Марат Алтавов: «Оьтген янгурну артындан ямучу алып чабагъан кюй болмасын…»






	  Пятница, 01.06.2018г. - "ЁЛДАШ".





Дагъыстанны темиркъазыкъ боюнда Бабаюрт уллу ва гёрмекли районларыбызны бириси десек, янгылыш болмас. Айтмагъа сюегеним, Бабаюрт райондагъы дёрт де якъны бийлеп турагъан топуракълары абадил заманлардан тутуп айлана якъдагъы халкъланы яшав-турушуна болушлукъ этген. Дагьнили ва эркин авлакъларында гьалиги заманда да мунда оьмюр сюрегенлер, айлана якъда тувулунгъан къыйынлыкълагъа бойсынмай, яшавну онгайлыкъларындан артда къалмас учун бар имканлыкълардан пайдаланмагъа къаст этмеге токъташгъан.





Тек не этерсен, бу гьалиги базар аралыкъланы шартларында олагъа къолдан чыгъарылгъан имканлыкъланы, мердешли тармакъланы янгыдан толу кюйде аякъгъа гётермеге, яшавгъа къайтармагъа четим. Юртлу загьматчыланы ерли экономиканы айынма къоймайгъан гьар тюрлю кемчиликлер талчыкъдыра.





Тас этивлени, заралны алдын алмакъ учун не этмеге герек? Ишсизлик, загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню гьалиги пакарсыз къайдалары, яшыртгъындан тюпден таба къазанч этмеге юрюлеген гьаракат къоллавчуланы талапларын ёрукълашдырма кёмек этмейгени де ачыкъ болуп гёрюне.





Уьстде эсгерилген ва оьзге тюрлю масъалалагъа байлавлу болуп Бабаюрт райондагъы юрт хозяйство управлениесини башчысы Марат Абдуллаевич Алтавов булан болгъан бизин мухбирибизни лакъырлашыву тёбенде охувчуларыбызны тергевюне бериле.









 




Топуракъ – аслу байлыгъыбыз









 




– Марат Абдуллаевич, Бабаюрт ра­йон алдан берли янгыз ич талап­ларын кютюв булан машгъул болуп къойма­йлы, Дагъыстанда ва шолай да савлай уьлке оьлчевюнде де айлана якъдагъы къоллавчуланы мердешли оьсюмлюкчюлюк ва гьайванчылыкъ тармакълардан алынагъан юрт хозяйство маллар булан таъмин этип гелгени белгили. Гьалиги заманда белгиленген сыйлы борчланы яшавгъа чыгъарывда не йимик натижалар къолда этилине? Шолар сизин рази къалдырамы?










– Бугюн биз башгъа жамиятда яшайбыз. Бузма – тынч, тизме – къы­йын. Айтагъаным, тозулгъан уллу юрт хозяйст­во предприятиелерде йимик гьалиги девюрде белгили себеплеге гёре загьматгъа гючю чатагъан тайпаланы барысы да толу кюйде ишге къуршалмай. Муна шо саялы да производствону генглешдирив, юрт хозяйство продукцияны оьлчевлерин ва сан янын болдурув осал гьис этилине. Буса да – топуракъ бизин аслу байлыгъыбыз, осуз яшав этмеге бажарылмайгъаны аян. Юртлу загьматчылар да гьакълашып-гьаллашып, оьз мадарын этмесе дагъы кюй ёкъ. Гюзлюклер оьс­дюрюле, бахча оьсюмлюклеге къуллукъ этилине, гьайван-мал сакълайгъанлар, бавларда емиш тереклеге, юзюм борлагъа къуллукъ этегенлер бар. Тек алдагъы натижаланы къолда этмеге бажарылмай­гъаны ойлашдырмай болмай. Уьстевюне, гьар тюрлю табии балагьлардан, зараллы аврувлардан ва жанлардан оьсюмлюклени ва гьайван малны сакълама къыйын болгъан.









– Районда юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъларыгъызны умуми майданы нече гектарланы бийлеген?










– Умуми кюйде юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъларыбыз районну дазуларыны ичинде 45 минг гектардан аз тюгюл. Тек гёчювюл гьайванчылыкъ топуракълары дагъы да кёп…









– Районну къоллавундагъы топуракъланы нече гектары ишлетилине?










– Сюрюлеген авлакъларыбызны умуми майданыны сугъарылагъан гектарлары 24 500 гектардан кем тюгюл. Сюрюлеген майданларыбыз да 27 минг гектардан кем тюгюл, шону барысы да ишлетилине. Гюзлюклер, ем оьсюмлюклер, язлыкълар чачылып къайтарыла. Отлавлукълар да даражасына, къуллугъуна гёре талапланы яшавгъа чыгъармагъа имканлыкълар ярата.









 




Хоншунга от тюшсе…









 





– Тас этивлерден, заралдан некъадар къорумагъа бажарыла?










– Бу йылны язы къургъакъ гелди. Сугъарылмайгъан ерлерде оьсюмлюклер чиркип бара. Уьстевюне, гетеген балагьгъа, гелеген балагь деген кюйде, артдагъы йылларда ченгерткини (саранча) яйылывуну алдын алмагъа четим болгъан. Айтагъаным, табии балагьланы, зараллы да жанланы зияны тиймей къалмай.









– Марат Абдуллаевич, ченгерткини балагьы гелегени бу биринчи гезик тюгюл, артдагъы йылларда шо гьакъда кёп сёз юрюле. Шону толу кюйде алдын алмагъа кюй ёкъму?










– Мен уьстде де эсгерип гетген кюйде, Бабабюрт районда гёчювюл гьайванчылыкъны отлавлукълары кёп. Отлавлукълар деп айтылса да, шо майданларда авлакълар сюрюлме де сюрюле, гечеси-гюню, къышы- язы булан гьайван мал да таймай отлап тура. Айтмагъа сюегеним, шондагъы пакарсызлыкъдан баш чыгъарма къыйын болгъан, топуракъгъа йыртгъыч кюйде янашывну натижасында гьар тюрлю зараллы аврувлар ва зиянлы жанлар да яйылмай къалмай. Хоншунга от тюшсе, ялыны сагъа да тиймей къалмас деген кюйде бола. Табии балагьлагъа, шоланы арасында ченгерткиге къаршы ябушув да комплекс къайдада оьтгерилмесе бажарылмай. Бугюнлерде Дагъыстанны Башчысыны борчларын заманлыкъгъа кютеген Владимир Васильевни башчылыгъы булан оьтгерилген генгешде кемчиликлер гёзден гечирилди. Онда айтылгъан кююнде, Бабаюрт, Тарумов, Къызлар ва оьзге темиркъазыкъбой районларыбызны авлакъларында зараллы аврувланы ва зараллы жанланы алдын алмакъ мурат булан оьтгерилеген чараланы алданокъ гьазирленип биригип юрютмеге тюше. Шо гьакъда айтагъаныкъ биринчи гезик тюгюл чю… Оьтген янгурну артындан ямучу алып чабагъан кюй болмас о заман. Гьасили, артда болгъан генгешде шону учун харжлар айырылажагъы гьакъда эсгерилди. Россельхозцентр ва шолай Россельхознадзор къурумлагъа да оьзлени алдына салынагъан пачалыкъ тапшурувлагъа янашывун алышдырмагъа заман болгъан. Оьтгерилген жыйында ортакъчылыкъ этген «Бабаюрт район» деген муниципал къурулувуну башчысы Элдар Къарагишиев де бизин алдыбызгъа къатты кюйде талаплар салды…










– Шону булан тас этивлени алдын алма бажарылажакъ деп айтмагъа сюемисен?










– Сюймеймен. Биринчилей, Бабаюрт бойдагъы топуракъланы барысын да гьисапгъа алып, мекенли кюйде дазуларын да белгилеп иш гёрмеге герек, ким не ер учун жаваплы экени шо заман толу кюйде ачыкъ болажакъ ва этген ишине гьар ер еси жавабын да берер.










– Гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларындан сизин районну адамларына яда буса къурумларына ижарагъа, кёп йылгъа болсун, къысгъа болжаллыкъ болсун, ижарагъа ерлер алып ишлетмеге бажарыламы?










– Гьалиге ерли бажарылмай. Шо ерлер Дагъыстанны Гьукуматыны еслигинде. Дагъыстанны Гьукуматыны къаравларына гёре шо ерлер гьали де миналы халкълагъа тийдирилмей есликге де, ижарагъа да. Гьалиги гьал шолай. Алышынывлар болмагъа тарыкъ ювукъ заманны ичинде. Дагъыстанны Халкъ Жыйыны гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларына байлавлу законгъа алмашынывлар этип, янгыдан къабул этегенде бизин талапларыбызны да гьисапгъа алар деп ойлайман.












 







Пачалыкъ кёмекге умут булан












 




– Сизин пикругъузну гери урма мен де болмайман. Оьзюню дазуларында яшайгъан адамланы талапларын гери урув бир законгъа да къыйышмай. Гёчювюл гьайванчылыкъны ерлеринден ижарагъа пайлар алып ишлемеге муштарлылар бармы?










– Бар. Гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларында талаплары кютюле буса, озокъда, отлавлукълар гьисапда. Темиркъазыкъ бойдагъы отлавлукъланы, Къызлар район болсун, Ногъай, Бабаюрт, Тарумов районлар болсун, сюрюп чачыв майданлар учун къоллав тезги заманлардан берли де гери урула. Биченликлер, гьайван-мал учун отлавлукълар бизге де хайыр берсе тюгюл, заралгъа токътамас эди…










Муштарлылар дагъы да кёп болажакъ эди, эгер де тийишли пачалыкъ кёмекни харжын-кредитлени, субсидияланы, компенсацияланы топуракъ булан тувра байлавлугъу бар загьматчы тайпалагъа, предприятиелеге къолуна берсе. Ёгъесе, къолдан-къолгъа тюшюп гелеген пачалыкъ кёмекни бизге етишгинчеге асуву аз бола. Пачалыкъ кёмекге де, онгайлыкълагъа да бозарагъанлар аз тюгюл.









– Марат Абдуллаевич, Бабаюрт районда пачалыкъ программалар, агьамиятлы ерли инвестпроектлер яшавгъа чыгъарылмаймы?










– Уллу проектлер ёкъ десек де ярай. Гёз алгъа тутулгъанлары, «Птицеград» ва шолай башгъалары, белгили себеп­леге гёре, 2014-нчю йылдан тутуп ка­гъыздагъы кююнде къалгъан. Айтмагъа сюегеним, оьрдеги гьакимлер агьамиятлы проектлени къурма тюшгенде, ерли халкъ булан гьакълашып-гьаллашып иш гёрмеге тюшедир. Айры-айры адамланы оьз имканлыкъларына гёре чалтикни ва оьзге бюртюклю оьсюмлюклени тазалайгъан, урлукъмай гьазирлейген бир нече гиччи цехлери бар… Юрт хозяйство экономикада алдагъы йылларда агьамиятлы кампанияланы вакътисинде ягъарлыкъ-майлав материаллар, запас частлар учузуна токътай эди. Гьали шону учун харжлар оьтесиз къысылып йибериле. Яшырмагъа негер тарыкъ, харжы бар тайпалар-инвес­торлар да оьзлени проектлерин яшавгъа чыгъармакъ учун онгайлы шартлары булангъы ерлени танглайгъаны гьакъ…









– Гьалиги заманда районда не йимик авлакъ ишлер юрюле?










– Сугъарыв ишлер, емлер гьазирлев кампанияны къыставуллу гюнлери гелген. Арты булан гюзлюклени орув кампания да етишип геле. Бетеринден Аллагь сакъласын, гьона, артдагъы гюнлерде Ногъай чёллерде от тюшюп къаврагъан авлакълар онлар булангъы гектарларда заралгъа тарыды. Бизге де от балагьдан авлакъларыбызны, табии байлыкъларыбызны къоруп сакъламакъ учун чаралар гёрмесек бажарылмай.









– Сиздеги сугъарылагъан авлакъларда, отлавлукъларда емлер гьазирлевню масъаласын яшавгъа чыгъарма оьзге ерлерден эсе рагьат демеге ярай. Бабаюрт бойда къолда этилинген натижалардан башгъа районланы къоллавчулары нечик пайдалана?










– Биз янгыз ич талапларыбызны кютюв булан дазуланып къалмайбыз. Райондан, республикадан тышгъа да авлакъ ниъматларыбыз, гьайванчылыкъ тармакъдан алынагъан малланы бир пайы сатывгъа йибериле…









– Багьалары «хапмаймы»?










– Биз гьатдан оздуруп йибермей сатабыз. Гелип еринде алагъанлар учун авлакъ ниъматлар ва гьайванчылыкъны маллары хыйлы да учуз токътай. Мисал учун айтсам, тайлагъа къысылгъан бичен еринде къоллавчулар учун эки керен учуз токътай…









– Авлакъ ишлени шулай къыставуллу вакътисинде бизин булан лакъырлашып соравлагъа жавап къайтаргъаныгъыз учун сизге баракалла ва оьз ишигизде уьстюнлюклер ёрайман.










– Сиз де савболугъуз.












МАЪЛУМАТ




Марат Алтавов Бабаюрт районда Бабаюртда 1972-нчи йылда тувгъан. Ерли орта школаны тамамлагъан сонг ол хоншудагъы Темиркъазыкъ Осетия-Алания Респуб­ликаны тахшагьары Владикавказда Тав (Горный) институтда охуп оьр билим алгъан ва агроном касбугъа ес болгъан.



Шондан сонг касбусуна гёре оьз районунда ол гьар тюрлю жаваплы къуллукъларда ишлеп гелген. 2017-нчи йылны декабр айындан тутуп, бугюнге ерли районну юрт хозяйство управлениесини башчысы.




Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля