бирисинде Россияны оьлчевюнде оьтгерилеген ярышланы ярымфинал тиретинде мычыгъыш спортчу Абдулкерим Тапаевге утулуп, уьчюнчю ерде къалдым. Рингде юрюлеген тогъатартывлагъа тергев этип турагъан Россияны яшёрюмлерини жыйым командасыны баш тренери Виктор Волков мени эс этгенини яхшылыгъындан шо ярышлардан сонг, Къазахстанда Чимгент шагьарда оьтгерилеген халкъара турнирде ортакъчылыкъ этдим. 2011-нчи йылда Магнитогорск шагьарда Россияда, сонг да дюньяда биринчиликни алмакъ учун Къазахстанда юрюлген ярышларда алдынлыкъ алдым. Шолайлыкъда, 2012-нчи йылда Россияны яшёрюмлерини жыйым командасына да къуршалдым.

– Россияны жыйым командасына къуршалгъанчагъа да сагъа ябушув рингде шайлы сынав топламагъа тюшген. Бизин уьлкени, Европаны чемпионатларында, дюньяны оьлчевюнде биринчиликни алмакъ учун юрюлеген ярышлар сени учун нечик оьтдю?


– 2013-нчю йылда 17-18 йыллыкъ спортчуланы арасында Красноярск шагьарда Россияда биринчиликни алмакъ учун юрюлген ярышланы инамлы кюйде утдум. Шо ярышланы арты булан магъа Голландияны Роттердам шагьарында Европада биринчиликни алмакъ учун юрюлген ярышларда да ортакъчылыкъ этдим. Шонда мен спортну халкъара даражалы устасыны гесимлерин де кютдюм.


2014-нчю йылда 19-22 йыллыкъ ча­гъындагъы жагьиллени арасында Россияны спартакиадасында Урал бойдан янгыз мен биринчи ерни алмагъа бажардым. Шо йыл оьтгерилген Россияны чемпионатында, нечакъы авур тийсе де, къолумну авуртдургъаным саялы, ортакъчылыкъ этип болмай къалдым. 2015-нчи йылда мен Самара шагьарда Россияны инг бажарывлу боксёрларыны сыдырасына гирмеге болдум, бизин уьлкени жыйым командасына да къошулдум.

– Тамерлан, оьзюнг де эсгерип гетгенинг йимик, къолунгну авуртдургъанынг саялы, сен бизин уьлкени чемпионатыны бирисинде ортакъчылыкъ этип болмай къалгъансан. Шолай, санларынгны авуртгъаны себеп болуп, сен агьамиятлы ярышларда ортакъчылыкъ этмей оьтгерип къойгъан гезиклер дагъы да болгъанмы?


– Белгили экени йимик, оьзюм машгъул болуп турагъан бокс спортну бек къоркъунчлу журасы гьисаплана. Спортчуланы арасында оьтгерилеген тренировкаланы, не де ярышланы вакътисинде санларын авуртдурагъанлар аз ёлукъмай. Неге тюгюл де, хантавлукъ этсенг, сени булан тогъатартмагъа ябушув рингге чыкъгъан спортчу юмурукълап ургъанда, чалхангдан тюшмеге де боласан. Шо заман не еринг де авуртмагъа бола. Озокъда, ярышларда ортакъчылыкъ этмей оьтгерип къоймагъа да тюше.


2016-нчы йылдан тутуп, бу йылны баш айларына ерли врачлар гери ургъангъа гёре мен оьзюм де ябушув рингге чыкъмай турдум. Савлугъумну беклешдирмек учун гьаракат юрюлюп тургъан шо вакътиде мен ярышларда ортакъчылыкъ этмесем де, спортдан айрылмайгъан кюйде тутушуп ябушувгъа юрюп турдум. Бу йылны башында ябушув рингге къайтгъанда, Азербайжанда «Уллу чилле ёл» деген турнирде, олай да ювукъда Къазан шагьарда «Динамо» спорт жамиятны чемпионатында алдынлыкъ алдым. Мен гьисап этеген кюйде, бокс инг алда чыдамлыкъны да, ругьуну къаттылыгъын да сынай. Шолай спортну бокс журасы булан машгъул болагъан вакътини ичинде ёлумда ёлугъагъан бир тюрлю четимликлер мени чыныкъдыра геле.

– Сен уьлгю алагъан, ошама сюеген яда ябушув рингде оьзю булан тогъатарт­магъа умут этеген спортчу бармы?


– Шо гьакъда мен бир де ойлашмагъанман. Неге тюгюл, биревню яшавун башгъа адамгъа такрарламагъа бир де бажарылмай. Шону этмеге айланмагъа да тюшмей. Гьар ким оьзюне буюргъанын гёре. Ябушув рингде оьзю булан тогъатартмагъа умут этеген спортчу буса бар. Ол да – Олимпия оюнланы алдынлысы, Россияны чемпиону Андрей Замковой. Ону булан мен ябушув рингде ярышланы барышында бир де ёлукъмасам да, кёп гезиклер къурдашлыкъ тогъатартывлар оьтгергенмен. 32 йыл битген шо спортчу оьзю де мени йимик 69 кило авурлукъда ябуша.


   – Сагъа шо авурлукъну узакъ йылланы боюнда сакълап турмагъа нечик бажарыла?


– Гертисин айтсам, татывлу ашлардан мен биринден де магьрюм къалмайман. Кёп сюеген ашларымны барысын да ашайман. Гезикли турнирни алдында авурлугъумну ерине гелтирмек учун да магъа бир де азмагъа тюшмеген. 5-6 килогъа семирсем де яражакъ эди. Неге тюгюл, мен оьзюмню башгъа тюрлю авурлукъларда да сынап къарамагъа сюежек эдим. Балики, эртен де, ахшам да къаныгъывлу кюйде оьтгереген тренировкалар да авурлугъумну бир кюйде сакъламагъа болушлукъ этедир.   

– Тамерлан, сени гележекге не йимик умутларынг бар?


– Мен узакъ болжалгъа бир де хыял этмеймен. Ювукъ вакътини гёз алгъа алып айтсам, Магьамматсалам Умахановну эсделигине оьтгерилеген турнирде уьст болажагъыма инанаман. Бу йылны декабр айында Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни физкультура ва спорт факультетин тамамлап, тренерни касбусуна ес болмагъа умутлуман.     

–Лакъырлашывну ахырында яш нас­лугъа не ёрамагъа сюежек эдинг?


–Яш наслу охувгъа къуршалгъанны, адилли, билимли болгъанны сюер эдим. Спортгъа да тергев этсе, дагъы да яхшы. Неге тюгюл, спорт оьрде де айтып гетгеним йимик, чыныкъдыра, тарбиялай. Гьар гюн 5 керен къылынагъан намаз да яшавда кёп кёмек эте, къаркъарагъа енгиллик бере.

– Тамерлан, мен де сагъа дагъы да гёрмекли уьстюнлюклер, гёз алгъа тутулгъан бары да муратларынга етишмекни ёрайман. Кёп савбол.


– Сиз де савболугъуз.

 

Лакъырлашывну язгъан Насрулла БАЙБОЛАТОВ.


СУРАТДА: Т. МАГЬАММАТОВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля