Сувтюп гемеде къуллукъ этген гьелили


Четверг, 10.05.2018г. — «ЁЛДАШ».


Мени юртлуларымны арасында Уллу Ватан давну йылларында дазусуз къоччакълыкъ гёрсетген уланлар аз тюгюл. Шо оьжетли давлар битгенли арадан бугюнлерде 73 йыл оьтсе де, бизге Уллу Уьстюнлюкню гелтиргенлени атларын гьалиги наслулагъа эсден тайдырмай сакъламагъа тюше. Шо гьакъда ойлашгъанда, мен Загьир Гьажиевич Загьировну гьакъында айтмакъны тийишли гёремен.



Ол Къарабудагъгент районну Гьели юртунда 1922-нчи йылда тувгъан. Бир башлап ата юртунда, сонггъа таба Губден юртда билим алгъан. 1937-нчи йылда Къакъашурада айланадагъы къумукъ юртларда яшайгъан яшлар учун школа-интернатда ол етти класны битдирген. Шолайлыкъда, янгыз ата юртунда тюгюл, савлай районда да толмагъан орта билим алгъанланы сыдырасына къошула. Буйнакскиде Наримановну атындагъы орус педагогика училищени тамамлап, 1940-нчы йылда муаллимни касбусуна ес болгъан сонг Дахадаев ра­йонну Калкни юртундагъы башлапгъы класларыны школасына бакъдырылып иш башлай.



Арадан эки йыл оьтюп, Загьир Загьиров 1942-нчи йылны декабр айыны 12-синде Совет Армияны Дав-Денгиз флотуна асгер къуллукъгъа чакъырылгъанда, Ленинград шагьардагъы сувтюп гемелер учун касбучулар гьазирлейген охув отрядгъа тюше. Эсгерилген шагьарны немис елевчюлер къамавгъа алгъан сонг, шо отрядгъа къуршалып охуй­гъанлар бир башлап Магьачкъалагъа, Иранны дазусуну ювугъунда ерлешген Астара шагьаргъа, лап ахырда Къазах ССР-ни Аральск шагьарына гёчюрюлюп, билим алывун узата.



Бир йылны узагъында юрюлген охувун тамамлагъан сонг, З. Загьиров Къызыл Байракълы Къара денгиз флотуну бригадасына гиреген сувтюп гемелени дивизионунда Д-4 («Декабрист») деген сувтюп гемеде къуллукъ этмеге башлай. Эсгерилген шо сувтюп гемени экипажына къуршалгъанланы Уллу Ватан дав башлангъанчагъа болжалы битсе де, бизин уьлкени дазуларында тувулунгъан къувунлу гьаллар гьисапгъа алынып, асгер къуллукъда къалгъан болгъан. Демек, шо сувтюп гемеде къуллукъ этегенлени арасында Загьир Загьиров оьмюр чагъына гёре лап да жагьили болгъан. Белгили экени йимик, флотда токъташдырылгъан ёрукъгъа гёре буса, жагьиллер этилмеге тюшеген ишлени аслам пайын юрютюп геле. Шолай, ол да экипаж кютеген тапшурувлардан баш къачырмайлы, жагьлы кюйде ортакъчылыгъын болдура.



Д-4 сувтюп гемени экипажы давну биринчи гюнлеринден тутуп, душмангъа къаршы юрюлеген давларда ортакъчылыкъ этип геле. Дав гьаракатланы барышында душманны эки гемесин батдыра, бирисин заралландыра. Шондан къайры да, душман елеген Севастополь шагьардан яралангъан солдатланы, командирлени, къатынгишилени ва яшланы алып чыгъа, дав савутлар, дарманлар ташый. Загьир Загьиров оьзю де шо сувтюп гемеде душмангъа къаршы юрюлген эки гьаракатда ортакъчылы­гъын болдура. Тек шо сувтюп гемеде ол узакъ заман къуллукъ этмей. Неге тюгюл, 1943-нчю йылда Загьир Загьировгъа отпуска берилген вакътиде Д-4 сувтюп геме душмангъа къаршы юрюлеген гезикли дав гьаракатгъа чыкъгъанда, элибизге яв чыкъгъанлар топлар салгъан ерлени оьтегенде батыла. Шондан сонг ол душманны беш гемесин батдырмагъа бажаргъан С-31 («Сталинец») деген сувтюп гемеде къуллукъ этивюн узата. Шо сувтюп гемени экипажы булан да душмангъа къаршы юрюлеген эки дав гьаракатда ортакъчылыкъ этип, оьзюню къайратлыгъын да, къоччакълыгъын да гёрсете. Шогъар, озокъда, сувтюп гемелер учун касбучулар гьазирлейген отрядда охуйгъан вакътисинде бир башлап ол мукъаятлы билимлер алгъанлыгъы шексиз кюйде болушлукъ эте. Оьзлени алдына салынгъан борчланы, шону булан бирге касбучулар барысы да барышып, янгылышлар йибермейли иш юрютмеге тюшегенин мекенли кюйде англайгъанлыкъ да асгер къуллугъун тишишли даражада кютмек учун огъар ёл ача болмагъа да ярай.



Шолайлыкъда, Загьир Загьиров эки де сувтюп гемеде гьариси уьч-дёрт жума узатылгъан душмангъа къаршы юрюлеген дав чапгъынланы дёртюсюнде ортакъчылыкъ эте. Бизин сувтюп гемелени экипажлары булан бирче душманны гемелерин ахтара, шолагъа гьужум эте туруп, денгизде уьч айгъа ювукъ тура. Озокъда, олагъа кёп гезиклер душманны атышывларын да гери урмагъа тюше.  



Ачыкълашдырып айтгъанда, С-31 сувтюп гемеде къуллукъ этеген вакътисинде ол Новороссийск шагьарны немис-фашистлерден азат этивге байлавлу оьжетли давларда, артгъа тартылагъан душманланы ёлун къыркъып токътамакъ учун Феодосия шагьаргъа бизин асгерлени тюшюрювде ортакъчылыкъ эте. 1944-нчю йылда Румынияны Констанца шагьарын душмандан азат этивде ортакъчылыкъ эте.



1944-нчю йылны август айыны 13-нде ол бары да сувтюп гемелерде къуллукъ этеген жагьил касбучуларындан топ­лангъан экипажгъа шо замангъа немис елевчюлерден толу кюйде азат этилип битген эсгерилген шагьарда душманны сувтюп гемелерин савутсузландырмакъны борчу салына. Шо экипажгъа къуршалып, ол алдына салынгъан борчну да уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъара. Бир де атышмагъан кюйде, душманланы сувтюп гемелерин савутсузландыргъандан къайры да, сентябр айны 5-нде шоланы къабул да эте. Шондан сонг ол ТС-1 сувтюп гемеде къуллукъ этивюн узата. Шо сувтюп гемеде Уллу Ватан дав битген сонг да 1948-нчи йылны май айыны ахырына ерли къуллукъ этип къала.



Уллу Ватан давну йылларында гьар тюрлю сувтюп гемелеринде къуллукъ этген вакътисинде капитан-лейтенант Загьир Загьиров гёрсетген къоччакълыгъы, игитлиги ва къайратлыгъы учун эки орден ва 16 медаль булан савгъатлангъан. Огъар Оборона Советини председатели И. В. Сталин къол салгъан баракалла кагъызлар етишген.



Шогъар да къарамайлы, шо замангъы районну гьакимлери ата юртуна къайтгъан сонг огъар дав башлангъанча оьзю юрютюп тургъан касбусун, демек, муаллим гьисапда иш башламагъа не амаллар этип де пуршавлукъ этген. Шо саялы да ол Гьелиден Магьачкъала шагьаргъа гёчюп гетмеге борчлу болгъан.



Дагъыстанны Министрлер Советини культпросвет ишни юрютювге къарайгъан бёлюгюню ёлбашчысы Гьамит Ханмурзаевни болушлукъ этивю булан ишге тюшген. ДАССР-ни Министрлер Советини къурум бёлюгюню ёлбашчысы Гули Оружевич Бабаев булан оьтгерген лакъырлашывундан сонг ол эсгерилген бёлюгюню инструкторуну къуллугъуна белгиленген.



Тек шо къуллукъда бары да бажарывлугъун салып, оьзюн аямайлы чалыша буса да, арадан сегиз ай оьтюп, огъар ишден де таймагъа тюше. Шогъар ата юртундан юрт советни председателини ва колкозну ёлбашчысыны атындан, сайки, 1937-1940-нчы йылларда атасыны агъасы Халит Загьиров ва анасыны уланкъардашы Абдурагьим Назиров, олай да ювукъ къардашлары Абулав, Салав, Шарип айыплангъан саялы, Загьирге де инанмагъа ярамай деген ёрукъда язылагъан кагъызлары себеп болуп токътай.

 


Шо кагъызлар Абдурагьман Данияловгъа етишгенде, ДАССР-ни Министр­лер Советини ишлерин юрютювчюсю Александр Арнольдович Обухович Къарабудагъгент райисполкомну председатели Абдулла Ибрагьимов булан гьакълашгъан сонг, ол районну маданият-ярыкъландырывчулукъ бёлюгюню заведующийи этилип белгилене. Шо къуллукъда ол 1952-нчи йылгъа ерли ишлей.



1952-1953-нчю йылларда Загьир Загьиров партияны област школасыны эки йыллыкъ курсларында билим ала. Шондан сонг Къарабудагъгент райкомуну къурум ишлеге къарайгъан бёлюгюню заведующийи гьисапда иш башлай. Шо бир вакътини ичинде КПСС-ни райкомуну агитация ва пропаганда бёлюгюню заведующийини заместители, сонггъа таба секретары болуп чалыша.  



1958-нчи йылда да ялаябыв кагъыз­лар себеп болуп, ол къайтып ишден тайып, «Каспийспецстрой» тресни касбучулагъа къарайгъан бёлюгюню ёлбашчысыны заместителини къуллугъунда загьмат тёкмеге башлай. 1963-нчю йылда Чиркейгэсстрой бютюнхалкъ къурулушуна ёлбашчы къуллукълагъа касбучулар тангланагъаны билдирилгенде, ол къурулуш комитетини председателини къуллугъуна ишге тюше. Арадан 10 йыл оьтюп, ол Чиркейгэсстройну начальнигини заместители гьисапда загьмат тёге.



1983-нчю йылда пенсиягъа чыкъгъан сонг да, ол узакъ заман ял алып турмай. «Дагэнергону» председатели Муслимовну тапшурувуна гёре СССР-ни энергетика министерлигини къуллукъчулары учун профилакторийни къурулушуна ёлбашчылыкъ эте. Шо савлукъ сакълав идарасыны бинасы кюрчюсюнден башлап къурулуп битген сонг Загьир Загьиров 18 йылны боюнда баш врачны заместители болуп ишлеп тургъан. Ол давдан сонггъу йылларда къайсы къуллукъда загьмат тёксе де, гьакъ юрекден къарны-гёнгю булан иш ёлдашларыны ва ёлбашчыланы разилигин алып чалышгъан. Къайратлы загьматы ва жамият ишлерде жагьлыкъ гёрсетегени учун ол савгъатлангъан кёп санавдагъы гьюрметлев грамоталар шогъар шексиз кюйде шагьатлыкъ эте.



Ятгъан ери ярыкъ болсун, Уллу Уьстюнлюкню гелтиргенлени бириси Загьир Загьиров узакъ аврувдан сонг 2007-нчи йылны декабр айыны 17-синде 85 йыллыкъ чагъында яшавдан гетсе де, юртлулары ону атын унутмай, яш наслу уллу гьюрмет булан эсгере. Ватанына бакъгъан якъдагъы сюювню ва аминликни уьлгюсю гьисапда къабул эте.



Бизге де эл намусун эренлердей кютген Загьир Загьиров йимик Уьстюнлюкню къагьруманларына даимлик макътав демек къала. Неге тюгюл, оьз элини, халкъыны гележегин гёз алгъа тутуп, тенгсиз урушларда олар гёрсетген къоччакълыкълар унутулмагъа амал ёкъ. Уллу Уьстюнлюкню къоркъув билмеген къагьруманларына даимлик макътав деп Загьир Загьировну гьакъындагъы сёзюмню тамамлай туруп, къурдашы Мугьутдин Шигьасанов гечингенни билгенде, ол давдан язып йиберген бугюнлерде бизин школаны музейинде сакълангъан кагъызны сизин тергевюгюзге де бермекни тийишли гёремен.



Къайгъырышыв салам!



Мугьутдинни сизден, дос- къардашдан, къурдашлары, ёлдашларындан, авул- хоншудан, оьзю сюйген ва оьзюню сюйгенлерден, биз бугюн яшап турагъан ярыкъ дюньядан ахыратына айрылмакълыгъына, юрегимни терен мююшлеринде къайнайгъан къайгъысы булан табиатны гьюнерине къаршы чыгъып, Мугьутдинни бизин булан яшавун узакъландырма болмайгъаныма къыйналаман. Эки гёзюмден агъып гелеген гёзьяш булан, дагъы бизин булан дюньяда къаршылашмажакъгъа, къара ер оьзюню уьстюн ябып яшыргъан Мугьутдинни даим ойлайман. Терен ойлагъа батгъан юрегим булан, кёп бек къызгъанмакълыкъдан, табиатны гючюне къаршы чыгъып этме болагъаным ёкълукъгъа къабунаман. Къартыллайгъан саным булан, къайнашгъан къаным булан, сизин савлугъугъузну излейген жаным булан къара къайгъылы саламларымны багъышлайман сизге, Рабият ва анасы, бары да дос-къардаш Мугьутдин дегенлеге де. Саламдан сонг мурат − сизин савлугъугъуз. Менден сорасагъыз, сизге болгъан шу къара къайгъыгъа къыйналып, шо къайгъыны барын да сизге къоймай, авур янын ­оьзюмню бойнума алып, гьалиге ерли шат юрегиме пашманлыкъ салып тураман. Мугьутдинни бизден айрылмакълыгъы мени бек пашман этди.



Амма оьзю буса оьз борчундан къутулду. Шо борч барыбызны да башыбыздан таймайгъан зат. Шону учун сизге тюшген шо къайгъыгъа мен де ортакъчы болгъанлыгъымны билдирип, къысып арекден къолугъуз тутуп: «Оьзюгюз сав болугъуз»,– деп сизге савбол этемен.


Сёз еси: Загьир.



Хосар ХОСАРОВ,


Къарабудагъгент районну Гьели юрт школасыны ТОКС отрядыны ёлбашчысы, Россияны умуми ва касбу билим берив тармагъыны гьюрметли къуллукъчусу.


СУРАТДА: Загьир Загьиров.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля