Къумукъ антологияны айланасында

 

Хаталаны уьстюнде ишлейбиз

        Къумукъ адабиятны «Асрулар сезе гелген асил сёз» деген минг йыллыкъ  антологиясы чыкъмакълыкъ бизин маданиятыбызны оьсювюнде гёрмекли агьвалат болду. Гертилей де, шо уллу китапны басмагъа онгаргъан алимлер Салав Алиев ва Магьамматгьанипа Акаев бек пайдалы ва агьамиятлы иш этгенлер. Гьали олар антологияны экинчи китабын гьазирлеп туралар. Тез арада шо иш де уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъар деп инанабыз. Охувчулар «…асил сёзню» уллу сююнч булан къабул этди. Кёплеге шо китап етишмей де къалды…

Тек уллу иш аз-маз кемчиликсиз болмайгъаны белгили. Санкт-Петербургда яшайгъан белгили блогер ва къумукъ адабиятны ва тарихни ахтарывчу Абдулзагьир Пашаев, антологияны кёп сююп охугъанын англата туруп, онда бир нече янгылышлар табып, шолар, гертилей де, «орфография хаталармы яда мен янгылышаманмы?» деп, бир нече сорав бере. Бизин тилевюбюзге гёре антологияны редактору ва оьзлени гьакъында сёйленеген Валех Дагъыстанини шиъруларыны таржумачысы белгили шаир Бадрутдин  шо соравлагъа жаваплар язма рази болду. Шо сорав-жавап къалгъан охувчулар учун да пайдалы болар деп эсибизге геле.

    

 

Сорав-жавап

 

Абдулзагьир Пашаев:

— Март айда Дагъыстандан Рашит Гьарунов йиберип къумукъланы тарихинден ва адабиятындан бир нече янгы китаплар алдым. Баракалла болсун огъар!


Барысын да кёп сююп охудум. Айрокъда «Асрулар сезе гелген асил сёз» деген антологияны бек ушатдым. Бир-бир ерлерин къайтып-къайтып охуйман. Тек китапда  бир нече янгылышлар  тапгъанда, гёнгюм бузулду. Шолагъа байлавлу жаваплы адамлар англатыв бергенни сюер эдим.


 Китапны 179–184- нчю бетлеринде Валех Дагъыстанини бек тизив шиърулары ерлешдирилген. Шондагъы «Мен сюювмен, оьлмежекмен бир де мен…» деген шиъруну  экинчи сатырында «мен» деген сёзню орнунда «лин» деп язылып хата йиберилген:

                Мен — Сюювмен. Оьлмежекмен бир де мен.

                Мен — Гьакъылман. Сёнмежекмен бир де лин.

                Юрегимде Яратгъаным бар чакъы,

               Дёнмежекмен. Кёкден де мен оьрдемен.

 

Бадрутдин:

Гертилей де хата йиберилген. Мюкюрмен.

 

Абдулзагьир:

182-нчи бетдеги  дёртлюкде


              «талчыкъгъанынг» дегенни орнунда, мени гьисабымда,  «талчыкъгъанынгны» болма герек эди..

                Сени гёрме гьасиретликден

                Сынчы болма къаст этдим мен.

                Сени талчыкъгъанынг англап,

                Гьакъылымны тас этдим мен.

Бадрутдин:

 Мунда хата ёкъ.  О сёзню эки де кюю (къысгъартылгъан ва толу формасы) бир маънаны бере.

 

Абдулзагьир:

 182-нчи бетдеги дёртюнчю шиъруда «гьызым» дегенни орнунда «гьызын» болма герек деп ойлашаман. Балики, янгылыша бусам да ярай.         


                  
… Валех оьлдю, сюйгенинден тоймады,

                  Индустанда гёзьяш тёге, агь чеге.

                  Ярыкъ сююв гьызым сама къоймады,

                  Гьасирет къалдым Хадижатым гёрмеге.

 

Бадрутдин:

 Мунда да хата ёкъ. Шо сатырланы маънасы шулай: шонча да гючлю сюе эдим, тек гьали шо сюювюмню гьызы да къалмагъан, гьатта сюйгеним де шону эс этмеди.

 

Абдулзагьир:

 182-нчи бетдеги бешинчи шиъруда «айгьай да» деп хата гетген деп эсиме геле, «айгъа да» болма герекмейми эди?

               Валех мунда, Исфаханда – сюйгени,

               Индустангъа гелмежек ол, айгьай да.

               Арабызда йылдан артыкъ мезгил бар,

              Ай суратлым — Солтан къайда, мен къайда?!

 

Бадрутдин:

 Бир янгыз да янгылыш тюгюл: «айгьай да» демек орусча «конечно» бола.

 

Абдулзагьир:

 183-нчю бетдеги биринчи дёртлюкде «чинг» деген сёз нени англата? «Чум» болма герекмейми эди?


            
Баврум яргъан чинг гёзелим йиберген

             Бу хат къайгъы къошду мени оюма.

             Муну магъа Хадижа-Солтан иерген,

             От бюркгендей ялын алгъан боюма.

 

Бадрутдин:

 Герекмей. Тек мунда «чинк» яда «инг» деп язылгъан буса чы тюз болажакъ эди. «Чум» булан о сёзню бир аралыгъы да ёкъ.

 

Абдулзагьир:

 Шо бетде экинчи дёртлюкдеги «ойландым» деп де хата гетген, «айландым» болма герек эди.            


   
Май чыракъдай яндым, сёзюм битмеди,

    Танг билинди, тек тоймадым сыр чечип.

    Боран болуп бюркемедим башынгны,

    Кюлге ойландым, сююв ютуп, ув ичип.

 

Бадрутдин:

Бугъар мюкюрмен, янгылыш йиберилген.

 

Абдулзагьир:

 Бирдагъы да шо бетде: дёртюнчю шиърудагъы «ялласагъыз» деген сёзню орнунда «ялласа да» деп салынса, тюз болмасмы?


   
Мен гьашыкъман, байламагъыз ёлумну,

    Баврум яна – ялласагъыз, талчыкъман.

    «Сагъынч» деген жагьеннемде яллайман,

    Биргине-бир гюнагьым бар — гьашыкъман.

 

Бадрутдин:

Рази тюгюлмен. Бу сатырны маънасы шулай: мен яллайман, тек сиз яллап гетсегиз, шогъар да талчыкъмажакъман.

 

Бадрутдинни   ёравлары-соравлары:

 

Лап ахырда Абдулзагьирге баракалламны билдирме сюемен. Ону йимик тергевлю охувчулар сийрек ёлугъа. Олайлар кёп болгъан сайын, бизин редакторлукъ ва язывчулукъ ишибиз бютюн ва яхшы болажакъ.


1. Янгылышлар, хаталар къайсы китапда да ёлугъа. Тюзю, бизин антологияда олар айтардай кёп де тюгюл.


2. Охувчулар Валех Дагъыстанини шиъруларыны магъа гёчюрме берилген гьалын гёрген болгъай эди. Археологлар бир ташны гьызына къарап, минг йыллар алда болгъан давланы чечип берегенде йимик, Валех оьз заманында язгъан асарланы тюз маънасын тапмагъа тынч тюгюл эди.


            3. Арив тигилген чепкенни бир къыйшыкъ тюймеси бар деп, устагъа айып этмек тюзмю?!


4. Дагъы да керен баракалла, Абдулзагьир! 2015-нчи йылда антологияны экинчи тому да  чыкъгъанда, шо да сагъа етишип охугъанда, лакъырыбызны узатарбыз.

 

Интернет-сесленивлер

 

Абдулзагьир Пашаевни соравлары Бадрутдинге етишгенче алда буса, «Фейсбукда» «Асрулар сезе гелген асил сёзню» айланасында бир нече сесленивлер болду. Шоланы да охувчулагъа таклиф этебиз.

 

Рашит Гьарунов: Абдулзагьир, янгылышланы табып, сен бек пайдалы иш этгенсен. Мен оланы китапны редактору Бадрутдинге етишдирип, ону жавабын мунда салма сёйлешдим. Баракалла!

 

Алав Алиев: Тюзюн айтгъанда, Абдулзагьир, янгылышлар, хаталар къумукъ тилде чыгъагъан китаплар учун хас мердеш болуп токътагъан. Гьатта яшлагъа гьазирленеген охув китапларда да ёлугъа. Буса да, 50–100 йылда бир чы­гъагъан антологиягъа издательствону къуллукъчуларыны янындан айрыча тергев ва жаваплылыкъ болма тюше эди.

 

Абдулзагьир Пашаев: Рашит … Аста-аста китапланы охуп къарарман дагъы да. Арив болар жавап берилсе.

 

Абдулзагьир Пашаев: Алав … Тюз язасыз! О хаталаны китапларда охуйгъанда тюз ёлда сюрюнюп бёттёбен айлангъан йимик боламан. 50-100 йылда бир чыгъагъан антологиялагъа хаталар болмасын деп бек тергев берилме герек.


Неге тюгюл эсе, олай чыгъагъан китаплагъа гележекде  классический текстлеге йимик къаралажакъ ва хаталар  къалма тюшмей.  Алда чыгъагъан китапларда табулгъан хаталар булан кагъыз гесек сала эди. Къумукъча чыгъагъан китаплар кёп болса къолай, тек хаталары болма герекмей, неге тюгюл олар охувчугъа чатакъ сала.

 

Алибек Салаватов: Абдулзагьир, къоччагъымсан, сени шолай агьамият берегенинг нечакъы бола буса да яхшы. Алдын ерли де Интернетде сени кёп суратларынгны гёрдюк. Мен оьзюм де бир вакъти тыш пачалыкъларда ишледим. Ватангъа бакъгъан якъдагъы сююв – о бир айрыча гьис. Сен эсгереген басмадан чыкъгъан китапларда, озокъда, янгылышлар дагъы да болмакъ да бар.

 

Абдулзагьир Пашаев: Алибек, баракалла! Къайда болсакъ да, къумукъ тилибизни унутма герекмейбиз ва ону сакълама герекбиз. Хаталар бола, тек о хаталаны гёргенде «ай, сени» деп, «магъа не авара» деп къойма ярамай, неге тюгюл, олар сонг дагъы да кёп болуп къалажакъ ва къумукъ тилни билме сюегенлеге къыйын этежек. Ону учун бугюнлерде чыкъгъан Ибадулла Гьажиевни «Къумукъ тилни маънадаш сёзлери» деген китабындан да бек сююнюп тураман. Бек уллу иш этген Ибадулла агъав. Баракалла!

 

  

 

 

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля