Али Магьамматов: «Хайырлы тармакъланы гележеги умутсуз тюгюл»


         Гьайдакъда алдан берли мердешли тармакъланы ва шолай да халкъ саниятланы оьсдюрювге айрыча тергев бериле гелген десек, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас. Ерли экономиканы хайырлы тармакъларын янгыдан яшавгъа къайтармакъ учун гёрюлеген чаралар гьалиги заманда да оьз натижаларын бермей къоймай. Шолайлыкъда, мундагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы асувлу кюйде къолламагъа имканлыкълар яратылынагъаны да гележек учун инамлыкъны тувдура. Демек, «Юрт хозяйствону асувлугъу учун» деген агьамиятлы милли проектни оьлчевюнде белгиленген борчланы яшавгъа чыгъарылыву шекликни тувдурмай.


Уьстде эсгерилген агьамиятлы масъалалагъа байлавлу болуп бизин мухбирибиз Гьайдакъ районда болгъанда, юрт хозяйство управлениени башчысы Али Магьамматов булан ёлугъуп лакъырлашгъан. Тёбенде шо лакъырлашыв бизин газетибизни охувчуларыны тергевюне бериле.


– Али Алхасович, халкъ учун лап да тарыкълы сурсат малланы болдурувда ерли ва тышдагъы къоллавчуланы талапларыны яшавгъа чыгъарыла­гъан даражасы сизин рази къалдырамы?


– Гьайдакъ бойда юзюм оьсдюрюв, емиш бавланы орнатыв, овощлар ва шолай да ашлыкъланы чачыв алдагъы заманлардан тутуп, мердешли тармакълар гьисапда ерли экономиканы хайырлы этип гелген. Хайырлы тармакълар, белгили болгъан кююнде, гьайванчылыкъ, малчылыкъ ва шолай да къушчулукъ тармакълар булан машгъул болмагъа да кёмек болдургъан. Гьалиги заманда да ерли тармакъланы къысматын къы­йыкъсытылма къоймай, райондагъы ва ондан тышдагъы къоллавчуланы талап­ларын гьисапгъа алып чалышмасакъ бажарылмай. Озокъда, алда токътагъан борчланы-талапланы толу кюйде яшавгъа чыгъарылагъаны булан биз толу кюйде разилешмеге болмайбыз. Буса да, артдагъы вакътилерде бизин районну юрт хозяйство предприятиелерини ва шолай да сабанчыланы гьаракаты булан къоллавчуланы талапларын яшавгъа чыгъарывда гьал къолайлашагъаны гележек учун инамлыкъны тувдура. Демек, хайырлы тармакъларыбызны гележеги умутсуз тюгюл. Емишни ва юзюмню уьлкебизни темиркъазыкъ тахшагьары Санкт-Петербурггъа йибермеге дыгъарлар байлангъан.

– Гьалиги заманда сизин борчларыгъызны толу кюйде яшавгъа чы­гъармакъ учун юрюлеген гьаракатда не йимик четимликлер къаршылаша, ойлашдыра?


– Артдагъы бир нече йылланы ичинде бизин районда «Юрт хозяйствону асувлулугъу учун» деген агьамиятлы милли проектни гёз алгъа тутуп этилинген ишлер аз тюгюл. Дагъысын айтма­гъанда, 1200 гектардан къолай майдангъа янгы юзюм ва емиш бавлар салынгъан. 400 гектар ерде янгы уллу имканлыкълары булангъы интенсивный къайдалы бавларда емиш тереклер орнатылынгъан. Амма оьсдюрюлген продукцияны еринде ишлетмеге имканлыкъларыбыз ёкъ. Авлакъ ниъматланы, емишлени, юзюмню ишлетеген совет девюрде къурулгъан заводларыбыз да гьали оьзге ерлерде йимик пайдаландырылмайгъаны разисизликлени тувдура. Неге десегиз, емишни, авлакъ ниъматланы, юзюмню тюшюмюн къайтарагъан вакътилерде къыставуллукъ тувулунуп, тас этивлеге ёл берилегени ойлашдыра.

