Юрюген ёл алыр…

 

Четверг, 10.05.2018г. — «ЁЛДАШ».


«Оьсювню оьзеклери» ва шолай да оьзге тюрлю агьамиятлы проектлени-борчланы яшавгъа чыгъарылыву ерли бюджетлеге тюшеген налог гелимлени оьлчевлеринден гьасил бола. Шону учун бизин республикабызны оьзге бойларында йимик Гьайдакъ районда да артдагъы йылларда ерли экономиканы яшыртгъын тармагъын ачыкъгъа чыгъармакъ учун айрыча къаст этегени тергевюбюзню тартмай болмай. Неге десегиз, артдагъы вакътилерде гёрюлген чараланы натижасында ерли бюджетге тюшеген налог тёлевлер белгили кюйде артып тербей…


Хазна толмаса, экономика бошар



Ерли халкъ ва шолай да къоллавчулар яшавну онгайлыкъларындан артда къалмасын учун , «Гьайдакъ район» деген муниципал къурулувуну янындан арт вакътилерде бир къадар чаралар гёрюлегени тергевню тартмай болмай. Ишге байлавлу болуп гьали-гьалилерде Гьайдакъ районда болгъанда, ерли социал-экономика масъалаларыны яшавгъа чыгъарылывуна байлавлу гьар тюрлю далиллер, санавлар булан ювукъдан таныш болмагъа токъташдым.



– 2017-нчи йыл районну яшавунда болгъан тюрленивлени гьакъында айтсам, биринчилей район бюджетни пайдаландырывну гьакъында айтмагъа тюше, – деп узата оьзюню сёзюн «Гьайдакъ район» деген муниципал къурулувуну башчысы Алим Темирболатов. – Районда 16 юрт муниципал къурулуву гьисапгъа алынгъан. Шоланы барысы да гьалиги заманда налогланы жыйывда борчларына жаваплы кюйде янаша десек, къопдурув болмас. Айтмагъа сюегеним, къошулчан гелимлерден толумлашагъан бюджетге план булан токъташдырылгъан 59 449, 6 минг манатны орнуна бу йылны башына ерли 63449, 4 минг манат жыйылгъан ва ёругъу булан пайдаландырылгъан. Шолайлыкъда, ерли халкъны гьар тюрлю талапларын, пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын яшавгъа чыгъармагъа имканлыкълар яратылына. Ишде лап да агьамиятлы проектлени чаналама къоймайбыз. Янгы ёллар къурула, бузулгъан ерлери ярашдырыла. Янгы-янгы авулларда газ, сув, электрик ярыкъ тартыв ишлер давам этиле. Ёллар экономика байлавлукъланы беклешдире. Янгыз шоланы янгыртмакъ учун артдагъы бир йылны ичинде 14 миллион манатны оьлчевюнде харж пайдаландырылгъан…


Яшыртгъын ишлейгенлер аянлашдырыла



Белгили болгъан кюйде, артдагъы вакътилерде Дагъыстанда ишсизлер деп гьисапгъа алынгъан тайпаланы 50 мингге ювугъу белгили болгъан. Тюзю, оьзге санавларда йимик, мунда да толу кюйде ачыкълыкъ ёкълугъу гьис этилине. Неге десегиз, ишсиз деп гьисапгъа алына­гъан адамланы бир тайпалары тюпден таба иш булан машгъул болагъаны аян этилинген. Дагъы да ачыкълашдырсакъ, Гьайдакъ районда да артдагъы бир йылны ичинде ишсиз деп гьисапгъа алынгъан тайпаланы санаву 220 адамгъа ерли кем этилинген ва «яшыртгъын» алапалар алагъанлар ачыкъгъа чыгъарылгъан. Лап да яманы, оьзге ерлерде йимик Гьайдакъ бойда да ишге гючю чатагъан адамланы къурумлагъа ва гьар тюрлю предприятиелеге ишге алагъан заманда эки де якъны арасында дыгъарлар байланмай къала. Янгыз оьтген йылны ичинде дыгъарсыз ишлейген тайпаланы 442-вю аянлашдырылгъан. Озокъда, шо тайпаланы атларын аян этип къойгъан булан иш битмей. Аслу борч – оланы атларын ачыкъгъа чыгъарып, дыгъарлашывлагъа кюрчюлендирмеге герек бола. Шону учун районда ишчи группа къурулгъан ва дыгъарлашмай ишлейгенлени 226-ву булан загьмат дыгъарлар байлангъан.



Районну ичинде гьисапгъа алынмай, дыгъар байланмайлы иш гёреген тайпаланы алдын алмакъ муратда хас актлар къурула ва есилерине тапшурула. Актлагъа бойсынмай иш гёрювюн узатагъан тайпалар ахырында судгъа бериле. Шону натижасында оьтген йылны ичинде ра­йонда 8 къурум ва 64 онгача иш гёреген адамлар налог къурумларда гьисапгъа алынды.



Бизге белгили болгъан кюйде, гьалиги заманда районда увакъ ва орта мадарлы иш гёреген къурумланы санаву 57-ге етишген ва айрыча адамланы санаву 365 бар.



Районда «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген агьамиятлы проектде белгиленген борчланы яшавгъа чыгъармакъ муратда юрюлеген гьаракат давам этиле. Шолайлыкъда, ишсиз деп гьисапгъа алынгъан тайпаланы яшыртгъын юзю ачыла.


Мердешли тармакълар да оьсме герек



Белгили болгъан кюйде, бизин респуб­ликабызны аграр тармагъында ишге гючю чатагъан тайпаланы авадан пайы загьмат тёге. Тек не этерсен, шогъар да къарамайлы, мердешли юрт хозяйст­во тармакъланы оьсювю аста бара. Айтмагъа сюегеним, белгили себеплеге гёре къолдан чыгъарылгъан алдагъы емиш бавланы, юзюмлюклени майданлары осал янгыртыла. Оьсюмлюкчюлюк тармакъларда йимик, гьайванчылыкъ, къушчулукъ ва овощлар оьсдюрюв тармакъларда да ерли имканлыкълар асувлу кююнде пайдаландырылмай.



– Шону бир яны – юртлу ватандашланы оьзлени сыйлы борчуна, топуракъланы ишлетивге, сувукъ-салкъын янаша­гъанлыгъы. Экинчиси де, оланы пачалыкъ кёмекден осал пайдалангъанлыгъы, «Россельхозбанкдан» таба берилеген пачалыкъ кредитлени не саялы алмагъа сюймейгени де биревге де къарангы тюгюл. Техника, ягъарлыкъ-майлав материаллар багьа токътай. Муна шо саялы да арт вакътилерде топуракъны ишлетмеге, гьайван-мал оьсдюрмеге муштарлы тайпалагъа пачалыкъ субсидиялардан кёмек болсун учун чаралар гёрмеге башлагъанбыз, – дей районну юрт хозяйство управлениесини начальнигини заместители Мустапа Гьажиев.



– Мустапа Агьматович, районну юрт хозяйство тармагъында артдагъы йылны ичинде не йимик натижалар къолда этилинген?



– 969 726 минг манатны къадарында гьар тюрлю юрт хозяйство продукция болдурулгъан. Шону авадан пайы оьсюмлюкчюлюк тармакъланы оьсдюрювден таба амалгъа гелди. Тюзю, гьайванчылыкъ, къушчулукъ, овощлар оьсдюрюв тармакъларда бар имканлыкълар толу кюйде пайдаландырылмай.



– Шону алдын алмакъ учун не этиле?



– Артдагъы бир йылны ичинде 370 гектар майдангъа кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклер орнатылынгъан. Шоланы авадан пайына – 283 гектарына юзюм борланы тюрлю-тюрлю зараллы аврувлагъа ва зиянлы жанлагъа чыдамлы журалары салынгъан.



Артдагъы вакътилерде, биз уьстде де эсгерген кюйде, районда оьзге тармакъланы гётеривге де бир къадар тергев этиле. Картоп оьсдюрегенлер булан янаша балчылыкъ булан машгъул болагъан тайпалар да арагъа чыгъагъаны тергевню тартмай болмай. Буса да, хайырлы мердешли тармакъларда къолланагъан майданланы оьлчевлери гьалиге ерли юрекни рази къалдырмай, оьсювге харлы…


Борчлар ва онгайлыкълар



Дагъыстанны оьзге бойларында йимик, гьалиги заманда Гьайдакъ районда да яшавну ва экономиканы оьсдюрювню масъаласы ерли шартлардан-онгайлыкълардан гьасил болагъаны гьакъ. Шо гьакъда айтсакъ, биринчи гезикде ишлемеге ва ял алмакъ учун яратылынгъан онгайлыкълардан, кютюлюнеген къуллукъланы сан янындан гьасил бола демеге ярай. Савлукъну сакълав, адамланы билимлерин камиллешдирив йимик масъалалар да алда токътагъан борчланы толу кюйде яшавгъа чыгъарывда гёрмекли ерни тутагъаны белгили.



Шону учун Гьайдакъ бойда педагогика кадрланы, медицина къуллукъчуланы усталыгъын артдырывгъа байлавлу чаралар гёрюлегени тергевню тартмай болмай. Районну билим берив тарма­гъында бугюнлерде иш гёреген охутув ва тарбиялав ожакъланы умуми санаву 44-ге етишген. Авадан пайы – 36-сы – умуми орта билим береген ожакълар. Шоларда 4 286 яшны алгъа салынгъан талаплагъа гёре билим берив къуллукълары кютюле…



Савлукъ сакълав тармакъда да талаплар йыл сайын артып тербей. Шону гьисапгъа алып, райцентрдагъы азархананы коллективини алдына янгы борчлар салына. Борчланы кютмек учун артдагъы вакътилерде райцентрдагъы ва юрт ерлердеги медицина ожакъларда бир къадар онгайлыкълар болдурулгъан. Материал-техника кюрчюсюн янгыртывну масъаласы медицина къуллукъчуланы касбу бажарывлугъун артдырыв булан янаша чечиле.



Артдагъы уьч йылны ичинде райондагъы къурумланы ва ватандашланы пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын кютюв булан машгъул болагъан хас центр ачылып иш гёрегени гьакъда «Ёлдашда» гьали -гьалилерде эркин кюйде маълумат берилген эди. О саялы бу ерде мен алда эсгерилген далиллени малим эте турмайлы, бир нече санав булан къуллукъланы кютюлеген кююне, даражасына охувчуларыбызны тергевюн бакъдырмагъа сюемен. Артдагъы бир йылны ичинде Гьайдакъ районда МФЦ-ни имканлыкъларына кюрчюленип, къурумланы ва ватандашланы 250 мингге ювукъ гьар тюрлю къуллукълары кютюлген. Шо да акъчагъа айландыргъанда, 4 миллион манатны оьлчевюнден де артыкъ.


Байлавлукъланы беклешдирив юрюле



Гьар пачалыкъгъа, регионгъа, ра­йонгъа дегенлей онда яшайгъанланы маданият даражасына, ерли байлыкъланы къорувуна, салынгъан низамны барышына къарап багьа берилегени англашыла. Гьайдакъ бойда да загьматгъа гьюрмет булан янашагъан, милли мердешлени ва ерли тармакъланы абурлап гётереген тайпалар кёп болгъан чакъы, тыш байлавлукъланы беклешдиривге ёллар ачыкъ болажагъы ва шолайлыкъда, ерли бюджетлеге гелеген гелимлер кёп болажагъы шекликни тувдурмай. Оьсюп гелеген наслуланы да шогъар оьз заманында тюшюндюрмек муратда тийишли чаралар гёрмесе бажарылмай.



Райондагъы маданиятны, яшёрюмлени, туризмни, спортну генглешдиривню масъалаларына къарайгъан ерли къурумлар район администрация булан байлавлукъда алгъа салынгъан борчланы агьамиятлыгъын гьисапгъа алып иш гёрмеге белсенген. Районда туризмни ва ерли саниятланы оьсдюрювге айрыча тергев бакъдырыла. Неге десегиз, эсгерилген тармакъ районну социал экономика оьсдюрювню 2016-2018-нчи йыллагъа белгиленген программасында айрыча ерни тута. Шо программаны оьлчевюнде Гьайдакъда артдагъы вакътилерде Англиядан, Канададан, Америкадан, Китайдан туристлер гелме башлагъаны гьакъда да айрыча эсгермеге герек.



Ерли табии байлыкълары, тарихи эсделиклери йимик Гьайдакъ тигив накъышларыны сырлары кимни де теренден ойлашдырмай болмай. 2017-нчи йыл «Гьайдакъ район» деген муниципал къурулувуну ва Санкт-Петербург шагьар администрацияны янындан маданият-туризм, экономика байлавлукъланы беклешдиривге ва генглешдиривге байлавлу кёп йыллыкъ дыгъар байлангъаны да гележекде тыш байлавлукълар дагъы да оьсежегине инамлыкъ тувдура.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля