Ол башгъалар учун тувгъандай эди

Бизин арабызда яшайгъан яда алдын яшагъан бир-бир оьтесиз саламат адамлар ёлугъа: олар «менмен!» деп къычырмай, чабып айланмай, астаракъ кюйде, «тюпден таба» дегенлей, башгъалагъа бола­гъан оьз кёмегин этме бек муштарлы болалар. Бизин ювугъубуз Агьмат Чочакъов да шолай адамлардан эди.


 


Ол тувгъан, оьсген Солтан­янгыюртда да, Къызылюртда да, оьмюрюню кёп янын оьтгерген Магьачкъалада да бизин кёбюсю яхшылыкъларыбызны да, пашманлыкъларыбызны да ону булан бирче оьтгере эдик, бу гезик де ону 80 йыллы­гъын шолай оьтгерербиз деп тура эдик, не этерсен, ол гечинди (Аллагь рагьмат этсин). Гьали ону асил келпетин, юрек иссилигин, гьакъыллы сёзлерин эсгере туруп, ол эл арада болгъур деген адам эди, къумукъ халкъны оьзден уланы деп айтма болабыз.



М.Атабаев язгъан кюйде, Агьмат Чочакъов савлай бизин наслу йимик, Уллу Ватан давну яшларындан эди. Загьмат ишин ол кёплер йимик «тёбен ишлерден» башлай: Чирюрт ГЭС-де агъач уста, «Даг­электроавтомат» заводда электрик, слесарь болуп ишлей, асгердеги къуллугъун да кюте. 1962-нчи йыл Дагъыстан пачалыкъ университетни химия-биология факультетине тюше, ону яхшы къыйматлар булан битдире, сонг «Снабсбытны» бёлюгюню ёлбашчысы болуп чалыша, СССР-ни Илмулар академиясыны Дагъыстан филиалында илму къуллукъчу болуп ишлей, Дагъыстанны кёп ерлеринде геология ахтарывлар юрюте, Къызылюртда химзаводда бёлюкню начальниги болуп ишлей.



Ол не ерде болса да, не ишде ишлесе де, ювукъ-досну, халкъны, айрокъда къумукъ халкъыбызны гьайында болуп, оьзюню къолундан гелеген кёмекни этме къарай эди.



Бизге айрокъда таъсир этген бир агьвалатны гьакъындан башлайыкъ.



Агьматны Абдурашит Алханов деген яхшы ювугъу бар эди, ол бизин де ювугъубуз эди. Бек пагьмулу музыкант, композитор, ажайып арив тавушу булангъы йырав, белгили педагог эди. Тек нетерсен, ол яман аврувдан авруп къалды ва гечинди. Агьмат, озокъда, бек къайгъырды, кёп­лени сююмлю адамы Абдурашитни аврув булан ябушуп дегенлей оьтгерген ахырынчы йылларын да, алдагъы яшавун да суратлап, «Ёлдаш» газетде ва «Тангчолпан» журналда (2007-нчи йыл) охувчуланы юреклерине бек таъсир этеген макъаласын чыгъарды. «Он беш йыллар шо аврув ону инжитип турду, – деп яза Агьмат, – шо аврувдан авруп, онча йыллар яшагъанлар кёп аз… Шо аврувну шонча йылны уза­гъында утуп болмакъны уьч себеби бар: биринчиси – Абдурашитни оьзюню бек гючлю ругьу, экинчиси – ону къырыйындан таймайлы, гьар басагъан абатын оьлчеп, гьар сагьаты-минуту булан дарманлар берип, гиччи яшгъа йимик къуллукъ этип тургъан уьягьлюсю Роза (Аллагьны юз минг макътаву болсун огъар!), уьчюнчюсю – оланы гиччи уланы Элдар. Докторлар умут уьзюп, алып гетигиз деп билдиргенде, Роза: «Ахырынчы вариантны этип къарайыкъ, мен шолагъа инанмайман», – деп, Элдарны къанын йиберип, Абдурашитни аякъгъа тургъузду, шондан сонг ол дагъы да етти йыл яшады…» Саламат хасиятлы Агьмат Абдурашитге кёмек этген дёртюнчю себепни эсгермей къоя: ол оьзю де, ювугъуну янындан таймай жумалап-айлап дегенлей турду, китаплардан, ондан-мундан охуп, огъар-бугъар сорап, тюрлю-тюрлю дарманлар бере турду, оьлмек-къалмакъ, озокъда, Аллагьны къадары, ол рагьмулу, Абдурашитни оьмюрю шайлы узатылмагъына Агьматны да къастлары, тилевлери, балики, бошуна гетмегендир, дагъы болмагъанда, Агьмат ювугъуну ругьуна оьз ругьун да къошуп тургъанлыкъ да инсанлы ва саваплы иш тюгюлмю?



Шо кюйде Агьмат кёп башгъалагъа да кёмеклешип яшады, мисаллар нечакъы да бар, бир-экисин мунда дагъы да эсгерип къояйыкъ.



Солтанянгыюртлу тамаза, давну сакъаты, загьматны ветераны Исамутдин Жантувовну 1997-нчи йылда жинаятчылар уланын урлап, ону азат этмек учун кёп акъча талап этип, 6 ай ол савму, тюгюлмю, бир хабар да болмай, амалсыз къарт гишини юрегинде не гьал болгъанны англама къыйын тюгюл. Шо ишге бек къайгъырып, Агьмат тамазаны гёнгюн алма чабып айланды, артда солтан­янгыюртлулар, олагъа Аллагь рази болсун, акъча жыйып, уланын къутгъардылар.



Ажайып арив, гючлю тавушу булангъы бугленли йырчыбыз Барият Сайитовагъа тийишли багьа берилмейгенге талчыгъып, Агьмат шайлы кёмеклешди, огъар ругь берди, атын лайыкълы кюйде арагъа чыгъарывгъа оьз къошумун этди.



1978-нчи йылдан башлап бир нечакъы заман А.Чочакъов Къазахстанда ишлей, Целиноградда къурулуш материаллар чыгъарагъан кооператив ача. Ондан ол Дагъыстангъа бираз мадарлы болуп къайтды ва къайтыв-къайтыву булан янгыз къалгъан къартланы сакълайгъан бир уьй къуруп, олагъа кёмеклешейик деди. Сени харжынг шо ишге таманлыкъ этмес дегенде, ол: «Я, Дагъыстанда байлар ёкъ тюгюлдюр, олар да къол ялгъар!» – деди. Шо йыллар бек бузукъ, булгъавурлу, къаламаллы йыллар эди, «янгы байланы» кёбюсю ярлыланы-харлыланы гьайын этме онча муштарлы тюгюл заман эди. Агьмат буса йыракъ Къазахстанда яшап, шо гьалланы мекенли билмей эди. «Романтик» Агьматны шо асил, инсанлыкъ мурады яшавгъа чыкъмай къалды, тек ону шо хыяллары да кёп затны англатмаймы? «Кисенгде малынг ёкъ буса, тилингде балынг ёкъму?» – деп де къумукъларда негьакъ айтылмай чы.



Сёз ёругъуна айтгъанда, Абдулгьаким Гьажиев докторлукъ диссертациясын Ташгентде якълайгъанны эшитип, Агьмат Целинограддан бир нече ёлдашы булан шонда барып, ювугъуна ругь, гёнгюл якъдан кёмеклешди.



«Йыракъдагъы къумукълар – юрек­леге ювукълар» деп негьакъ айтылмай, Темиркъазыкъ Осетиядагъы Къызлар­юртдагъы къумукъланы жамиятыны ёлбашчыларыны гёрмеклиси Расул Алиев Магьачкъалагъа геле бола. Ону булан таныш болгъанда, Агьмат, оьзю де биревню уьюнде яшай буса да, Расулгъа сен бу якъгъа гелгенде янгыз бизде токътажакъсан деп тутду, шондан сонг Расул шолай этме де этди ва олар агъа-инилер йимик болуп къалдылар. Расул Моздок бойдагъы ва Дагъыстандагъы къумукъланы байлавлукъларын юрютеген аслу адам, ону шо чалышывуна Агьмат да къошулуп, олагъа бизде чыгъа­гъан газетлени, журналланы, китапланы етишдиривде ва башгъа ишлерде уллу кёмек этип турду.



Агьмат Чочакъов Россияны журналистлерини союзуну члени гьисапда да чалышды: тюрлю-тюрлю рецензиялар, макъалалар язып «Ёлдашда», «Тангчолпанда» чыгъара турду, оьзюн шаирге гьисап этмесе де, ол шиърулар да яза эди, бирлерин печатдан да чыгъарды.



Къумукъланы не жыйыны болса да, ортакъчылыкъ этме къаст этип, «Тенг­ликни» чалышывуна къошулду, халкъыбызны гьалиги гьалына ичибушуп турду. Шолар барысы да савлукъгъа зиян гелтирмей де къоймай, «Ёлдашдагъы» «Времена» деген къошумда чыгъаргъан «Как я избавился от инфаркта» деген макъаласында (04.07.08 й.) оьзю хас кюйде неге авруйгъанны себеплерини гьакъында да яза: «Хочу рассказать, как я вылечил инфаркт. Их у меня было два. Первый случился в возрасте 57 лет в Казахстане, второй – в 63 году в Кизилюрте во время выборов главы админист­рации района, из-за беспредела…, выиграли выборы мы, а главой стал Гаджиев».



Чагъы уллугъа тартгъанда А.Чочакъов денгиз ягъагъа айрокъда кёп барагъан болду. «Пенсионер ял алма, савлугъуну гьайын этме бара, ихтияры бар», – деп ойлашадыр ону денгиз бойда гёрмегенлер. Озокъда, оьзюню савлугъуну гьайын да этмей боламы, тек ол шонда да аслу гьалда башгъаланы гьакъында ойлаша эди. Шо гьакъда Агьмат булан пляжда кёп ёлугъагъан Магьаммат Атабаев «Асил мердешлеге аминликде» деген макъа­ласында ( «Ёлдаш», 25.01.2013 й.) арив яза: «Агьмат Чочакъов мунда гелегени кёп йыллар бола. Нечик де гелмей, уллу къара сумкасында эки-уьч волейбол тобу да булан ишлеме гелегендей геле. Гертиден де, огъар абур-сый этип, кёплер гьавайын тренер деп къойгъан. Ону булан топ ойнама сююп, сирив-сирив болуп яшлар да, уллулар да, эренлер де, къатын-къызлар да гезикге туруп къала…



Агьмат Чочакъовну гьар гюн мундагъылар, бир уллу яхшылыкъ гелип къалгъандай къуванып-сююнюп къаршылай…»



Къызлар юртлу Расул Алиев де «Магьачкъалагъа гьашыкъ улан» деген макъаласында ( «Ёлдаш», 20.05.11 й.) шо гьакъда яза туруп, дагъы да булай эсгере: «Агьмат агъай «Био-Ди» деген савлугъун яхшылашдырагъан спортклуб да къургъан. «Био» – яшав, «Ди» – динамика. Яшав-гьаракатда деген маънада. Клубну девизи булай:



«Къурдашынга берип бол


Юрегингни иссилигин.


Берме болсанг – дюрсен бай,


Сакъласанг – болурсан шай».



Агьмат педагогиканы да къоллап, спорт булан янаша яшланы тарбиялавгъа да кёп маъна бере болгъан: бир-бирде масхара-герти, оюн булан, бир-бирде буса къатты талап этип, асил мердешлеге – эдепге, къылыкъгъа, уллулагъа абур, гиччилеге сый этив, яман, эрши сёзлени айтма ярамайгъанлыкъ, айрокъда уллулар бар ерде, юреклерде тазалыкъ болма гереклик… Булар гьалиги заманда айрокъда агьамиятлы болуп къалгъанын гёрюп турабыз. Агьмат адамны янгыз ич янындагъы тазалыкъ булан дазуланмай, айлана якъдагъы, табиатдагъы тазалыкъгъа, экологиягъа да тергев берип, шолагъа да яшланы уьйретип, масала, пляжны тазалавгъа, ону таза сакълавгъа тергев берген – шо да нечик герекли иш экенни пляжда болгъанлар гёрген.



Макъаласын тамамлай туруп, М.Атабаев дагъы да булай яза: «Узун сёзню къысгъасы, пенсиягъа чыкъса да, гьар гюн ял алмай, денгиз бойгъа чыгъып, гьавайын ишлеп, тренерни ишлерин этип тура деп, биз, денгиз ягъагъа кёп гелегенлер, гьейлер, шулай ярамас деп, Магьачкъала администрациясына да язгъан эдик, Агьматгъа билдирмей, ону мунда тренер этип белгилесин деп, бир тренер де этмейдир шолай кёп ишни деп. Заман гетип, шондан жавап да гелди, Агьмат Чочакъовну бир школагъа тренер этип бакъдырабыз деп. Тек Агьмат гьакъгъа ишлеме, денгиз бойдагъы халкъын къоюп, башгъа ерге барма рази болмады».Шогъар ошай­гъан гьал 2–3 йыллар алдын да болду: Агьмат «Дагснабда» ишлейген вакътиде де огъар кёп кёмек этген Гьамит Бучаев ону янгыдан ишге ала, тек ону институтдагъы гючлю ва, озокъда, герекли низам денгиз бойдагъы ишине четим этежекни билгенде, Гьамит Агьматовичге разилигин де билдирип, баракалла да айтып, Агьмат бу гезик де денгиз бойдагъы халкъны сайлады. Къызлар юртлу Расул Алиев буса Агьматны шо ёрукъдагъы чалышывуна шонча да рази бола чы, гьатта «Магьачкъалагъа гьашыкъ улан» деген макъаласында булай яза: «… Шулай, халкъны пайдасына чалышагъан Агьмат агъай йимик адамны гёнгюн алып, «Тахшагьарны гьюрметли ватандашы» деген ат да берип, гьар этеген ишин де якъласа, орта ишге пайдалы болур эди». («Ёлдаш», 20.05.11 й.).



Бу эсге алывларыбызны М. Атабаевни Агьмат Чочакъовгъа бек къыйышып гелеген сёзлери булан тамамлайбыз:



«Акъчаны къулу болмай,


Намусну къулу болгъан.


Намусгъа бек уланлар


Къумукъда уллу болгъан».



 

 

Абдулгьаким Гьажиев,


Зайнутдин Исаев,


Дерметхан Шайихов.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля