Девюрню игитлери ва къурбанлары

Шолар бары да тувра миллети учун жанларын берген десек, къопдурув да болар эди. Бугюн шо адамланы атлары халкъ арада кёп эсгериле, олагъа игитлеге йимик янашып, легендалар чыгъа­рыла, шаирлер йырлар, китаплар яза. Гележек наслулагъа да оланы атлары сакъланажагъы гьакъ герти.

Тек шо адамлар малайиклер болгъан демекден де биз сакъбыз, олар оьз девюрюню дюньядан чакъсыз  гетген вакиллери, тавакаллы ва гьаракатчы адамлар эди. Олар гьариси бек сюйген буса, эгер душманлары айтагъан кюйде юрюген буса, балики, яшавларын сакълап да болар эди.  Олай адамланы чакъда бир эсге ала турмасакъ, милли эсибизни де тас этежекбиз.

 

Багьавутдин Гьажиев (1936- 1993)

 

Совет девюрде ол 18 йыл Дагъыс­танны сатыв-алыв ишлерини министр­и болуп турду. 1991-нчи йылда шо министерлик тайдырылып, ону даражасына гёре дагъы иш берилмегенге гёре болма ярай, ол ерли гьукуматны ёлбашчыларына оппозицияда эди.  Министерликден тайгъанда, «Дагъыс­тан» деген сатыв-алыв корпорация къуруп, шонда ишледи.

Оьзюню мадарлыгъы-гючю, бажарывлугъу, байлавлукълары булан Багьавутдин Устаевич дагъыстанлыланы яшавуна гёрмекли таъсир этип турду. Къумукъ халкъ гьаракатыны ишин якълап, 1991-нчи йылда Хасавюртдагъы иш ташлав лагерни сиптечиси болгъанланы бири деп де гьисап этиле.

1993-нчю йылда ол Россияны Федерация Советине депутатгъа кандидатурасын салып, тавдагъы ва тюздеги сайлавчулар булан ёлугъа туруп, оьзюне кёп якъчылар жыйып тура эди. Тек ол  сайлавлагъа етишгенче оьлтюрюлдю. Дагъыстанда ону оьлюмюне байлавлу болуп атын гьюрметлемек учун этилген чаралар болмады. Ол бары да дагъыс­танлылар булан да ортакъ тил табып бажарагъан пагьмулу ва гьаракатчы политик ва ёлбашчы эди деген пикру сакълангъан.

 

Тотурбий Тотурбиев (1941-1993)

 

Т. Тотурбиев ёлбашчылыкъ этеген «Главдагестанводстрой» деген уллу производство къурумну аты 90-нчы йылланы башында оькюре эди. Янгы экономика шартларда бары къурумлар тозулагъанда, бу къурум гюнден-гюн гючленип, ону таъсири Дагъыстандан тышгъа да яйылып бара эди. Тотурбиев аз заманны ичинде Москвада да, Россиядан тышда да байлавлукълар болдуруп, янгы заманны ругьун чалт сезген бажарывлу ёлбашчы эди.

Ол жамият ва милли гьаракатланы ишине тувра къошулмай буса да, рес­публиканы даражасындагъы депутат гьисапда, политика ишлерден ягъада турма болмай эди. Кёп санавдагъы бизнесменлеге, бажарывлу адамлагъа аякъгъа турмагъа, оьзбашына иш башлама кёмек этгенлиги булан да белгили.

1993-нчи йылда Москвадагъы гостиницаланы биринде ону вагьши кюйде къыйнап оьлтюрдю. Шо жинаятчылыкъны ким этгени де токъташдырылмады. Ону оьлюмю  халкъны бек къазапландырды. Дагъыстанны гьакимлери Тотурбиевни эсделигине ата юрту Узунотарны атын алышдырып, Тотурбийкъала этди. Хасавюртда да ону аты лап уллу орамланы бирине къоюлгъан.

Ювукъдан таныгъанлар айтагъан кюйде, Тотурбиевни халкъны яшавун яхшылашдырмакъ учун гёз алгъа тутгъан уллу хыяллары болгъан. Ону оьлюмю булан кёплени юреклериндеги тюзлюкге, пачалыкъны гючюне, законлагъа инамлыгъы да оьлме башлады.

 

 Басир Алжанбеков (1960-1997)

 

Бу бийик бойлу исбайы ва къоччакъ уланны 90-нчы йыллардагъы жагьиллени арасында кёп якълавчулары бар эди. Басир Алжанбеков белгили спортсмен, тутушуп ябушувдан Дагъыс­танны ва Россияны бир нече керенлер чемпиону, РФ-ни ат къазангъан тренери болгъандан къайры да, артдагъы йылларында жамият-политика ишлеге къошулуп да белгили болгъан эди.

1996-нчы йылда ол къумукъланы Милли мажлисини председатели болуп сайланды.  Политика сынавуну азлыгъындан болма ярай, бир-бир четим масъалаланы чечме герекде, эришивлю гьаллагъа тарып, намарт хыяллары булангъыланы арасында ону душманлары  болгъан. Шолар, кюйге къарагъанда, артда ону оьлтюрме де оьлтюргендир.

Халкъны бир пайыны лидери буса да, ону артындан къувун гётерип айлангъанлар да гёрюнмеди.

 

Алимсолтан Алхаматов (1965-2009)

 

Алимсолтанны юртлулары шагьатлыкъ этегенге гёре, ол гиччи заманындан берли де чарс, къатарбаш, бир затдан да къоркъмайгъан ва школада яхшы охуйгъан яш болгъан. Ону бютюн оьмюрю ябушув булан къуру ута туруп гетген. Ол къумукъ ишлеге, Новочеркасскиде институтда охуй туруп, къумукъ землячествогъа ёлбашчылыкъ  этеген  заманындан берли къошулгъан. Артдагъы йылларында Алимсолтан Хасавюрт районгъа ёлбашчылыкъ этип, политик ва лидер гьисапда генг кюйде белгили болгъан эди. Ол аз ишлесе де, районну даражасын гётерди, социал-экономика яшавун тюрлендирди, Магьачкъаладан, Москвадан инвесторлар гелтирип, юртларда адамлагъа иш болдурду. Ону хыяллары, умутлары  дагъы да кёп эди.

Оьзюню девюрюню игити  Алимсолтанны халкъ арада (айрокъда жагьиллени арасында) уллу абуру бар эди. Халкъыны, айрокъда кёстеклилени, огъар умутлары уллу эди. Ол оьзю де ата юртун кёп сюе эди ва огъар бола­гъан къуллугъуну барын да этди.

Ону сюймейгенлер оьлтюрме къарагъан гезиклер нече де болгъан. Артдагъы гезик ону къан оьчлюк багьана болуп  тайдырдылар.

Алимсолтанны оьлюмю кёплени юреклерин сызлатды, ягьын сындырды, ону гёмегенде оьтесиз кёп халкъ жыйылды. Янгыз къумукълар тюгюл, оьзге миллетлер де.

 

Ильяс гьажи Ильясов (1947-2013)

 

Накъшбанди тарикъатны шайыхы, Къумукъ дин управлениени къургъан ва ону идеологу гьисапда арагъа чыкъгъан Ильяс гьажи Ильясов Къарабудагъгент районну Аданакъ юртунда тувгъан. Бухарада медресени, сонгунда Ташгентде Ислам институтну тамамлагъан Ильяс Ильясов 1978–1982-нчи йылларда билим алывун Каирни Ал-Азхар университетини шариат факультетинде узата.

1980-нчи йылларда Буйнакскиде жумамежитни  имамы болуп тургъан. Муфтият тозулгъан сонг, жамият къурумларда чалышгъан: Къумукъ дин управлениени муфтисини заместители, Магьачкъала шагьарны жумамежитини имамы, ДР-ни Гьукуматыны Председателини дин масъалалагъа къарайгъан ойчусу, Аш-Шафии деген Ислам университетни охув ишлеге къарайгъан проректору ва Магьачкъалада «Сафар» межитни имамы болуп чалышгъан.

Ильяс Ильясов – абурлу дин ва жамият чалышывчу. Арап тилни таза билеген И.Ильясов Къурангъа уьч томлукъ баянлыкъ язгъан.

90-нчы йылланы башындан тутуп, И.Ильясов, дин управлениеге гюч этивюн айыплап, Дагъыстанны дин управлениесини ишлерине разисизлигин билдирген.

Къуллукъ берме ихтиярлыкъны ол 1998-нчи йылда белгили шайых Мугьаммад-Амин Гьажиевден алгъан. 500-ден де артыкъ мюрютлери бар.

 

Гьасиллер

 

Къурбанлар дагъы да бар. Биз оланы арасындан атлары лап кёп айтылагъан ва айланасына лап кёп халкъ жыйылагъан, лидерлик хасиятлары булангъыларын эсгердик. Айрыча уьстюнде токътамасакъ да, къумукъланы  къурбан болгъан оьзге макътавлу уланларыны дагъы да бир нечелерин эсгерейик.

 

Абдулкъапур Къапуров

(каспийскили).

Къумукъ милли мажлисни гьаракатчы ортакъчысы.

 

Али Порсукъов.

Аты дюньягъа белгили кочап, яш наслуну лап сюйген адамы.

 

Солтанпаша Абсаламов

(эндирейли).

Жагьиллени арасында абуру уллу, гележеги булангъы гьаракатчы.

 

Юсуп Гьажиев (узунотарлы).

Муну айланасында жыйылып да кёп жагьиллер бар эди.

 

Умар Теймуров.

Публицист. Ону милли масъалалагъа байлавлу итти макъалалары кёп бола эди.

Бу сиягьны (списокну) дагъы да узатма бола.

Биз шо адамлар  жанларын миллети учун ябушуп къурбан этген дейгенибизни дагъы да такрарлайбыз. Буса да шолай белгили, гьаракатчы адамланы оьлюмлери миллетни гьар-бир вакилине де яман тиймей болмай.

Оланы оьлтюрювге байлавлу да къайсы буса да бир миллетни гюнагьламакъ тюз болмас эди. Оланы бирлерин къумукълар оьзлер оьлтюрме де бола. Яман адамлар къайсы миллетде де бар.

Нечик болса да, шолай адамланы оьлюмю жамиятны гючсюз эте, гьукуматгъа, законлагъа инамлыгъын тайдыра. Лап да яманы – халкъны ругьун, оьз гючюне инамлыгъын оьлтюрюп, оьз ихтиярлары учунгъу ябушувдан арек эте.

Тарихден белгили кюйде, миллетни гючлю, гьаракатчы вакиллерин оьлтюре турса, осал миллет дагъы да осал бола, гючлю  миллет буса дагъы да бек гючлене. Къумукълар осаллардан тюгюл экенин  оьз гьаракаты булан давсуз-шавсуз, терен тарихинден ва бай маданиятындан гюч ала туруп гёрсетме герек.


 

 

  Р. ГЬАРУНОВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля