Наслудан-наслугъа бир касбуну башын тутуп гелген агьлюлер бар. Наслудан-наслугъа оланы вакиллери уллуларындан сынав ала туруп, оьз касбусунда уллу оьрлюклеге етишип, аты айтылып танылагъан болуп да гелген. Хирург болуп кёп йыллар чалышгъан тёбёнкъазанышлы Айнутдин Минатуллаевни танымайгъанлар районда аз эди. Ону яшлары да бугюнлерде шо касбуну танглагъан. Уланлары Минатулла ва Абдурагьман атасыны ёлун тутуп, хирург, къызлары да медицина тармакъда чалыша. Гиччи уланы Арслан буса школаны тамамлагъан сонг Дагъыстан халкъ хозяйство институтуну маълумат технологияланы ва ёлбашчылыкъ этивню факультетине менежмент бёлюгюне охумагъа тюшген. Бугюнлерде ол Дагъыстан пачалыкъ халкъ хозяйство университетни менежмент кафедрасыны заведующийи. Экономика илмуланы кандидаты, доцент. Ону булан газетни мухбири ёлугъуп этген лакъырлашывну охувчуланы тергевюне де беребиз.
–Арслан, сизин агьлю врачланы агьлюсю деп айтмагъа ярай, сен буса менежмент касбуну сайлагъансан, бу пикругъа нечик гелдинг?
–Къужурлу сорав, Патимат. Тек бу касбуну сайлавда атамны аслам пайы бар десем, тюз болур. Школаны битдирмеге заман болгъанда атабыз: «Барыбыз да врачлар болуп къалмайыкъ, агьлюде бирев сама экономика тармакъда чалышсын», – деди. Шо йыл Дагъыстан халкъ хозяйство институтда студентлени къабул этмеге башлагъан эди. Мен атамны сёзюне тынглап, рази болуп, охумагъа тюшдюм. Охуйгъан вакътиде бу тармакъны ушатдым. Шо йыллар бизин пачалыкъда алышынывланы заманы эди. Базар аралыкълагъа гёчдю. Бир вакътини ичинде халкъ тарчыкълы гьаллагъа, четим масъалалагъа рас гелди, урунду.
– Шо йыллар менежмент деген англав арагъа янгы чыкъгъан вакътилер эди. Сизин студентлер гьисапда негер уьйрете эди?
–Менежмент деген англав генг кюйде алгъанда, экономиканы юрютюв, экономикада, къайсы къурумда да башгъа тюгюл, иш натижалы болсун учун гьайы этеген касбу. Озокъда, бу англавгъа гёре ишлер алда да юрюлюп гелген. Тек гьали базар аралыкълагъа гёчгенде, экономикада янгы къайдаланы къоллама герек. Заман шолай талап эте. Бизге, студентлеге, шоланы уьйрете эди.
–Сен де эсгерген кюйде, менежмент генг маъналы, кёп тармакъны къуршай. Бугюнлерде сен ёлбашчылыкъ этеген менежмент кафедрада студентлер къайсы илмуланы уьйрене?
– Менежмент тармакъда чалышагъанлар адамланы ишде тюз кюйде къоллап, олар булан гьаллашып, къайсы производствода хайырлы болагъан кюйлени билмеге тарыкъ. Янгы къайдалагъа гёчюп, ишни, малны сан янына тергев этип, гючлендирип билмеге тарыкъ. Акъча маяланы тюз къоллав. Гьасили, гьар къайсы къурумну да бары да гючлерин, имканлыкъларын тюз кюйде, хайыр гелтиреген кюйде натижалы ишлеме уьйрете.
–Сизин кафедраны студентлери янгыз билим алып къоймайдыр. Илму ишлер булан машгъул болмагъа иштагьлылары бармы?
–Бизин студентлер илму-ахтарыв ишлер юрютюп, макъалалар яза, оланы макъалалары журналларда чыгъарыла. Оланы иштагьын гелтирмек учун илму-ахтарыв конференциялар, ярышлар, олимпиадалар оьтгериле. Алдагъы жумада, мисал учун, менежментден оьр охув ожакъланы арасында ачыкъ чемпионаты оьтгерилди. Чемпионатда Дагъыстан билим берив ожакъланы студентлеринден къайры, Россияны башгъа шагьарларындан да студентлер ортакъчылыкъ этди. Пагьмулу яшлар бар. Оланы илму ишлеге къуршайбыз.
–Гьар къайсы касбуда да билим берегенде, студентлер сынав топламагъа, иш юрюлеген кюйню гёрмеге, билмеге герекдир. Сизин кафедраны студентлерине сынав алмагъа имканлыкълар яратылгъанмы? Къайсы къурумлар булан байлавлукъ юрютесиз?
–Озокъда, биз охутувда, билим беривде янгыз дарслар булан дазуланып къалмайбыз. Бизде Дагъыстанда да гьар тюрлю маллар, къураллар чыгъарылагъан ерлер бар, шолагъа барып иш нечик салынгъаны, нечик юрюлегени булан таныш этебиз. Къурумланы ёлбашчылары булан ёлугъуп, оланы сынавун, ишни башлагъан, къургъан кюйлени гьакъында лакъыр этебиз. Студентлер олагъа соравлар бере. Айтагъаным, иш къурумлар булан тыгъыс байлавлугъубуз бар.
Мисал учун, Каспийск шиша заводну иши алда яхшы юрюле эди. Янгы къайдалар, янгы технологиялар булан ишлейген завод. Онда бара эди. Къызылюрт районда эшиклер этеген фабрика бар. Тыш пачалыкъларда гьазирленген къуралланы къоллап чалыша. Ону ёлбашчысы да бизде курслар да охуп гетген. О фабрикадада тизив инновация технологиялар булан чалышалар. Бары да техникасы автоматлашдырылгъан деп айтмагъа ярай. Олар булан да байлавлукъ юрютебиз. Ондан къайры да, студентлеге бажарывлу, оьрлюклеге етишген адамланы мисалгъа гелтирип, охувгъа герекли кюйде тергевю болгъанны къастын этебиз. Шолай ёлбашчылар гележекде оьзлеге бажарывлу, ишлеме сюеген, янгы къайдалардан тартынмайгъан касбучулар герекни англата.
Университетни ректору Ягьия Гьамитовични сиптечилиги булан гьар жума ДР-ни экономика министерлигини, сатыв-алыв палатаны ва башгъа бизнес булан байлавлу къурумланы ёлбашчылары, къуллукъчулары гелип студентлер булан ёлугъа, ишни гьакъында хабарлай, охумагъа ругьун гётере. Илму-практика центр иш гёре. Шолай ёлугъувлар студентлени иштагьын гелтире, оланы охувгъа немкъорай янашмагъа къоймай. Дагъыстандан тышда оьтгерилеген ёлугъувлагъа, илму конференциялагъа олимпиадалагъа барагъанда университетни президенти оьзю Гьамит Агьматович харж якъдан да таъмин эте.
–Озокъда, мен де бу соравну негьакъ бермеген эдим. Гертилей де, студентлер сынав топласын учун гьай этилегени нечакъы да яхшы. Сонг олар охуп битген сонг касбусуна гёре иш табып бажарамы? Бу янындан ахтарыв этилеми?
–Алда студентлер охуп битген сонг, иш ерлер гёрсетиле эди. Бугюнлерде гьарисине иш ер гёрсетип болмасакъ да, тергевню тюбюнде сакълайбыз деп айтмагъа ярай. Янгыз биз тюгюл, билим берив министерликде къолуна диплом алып, бир касбугъа ес болгъанланы ишге къуршалагъанын яда къуршалмагъанын тергевге ала. Оьрде де эсгергеним йимик, 3–4-нчю курсланы студентлерини гьар тюрлю къурумланы директорлары булан ёлугъувларын оьтгеребиз. Олагъа къайсы касбучулар тарыкъны, не йимик талаплар салынагъанны ахтарабыз. Бизге оьзлер гелип магъа шу ишден касбучу тарыкъ, сизде охуп битдиреген яшлардан кимни таклиф этип боласыз деп ахтарып да гелелер. Менежерлер, бухгалтерлер тарыкъ янгы фирмалар бар. Олар оьзлер гелип сорай. Фирмаланы ёлбашчылары, гьатта оьзлеге тарыкъ касбучуланы башлапгъы вакътиде оьзлер уьйретип ишге ала. Уьйренме сюеген, ишлеме къасты бар бажарывлу, пагьмулу яшланы таклиф этгенни сюе. Ишлеме башлагъан сонг да оьсмеге, алгъа бармагъа, даим билимлерин камиллешдирме, сынав алмагъа герек.
–Алгъа баргъан оьр охув ожакълар тыш пачалыкълардагъы оьр охув ожакълар булан сынав алышдырып, студентлени йиберип охутуп иш гёре. Дагъыстан пачалыкъ халкъ хозяйство университетде де шо сынав юрюлегенни билемен. Шону пайдасы бармы?
–Бизин студентлерибизни Германияны университетлеринде охуп турагъанлары да бар. Кёплери охуп да гелген. Оларда охутув къайдалар нечик юрюлегенни, иш нечик салынгъанны гёре. Биз оьзюбюз дарс беривчюлер де башында Гьамит Агьматович булан Германияда университетлеге барып, оларда билим берив къайдалар нечик салынгъанны гёрюп гелдик. Германияда студент теорияны охугъан сонг, бир гиччи реферат яза буса да, иш юрюлеген къурумгъа, ферма болсун, башгъа маллар чыгъарагъан къурум болсун, ишни ахтарып, сонг иш дагъы да натижалы юрюлсюн учун не этмеге тарыкъны, оьзюню къаравларын, таклифлерин де белгилеп яза. Айтагъаным, оларда охутув, билим берив производство булан бек тыгъыс кюйде юрюле. Студентни пикрусун, янгы къайдасын къоллама сюйсе, ону студентден сатып ала яда къолламагъа ихтияр алмакъ учун огъар багъыйлы иш, яда охувуну харжын берип, гележекде оьзлерде ишлеме таклиф эте.
Бизде де гележекде яхшы студентлеге, яхшы яш касбучулагъа тергев этеген болажакъ деп ойлашаман. Шо яндан алгъа барыв гёрюне. Яхшы касбучулар бизде етишмей. Яхшы касбучулар болмаса, иш де осал юрюле. Шону биздеги къурумланы ёлбашчылары да англай.
–Студентлени охувгъа янашыву нечикдир? Оьр билимим болсун, къолумда гьай не буса диплом болсун деп гелеген студентлер де бармы?
–Школаны битдиргенде негер урунагъанны билмей, диплом сама алайым деп къайда тюшсе де къайырмайгъан яшлар да бола. Бир нече йыллар алда олайлар кёп эди. Артдагъы йылларда кёбюсю, гертилей де, касбугъа ес болмагъа сююп, оьзлер англап гелеген яшлар кёп бар. Ондан къайры да, бизин университетде охумаса бажарылмай. Студентлер акъча берип экзаменлерден оьтюп болмайгъанны биле. Урушбат гери урула. Шо саялы охумаса амалы ёкъ. Охувгъа агьамият да бере, биз де ону къастын этебиз. Гьалиги девюрде къайсы къурумну ёлбашчысыны да, гьатта школаны директорларыны да менежментден оьр билими болмагъа герек. Шону кёплер англай, биле, агьамият бере.
–Яхшы менежер, яхшы касбучу нечик болмагъа тарыкъ?
–Бир сёз булан айтмагъа бажарылмай. Менежер оьзюню ишин тындырыкълы кюйде билме герек, сиптечи болмагъа, ишин сюймеге, бары якъдан англавлу, адамлар булан гьаллашып, сёйлешивлер юрютюп билеген адам болмагъа тарыкъ. Ишге адамланы иштагьын гелтиреген кюйлени тапмагъа тарыкъ. Янгы къайдаланы билмеге, къолламагъа, башгъа къуллукъчуланы да шолай къайдалагъа уьйретме пагьмусу болмагъа тарыкъ.
–Охувгъа, билимлеге байлавлу болуп студентлеге не ёрар эдигиз?
–Студентлеге де, охувчулагъа да оьзюгюзню гележегигиз саялы, заманыгъызны бош йибермей, охувгъа агьамият бермекни ёрайман. Къайда охуса да башгъа тюгюл, ата-анагъызны айтгъанын этип охума тюшсегиз де, шоланы хатири саялы да охумагъа тарыкъсыз. Алгъан билим къачан буса да, сизге пайда гелтирсе тюгюл, зарал этмежек. Мени алдымда охугъан яшлар – бизин университетни, мени оьзюмню де ишимни натижалары. Бир ерге ишге тюшюп, билими ёкъну гёрсе, я сен къайда билим алгъансан деп соражакъ. Олар саялы бизге уялма тюшмесин.
Сонг да, берилген имканлыкъдан пайдаланып, сизин де, газетни бары да охувчуларын да Ораза байрам булан къутлайман. Тутгъан оразаларыгъызны Аллагь къабул этсин!
–Кёп савболугъуз.
Бизин маълумат
Арслан МИНАТУЛЛАЕВ 1975-нчи йылда Буйнакск районну Тёбен Къазаныш юртунда тувгъан. Школаны тамамлагъан сонг 1992-нчи йылда Дагъыстан халкъ хозяйство институтгъа охумагъа тюшген. Институтну тамамлагъан сонг еринде аспирантурагъа тюшюп, 2005-нчи йылда кандидатлыкъ диссертацияны якълап, экономика илмуланы кандидаты болгъан. 1996-нчы йылдан берли илму-педагогика тармакъда оьзю тамамлагъан менежмент кафедрада чалыша.
Ишлейген йылларыны вакътисинде Москвада РФ-ни Президентини янында халкъ хозяйство академияда билимлерин камиллешдиреген курсларда охугъан, шолай да 2009-нчу, 2013-нчю йылларда Германияда Берлин шагьарда менежмент университетде ва Ольденбург шагьарда экономика билим берив институтда касбусун камиллешдирген ва сынав топлагъан. Илму-педагогика чалышывуну барышында студентлер учун оьзю дарслар юрютеген «Инновация менежмент» курсдан охутув-методика китаплар гьазирлеген. 25-ден артыкъ илму макъалаланы автору.
Арслан Минатуллаев уьйленген, агьлюсю Зарипат булан 3 яшны тарбиялай.
Патимат БЕКЕЕВА.
СУРАТДА : А. МИНАТУЛЛАЕВ.