– Белгили болгъан кююнде, Дербент ва Къызлар шагьарлардагъы ичкилер гьазирлейген заводлар ишлесе тюгюл, гьалиги заманда тюзлюк бойда юрт хозяйствону оьсюмлюкчюлюк тармагъыны къуллукъларын-талап­ларын кютеген дагъы заводлар ёкъ. Тав районларда да бар бугъай емишни ишлетеген бир нече завод. Республикабызны тюзлюк боюнда уллу логистика центрланы къурувгъа ва пайдаландырывгъа байлавлу сиз нечик ойлашасыз?


– Озокъда, о гьакъда биз де ойлашабыз, амма шолай логистика –центрланы къурув ва пайдаландырывгъа берив республиканы ва шолай да пачалыкъны оьлчевюнде чечмесе бажарылмайгъан агьамиятлы масъала. Гьали-гьалилерде Къыбла Дагъыстанны вакиллерини ортакъчылыкъ этивю булан ДР-ни далапчылыкъ ва инвестиция агентлигинде ону башчысы Гьажи Гьасанов да булан генг кюйде гьакълашыв юрюлдю. Ол бизин агропромышленный тармакъда гёз алгъа тутулгъан агьамиятлы проектлер булан таныш этди. Белгили болгъан кююнде, Дербент шагьарда ерли коньяк ва чагъыр маллар чыгъарагъан комбинатны оьлчевюнде айлана якъдагъы районларда оьсдюрюлген авлакъ ниъматланы, емишлени ва юзюмню ишлетмеге имканлыкълар болдурулажакъ деп инандырды.

– Шо проектни гьакъында сёз чыкъгъанда, къайсы районланы атлары эсгерилди? Кимлени продукциясын, къайдан къабул этежек?


– Шо гьакъда Дербент район булан янаша Сулейман-Стальск, Магьарамгент, Табасаран, Гьайдакъ, Дахадаев, Къаягент ва оьзге районланы атлары эсгерилди…

– Али Алхасович, юзюм борланы, емиш тереклени орнатмакъ учун хыйлы харж, заман тарыкъ бола. Бавлар, юзюмлюклер толу кюйде тюшюм бермеге башлагъынча, азындан, 5-6 йыллар къуллукъ этмесенг бажарылмай. Шону гьисапгъа алып, пачалыкъны янындан кёмек болдурув районда нечик салынгъан, рази къалдырамы?


– Кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклени орнатма ва шолай да олагъа къуллукъ этмек учун пачалыкъны янындан кёмек этилине. Умуми кюйде алгъанда, оьтген йыл пачалыкъны янындан гёрсетилинген 60 миллионгъа ювукъ харж болду. Пачалыкъны янындан берилеген харжлагъа бавчулар, юзюмчюлер, гьайванчылар учун тёленеген грантлар, субсидиялар, компенсациялар да гийириле.

– Сизин районну агропромышленный тармагъы гьалиги заманда къайсы пачалыкъ федерал ва регион программаларда ортакъчылыкъ эте?


– Гьайванчылыкъ булан машгъул болагъан агьлю коллективлер, жынс­лашдырыв ишлер булан машгъул болагъанлар, савулагъан гьайванланы сакълама муштарлылар хас пачалыкъ программаларда ортакъчылыкъ эте. Шону учун артдагъы йылларда пачалыкъ кёмек учун гёрсетилинеген харжланы алмакъ муратда къоллавчулар МФЦ-ни ерли къурумундан таба тийишли документлени гьазирлемеге бола.

– Тюзюн айтгъанда, гьайванчылыкъ да – авур ва кёп къуллукъну талап этеген тармакъ. Шону оьсдюрмек муратда районну дазуларында не йимик шартлар болдурулгъан, отлавлукъланы, емлени масъаласы некъадар чечиле?


– Гертиден де, гьайванчылыкъны хайыргъа айландырмакъ учун мугькам ем базанг болмаса бажарылмай. Районда гёчювюл гьайванчылыкъны имканлыкълары къолланмай, шону учун гёчювюл топуракълары да ёкъ, алда да болмагъан. Аслу гьалда тав шартлардагъы 13 минг гектар отлавлукълар пайдаландырыла. Емлер болдурув къышлавну къурумлу, тас этивлерсиз оьтгермек учун имканлыкълар ярата. Шону гьисапгъа алып, районну ичинде гюзлюклени чачыв ва шолай да ем оьсюмлюклени оьсдюрюв тергевсюз къалмай. Емлер ва шолай да ашлыкъланы болдурмакъ учун арт вакътилерде районда 3 минг гектаргъа ювукъ майданларда гюзлюклер ва шолай да бир йыллыкъ язлыкъ оьсюмлюклер чачыла ва къайтарыла.

– Али Алхасович, гертиден де, топуракъ – бизин баш байлыгъыбыз. Айтмагъа сюегеним, бизин бары да байлыкъларыбыз, яшавубуз топуракъдан таба, огъар къуллукъ этивню даражасындан амалгъа геле. Артдагъы йылларда Янгыгентни юрт хозяйство топуракълары къолланмайгъаны гьакъда кёп сёз бола эди. Гьалиги заманда эсгерилген юртну, ерли жамиятны яшав-турушу не булан байлавлу?


– Топуракъланы асувлу кюйде къоллавгъа Янгыгентде арт вакътилерде тергев артып тура десем, янгылыш болмас. Шону учун муниципал къурулувну гьакимбашы Пашабек Мутаев ва шолай да янгыдан къурулгъан юрт хозяйство кооперативни башчысы Иса Исаев гьаракатын бошама къоймай чалыша.

– Буссагьатгъы вакътиде районну юрт хозяйство тармагъында къайсы авлакъ ишлени оьтгерив къурумлу кюйде салынгъан?


– Чёп отлагъа къаршы ябушув тас этивлени алдын ала. Зараллы аврувланы ва зиянлы жанланы эбинден гелмек учун дарман урув ишлени оьз заманында оьтгермеге къаст этиле. Юзюмлюклерде байлав, борлаланы артыкъ асувсуз бутакъларын, тюбюнден оьсеген чумалларын тайдырыв ишлер агротехника къайдалары талап этеген кюйде белгиленген болжалларында сан яны булан оьтгериле демеге ярай.

– Али Алхасович, районну агропромышленный тармагъын оьсдюрювде айрыча гьаракатын гёрсетегенлени гьакъында атларын ачыкълашдырып айтмагъа бажарыламы?


– Неге бажарылмай, бажарыла. «Гьайдакъ» деген ихтиярлары дазуландырылгъан жамиятны (ООО) директору Муса Магьамматов, «Гьайдакъ» деген кооперативни председатели Магьаммат Солтанбеков, агьлю-сабанчы хозяйстволаны башчылары Зайналабит Магьамматов, Абубакар Исмайылов, Али Алиев, Солтанбек Магьамматов, «Комсомольское» деген ООО-ну директоруну заместители Гьасангьюсен Гьюсейханов, юрт хозяйство оьсюмлюклени къоруп сакълайгъан «Дагъыстан» деген федерал пачалыкъ бюджет идараны баш касбучусу Абдусалам Зубайылов, «Гьайдакъ» деген ООО-ну гьайдавчусу Ашурали Маллаев ва шолай башгъалары борчларына бажарывлу кюйде янаша.

– Гьалиги заманда алда токътагъан борчланы толу кюйде яшавгъа чы­гъармагъа дагъы не йимик кемчилик­лер четим эте?


– Авлакъланы азыкъландырыв, су­гъарыв ишлер, авур ишлени машинлешдирив ойлашдыра. Шону учун гележекде тийишли пачалыкъ ва республика оьлчевлердеги къурумлар булан байлавлукъда ишлемеге токъташгъанбыз.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля