Рукъуят Иразутдинова: «Бырынгъы адатларыбызны унутмайыкъ»


Пятница, 08.06.2018г. - "ЁЛДАШ".


Халкъ арада яллыкъ не экенни билмей, гьар-бир ишни, намусну тюбюне гирип, чабып айланагъан асил хасиятлы къатынгишилер яшавубузну айрыча безей. Олайлардан бири белгили шаирибиз, язывчубуз, кёп йыллар «Дагъыстанлы къатын» журналда да чалышгъан Рукъуят Иразутдинованы атын уллу гьюрмет булан эсгерме сюемен.



Гертиден де, бизин къумукъларда бажарывлу къолларда от ойнай деп Рукъуят Иразутдинова йимик бары якъдан пагьмулу адамлагъа айта. Ол, гюнагьларындан Аллагь гечсин, бырынгъы асил къылыкъларыбызны асырап юрютюп гелген айтылгъан язывчубуз, эрпелили Агьмат Устархановну гёзел агьлю дюньясында илгьам алып тарбиялангъан. Битиминден гелеген ругь байлыгъы булангъы яратывчулукъ ожакъдан чыкъгъан Рукъуят Иразутдинова оьзтёрече яшавунда оьзюню ерин табып, эл арада   абур-сый къазангъан, халкъны да баракалласын алгъан.



Чувашланы етти межит къургъанча, етти етим сакъла дейген айтыву бар. Рукъуят да анасыз къалгъан етимлени ким де сукъланагъан кюйде сакълап, оланы оьзюне исиндирип, бавуруна къаплап оьсдюргенин эсгермей болмайман. Бу да – бир уллу намус.



Бугюнлерде ол Буйнакск районну маданият къурумуну ёлбашчысы болуп чалыша, къатынланы советини ишин де кюте. Ону булан биз Буйнакск район администрацияда ёлугъуп, тарбия-къылыкъны, къатынланы советини иши, маданият ва оьзге масъалаланы гьакъында лакъыр этдик. Ол оьзюню яшлыгъын гёзден гечирип, эсге алывлар булан лакъырны башлады.


 


–Гиччинев заманымдан башласам, мен бир уллу агьлюде оьсгенмен. Яшлыгъым ёммакъда йимик, нечакъы да арив оьтген десем де ярай. Бизде яшда гёрген яшынмас деп айта чы. Айтагъаным, ахшамлар атабыз да, анабыз да ишин туваргъан сонг, барыбыз да жыйылып, бирче олтуруп алдынгъы йырланы йырлама башлай эдик. Шо бизин агьлюде бир тизив мердешге айланып къалгъан эди. Гюнагьларындан Аллагь гечсин, атабызны бек арив ангы да бар эди. Эркъардашларымны уллусу да, гиччиси де йырлайгъанындан къайры, гитараны да, пианинону да, балалайканы да согъуп бажара эдилер.



Шо яшлыгъымда гёрген къуванчлы гюнлер, татывлукъ бугюн де гёз алдымдан таймай. Адамлар нече де бир-бирине бавурлу эди. Атабыз хабарлар язгъанда, ону биринчи тынглавчулары биз, яшлар эдик. Ону хабарыны игити авруп яда оьлюп къалса, биз барыбыз да къыйналып, гелип салып йылап йибере эдик. Атабыз бизге маслагьат этип: «Яшлар, вёрегиз йыламагъыз, мен буссагьат шону сиз сюеген кюйде башгъачалай язажакъман», – деп тюзлей эди.



Юртну ичинде бирев авруп къалгъан деп эшитсе, шоссагьат шо адамны уьстюне етишмесе, юреги парахат болмай эди. Бир де бош бармай эди. Костюмуну киселерине алмалар, гьармутлар, кампетлер де салып, аврувланы гёрме гетип къала эди. Бир керен мен 2-нчи класгъа барагъанда, тюкенге барып, гиччирек темир бидон алып гелди. Сонг шо бидонну емишлерден толтуруп мени бакъдырагъан болду. Бир гезик тутуп шо бидонумну да йыракъ къардашыбызны гёрме деп алгъасап бараман. Къарайман, аякъ гьызымны таптап, артым булан итлер геле. Баягъы, мен де, гиччинев яш, къоркъмай боламанмы дагъы? Нечик де, биревлер мени олардан оьтгерип йибердилер. Уьйге гелгенде, йылавум тыгъылып атама: «Мен дагъы бир ерге де барма сюймеймен, гьар заман магъа итлер къаршы бола», – дедим. Сонг атабыз: «Къызым, итлер сени ювугъунга да гелмежек, олар яхшылыкъ этегенлени хапмай. Сен, вёре, олагъа чул берме»,– деди.



Гертиден де, мен ол айтгъан сёзлеге бек инана эдим. Инанмассыз, шондан сонг итлер магъа бир керен де чапмады. Мен оланы эсгерегеним, атабыз бизин шолай адат-къылыкъгъа тергев этип, яшавдан арив мисаллар гелтирип тарбиялай эди. Бир заманда да бизге я урмагъан, я урушмагъан, бир къарап къойса бола эди. Шо заман биз ол ушатмайгъан затны этгенибизни англай эдик. Бугюн де биз шо ата-бабаларыбыз юрютюп гелген асил ёлну узатсакъ, яш наслу учун нече де пайдалы болажакъ эди.


–Гертиден де, адилли, пагьмулу адамланы арасында оьсгенлигинг къысматынга, ишинге бек таъсир этгени гёрюне. Айтагъаным, яшавунгну маданият, адабият булан байлагъандан къайры да, уьстевюне жамият ишлеге де къуршалып, районну къатынларыны советин юрютмеге де чоланг етише.



–Озокъда, къолубуздан гелеген ишни этмесек бажарылмай. Тюзюн айтса, гьали болгъанча къатынланы совети деп айтмасакъ да, алдан берли   къатынгишилени масъалаларына байлавлу бир къадар иш этилинип тура эди. Мени къатынланы советине ёлбашчы этип белгилегенли де 3 йылгъа гирген. Биз маданият, китапхана къуллукъчулар булан бирге школаларда, маданият идараланы янында къызланы советин къуруп, кружок гьисапда юрюлюп де тура. Озокъда, шо ишни дагъы да генглешдирип, бары да школаланы къуршап кёп арив узатма бола. Гертисин айтсам, шонда шайлы иш этилинсе де, юрегим тынышагъан кюйде гьаракат юрюле деп айтмагъа болмайман. Неге тюгюл, аслу ишибиз оьтесиз кёп, етишип болмай турабыз. Не учун биз къызланы советине онгача тергев берме сюебиз? Кёплени ата-аналары харж етишмейгенге ондан-мундан далап эте туруп, яшлагъа гёз къаратма заманы къыт бола. Къызъяшлар буса гележек наслуланы насипли яшавуну кюрчюсю демеге ярай. Шону учун оланы адат-къылыкъ булан тарбиялап, тюзевлю агьлю къурмагъа гьазирлесек яман болмас деп эсиме геле. Авлетлерине тарбия береген, ананы сютю булан бирче адат-къылыкъны, намусну сингдиреген, ана тилинде сёйлеме уьйретеген–аналар.


–Мен бизин Буйнакск районда айрыча маъна берип, бырынгъы адатлагъа тергев этилегенин гёрюп бек сююндюм…



–Бизде йимик шолагъа тергев береген ерлер бармы экен деп ойлашаман. Биз «Мени халкъымны адатлары ва къылыкълары» деген проектге гёре ишлейгеник – бу 4-нчю йыл. Шогъар байлавлу районну оьлчевюнде фестиваллар этебиз. Гьар миллетни вакиллери   бирче жыйылып гьар йыл оьзлени бир адатын гёрсете. Шолай фестиваллагъа мен иш этип яшланы, яш наслуну чакъыртаман. Неге тюгюл, шо асил адатларыбызны оьсюп гелеген наслу билме де ва гёрме де тарыкъ. Мисал учун, гетген йыл Бугленде кёп уллу фес­тиваль этдик. Къумукълар да, аварлар да, даргилер де оьзлени хас милли ашларын да салып, майданларын къургъан эди. Олагъа биз алдынлы ерлер бермейбиз, савгъатлар, грамоталар тапшурабыз. Олар бек арив гиччи-миччи спектакллер де гёрсетдилер. Бу йыл биз районну 95 йыллыгъына шолай фестиваль этмеге гёз алгъа тутгъанбыз. Шо байрамгъа инчесаният школаланы къуллукъчулары да къошула, выставкалар да гьазирлене, хали, тастар согъувдан, агъачкъомуз этивден мастер класлар да бола. Шо алдынгъы мердешлени, адатланы оьлме къоймай сакълама къарайбыз. Бизин районда атам заманларда да хали-халча, думлар, сумакълар согъагъанлар болгъан. Баргъан сайын шо саниятгъа агьамият бермейген болуп бара. Бизде Асият Алиярбекова деп Оьрдеги Къазанышда яшланы хали сокъма уьйретеген къатын бар. Асиятгъа мен бек разимен. Неге тюгюл, ол иннемей оьзю согъуп къоймай, Оьрдеги Къазанышгъа хас, таза къумукъ накъышланы, омузланы этеген кюйлерин яшлагъа гёрсетип, оланы яшлагъа да уьйрете. Ону къызы да ишлей, ону да гьаракаты бар.



Магьачкъала шагьарны гюнюн белгилейгенде, мастер-класлар гёрсетме тахшагьаргъа гелдик. Асиятны 3-нчю класгъа барагъан торуну бар, шо бир тигим къызъяш сан да гёрмей хали согъа. Шо гюн къабалай да гийдирип, хали сокъма олтуртгъан эди. Бары халкъ огъар тамашагъа къалып къарай эдилер, ондан уллу леззет алдылар. Бир гиччинев къыз хали сокъмайдыр хари, ярайгъан зат тюгюл дей эдилер.



2002-нчи йылдан берли Тёбен Къазанышдагъы инчесаният школасында тас­тарлар сокъма уьйретеген бёлюк иш гёре. Шонда пагьмулу Жаминат Шугьайыбова деген къызыбыз чалыша, ол къызъяшланы тастар сокъма уьйретип, мастер-клас берип бола.


–Яшланы ягъада къоймай, олагъа тергев этегенигиз нечакъы да яхшы.



–Яшлар дегенде, мен бир затны айрыча эсгерме сюе эдим. Къатынланы советини ортакъчыларын да къуршап, гьар йылны ахырында рагьмулу гьаракатыбызны яшавгъа чыгъарабыз. Бизин районда «попечительство и опеки» деген къурум бар. Гьасиликалам, шо къурумну да къошуп, мени сиптечилигим булан артдагъы 6-7 йылны узагъында чарасыз, етишип болмайгъан, къыйынлы гьалларда яшайгъан агьлюлерде оьсеген яшланы гёнгюн алма йылны ахырында бир уллу ёлка да салып, Янгы йылны къаршылайбыз. Шону оьтгермек учун, озокъда, харж тарыгъы да англашыла. Биринчи гезик мен маданият тармакъда ишлейгенлеге айтып, барыбыз да бир болуп яшлагъа савгъатлар алмагъа акъча жыйдыкъ. Гьар ким оьзю болгъан чакъы харжны бердилер. Сонг шо сыйлы къастларыбызгъа районубузну башын тутгъанлардан башлап, аста-аста бары халкъ къошулду. Айтагъаным, 10, 15, 30 минг акъча берегенлер бар эди. Шо жы­йылгъан акъчагъа багьалы савгъатлар да алып, районубузну гьар ерлеринден гелген етим, сакъат, чарасыз яшланы ёлка байрамда сююндюребиз. Бир башлап олагъа Сувукъмурза савгъатланы оьлеше. Сонг олар да шиърулар охуй, бийип кеп этелер. Артда олагъа инчесаният школаны гиччипавланы оьзлер гьазир этген концертин гёрсете. Яшлар къуванмакълыкъдан ожакъларына къайтма сюймей эди.



Олай да, биз шонда бандит уьюрлени ортакъчыларындан къалгъан яшланы да чакъырабыз. Оланы бирлери геле, бирлери гелме сюймей. Бизге шо яшланы да ари теберип къоймай, оланы да къуршагъыз деп айталар. Биз дагъы да шо 99-нчу йылдан бери якъгъа бандитлеге къаршы ябуша туруп, оланы къолундан жан берген полиция къуллукъчулардан къалгъан къатынланы яшларын да чакъырабыз. Биз олагъа барына да телефонлар, планшетлер, гиччилерине машинлер алабыз.


–Сакъатлар, чарасызлар, етимлер кёпмю?



–Озокъда кёп. Тюзю, биз нечакъы сюйсек де, барын да къуршап болмайбыз. Биз оланы арасындан чинк де къуршамаса ярамайгъанланы танглап, 100-ге ювукъ яшны айырабыз. Къатынланы советини ишини гьакъында айта туруп, дагъы да эсгерме сюемен. Бизин райондагъы инчесаният школалар бирлешип, гьар йыл районда май айда гьисап берив концертлерибиз бола. Сонг шо яшлар савгъатларын да гьазирлеп, концерт программасы булан яшланы уьюне баралар.



Дагъы да айтсам, Агьлюню, сюювню, аминликни гюнюне, 8 Март байрамгъа, Аналаны гюнюне бир де тергев этмей къоймагъанбыз. Буйнакск районну администрациясыны якълаву булан оланы да гючюбюз чатагъан кюйде имканлыкъларыбызгъа гёре гёнгюн алабыз.


–Гьар юртда боласыз, гьар ким булан къатнайсыз, къатынгишилени не йимик масъалалар къыйнай?



–Биринчилей, оланы авлетлерине, жагьиллеге иш ёкълукъ къыйнай. Кёбюсю жагьиллер иш ёкъ экенге, полициягъа яда буса дыгъар байлап асгер къуллукъгъа баралар. Онда да бары халкъ барма сюймей чи. Иш ёкъ экенге, жагьиллер Россиягъа чыгъып гетелер. Авлетлери дюньяны бир янына гетегенни ким сюе?



Экинчиси, къайда барсакъ да, ЕГЭ-лени масъаласы эсгериле. Яшлар экзаменге гиргенде, къарсалап, къыйналып,   сакъат болуп къалалар деп айтагъанлар бола. Кёп­лер шогъар да къаршы, алдагъы кююнде къойгъан буса ярамаймы эди деп бек кантыллайлар.


–Районну бир-бир юртларында эркин кюйде иш гёрмеге онгача маданият уьйлер ёкълугъу да талчыкъдырмай къоймайдыр…



–Озокъда. Тюзю, бары да юртларда типовой биналарыбыз ёкъ. Сонг дагъы, бизин ичибизнибушдурагъан бирдагъы масъала арагъа чыгъа. Айтагъаным, бир-бир юртларда бир тайпалар яшланы йырлайгъанын, бийийгенин, гьар-бир маданият ишлеге къуршалагъанын онча къабул этме сюймейген йимик гёрюне. Алда йимик ишлеме тынч тюгюл. Амма бир затгъа да къарамайлы, ёлдашларыбызны кёбюсю, ярты алапа алып буса да, къаны-жаны булан болагъан ишин этелер.


–Дагъыстанны къатынларыны союзу булан байлавлукъ юрютесиздир?



–Юрютебиз, олар булан конференциялар да оьтгеребиз. Гьар-бир жыйыныбызгъа чакъырсакъ да гелелер. Биз гьар заман 23-нчю февральда тепсилер булан гьаливалар да этип, военный частгъа асгер къуллукъчуланы байрамын белгилеме барабыз. Бу гезик Дагъыстанны къатынгишилерини союзуну председатели Интизар Мамутаеваны чакъыргъан эдик. Ол хыйлы адамланы да алып гелди. Военный частны клубуну фойесинде къумукъ майдан да этип, гьар тюрлю гьаливалар булан столлар да къуруп, Россиядан гелген яшланы ашатдыкъ, выставка да этип, концерт гёрсетдик.


–Къатынлагъа не ёрама сюесен?



–Биринчилей, къатынгишилеге савлукъ, яшлары насипли болуп гёрмекни ёрама сюемен. Шо къатынгишилени лап биринчи умуту деп эсиме геле. Шону учун олагъа Яратгъаныбыз гюч ва къуват берсин.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля