Ахыры хайыр болмажакъ



   Наркотиклени аты чыкъса, адамланы къаркъарасы титиреп гете. Шоссагьат яшаву тун къарангы гечеге ошагъан,  ваягь айтып бозлайгъан  ананы келпети, гёню де, сюеги де къалгъан атаны ойтан тюшген гёзлери, ожагъы бёттёбен айланып, башын-чачын юлкъагъан жагьил  къатынны къычырыкълы агь  уруву гёз алдынга геле.

 


Талайсызлар нетсин дагъы? Уьюне гечортада къайтып, авзундан гёбюк ташлап  сойралагъан уланыны, эрини  иренки къачгъан  бетине къачан болгъунча  телмирип турсунлар?  Бугюн олайлар бир тюгюл, минглер булан бар. Нечесе, нечесе ожакълар бузулуп, тозулуп, дарбадагъыны чыкъгъан. Бираз сама да башында гьакъылы бар адам наркотиклени къоркъунчлугъун бек яхшы анг­лай. Амма бир тайпаланы, эртенден ахшам болгъунча зурнайлар согъа турсанг да,  къулагъыны тешигине де гийирмей.



Сайки, бир керен къолубузгъа алып,  татывуна къарагъан булан дюнья бузулуп гетмес, шоссагьат ташлап да боларбыз деп ойлашалар. Инаныгъыз, болмайсыз. Аста-аста булан шо зийретге уьйренип, жагь къаркъарасы аргъан йимик жыйылып, къартая барагъанын оьзлер де гьис этмей къалалар. Шолайлыкъда, нечесе къысматланы талайына таш явуп, атасыны юрту йылап тура. Наркотиклени къара торуна тюшген адам ондан дагъы арчылма болса тамаша. Шону йылдан-йылгъа оьсеген санавлар да исбатлай.



Дагъыстанны республика наркология диспансерини гьисабына гёре,  бугюнлеге ерли шонда 6839 наркоман гьисапгъа алынгъан. Шоланы арасында оьрюм яшлар да бар. Бу санавлар булан дазуланып къалма бажарылмай. Неге тюгюл, касбучуланы маълуматларына гёре де республикада наркоманланы санаву шо оьрде эсгерилген гьисапдан 8-10 керенге кёп. Ондан къайры да, оланы арасында 900-ден де артыкъ адамгъа ВИЧ къабунгъан. Бу да – бирдагъы еринг-юртунгну йылатагъан уллу балагь.



Йылдан-йылгъа наркотиклени инг де гючлю, психикасын манг этеген тайпаларын къоллайгъанлар кёп бола бара. Нечакъы тамаша болсагъыз да,  шо наркотиклер къатынгишилени арасында да яйылып тербей.



Дагъыстандагъы жагьиллени 30 проценти бир керен сама да шо хужу къалгъырны  татывун сезген. Айрокъда Магьачкъала, Хасавюрт, Дербент шагьарлар наркотиклер аявсуздан  яйылгъан ерлер деп гьисаплана.



Бизде, къумукъларда, бетеринден Аллагь сакъласын деген айтыв бар. Бу масъаланы бетери 25 йыллыкъ чагъына ерли етишген тиштайпалар наркотиги булангъы башын  къагъыландырагъан къара балагьны  къоллай. Шону да сувугъан ожакъда яп-янгыз улуй турар йимик къай­гъылы натижалары бар.



Айтагъаным, олайлардан гьакъыл якъдан артда къалагъан яшлар тува. Сонг да, гиччипавланы арасында оьлегенлер де кёп. Ойлашып къарагъыз, оьзлени къысматы пуч болагъандан къайры, нечакъы нарыстаны да яшавун къыркъалар.



Олай да, артдагъы заманларда наркотиклени гьар ерден гелтирип, сатып къазанагъан къатынгишилени санаву  артып турагъаны да ачыкъ этилинген. Туснакъгъа тюшген  292 къатынгишини 153-вю наркотиклени яйып, оланы къоллап тутулгъанлар.



Наркотиклер булан машгъул адамлар оьзлени нас, намарт ишлерине тиштайпаланы да къуршайлар. Сайки,  эргишилер оланы табан тиреп  тергемей деп,  дазудан наркотиклени  ва психикасын бузагъан загьруланы чыгъаралар. Бираз алда шолай жиргенч ишлер юрютеген етти адам тутулгъан. Оланы да 4-вю 20-дан 25 йыллыкъ чагъына ерли етишген къызъяшлар болуп чыкъгъан.



Йылны башында наркотиклер булан доланагъан  къатынгишилер жыйылагъан ер ачыкъ этилинген. Шонда 5 къатын дезоморфин деген наркотикни гьазирлей ва къоллай туруп табылгъан.  Дезоморфин савлугъуна гючлю кюйде таъсир этеген учуз ва  къоркъунчлу наркотик гьисаплана. Адамны къаркъарасына янгыз  бир дозаны бакъдырса да,  оьтесиз бек  зарал гелтирме бола. Уьстевюне, оланы  арасында бириси алты йыллыкъ къызын да артына тагъып баргъан. Бирдагъысына  яшгъа токътагъанлыгъы да кар этмеген, эсин тапдырмагъан.



Оланы гёзюне гиччипавлар  да гёрюнмейген даражагъа чыкъгъан буса, ичингбушмай, къарсаламай нечик боласан дагъы? Олар гёрежек гюнге де адаршай. Дагъы не айтарсан, эгер де 12-14 йыллыкъ чагъындагъы яшлар да къара оьлетни къармагъына тюшген буса? Артдагъы он йылны ичинде бизин республикада наркотиклерден оьлеген яшланы санаву 10 керенге артгъан. Шо  загьрумангъа къатнагъанланы 70 проценти – 30 йыллыкъ чагъына да етишмеген мелте йимик жагьиллер.



Халкъ арада къайдан геле, неге тергелмей, дазудан неге чыкъма къоя деп нечесе сорав тувулуна. Биринчилей, сиз де билесиз, биревлер акъчагъа ата-анасын да сатма гьазир. Сонг да, шо агъуланы гьар тюрлю ёллар булан пайдаланып, бек уста кюйде яшырып,  бизге багъып чыгъарагъанлар да бар. Мисал учун, Азербайжандан емишлени, бахча оьсюмлюклени, ашамлыкъланы арасына сыйышдырып оьтгерелер. Бираз алда гюмрюкню къуллукъчуларыны бириси Азербайжандан гелеген болгар жибижейге дамагьланып, бирисин алып хапма урунгъанда, шону ичинден гиччирек, тек бек багьалы  «савгъат»  чыкъгъан. Айтагъаным, гьар жибижейни ичинде гиччи тююнлер булан 3-4 грам гашиш наркотик табылгъан. Олай да, биревлер  мураба яшикни ичине опий де салып, шону Москвагъа  бакъдырма онгаргъан  болгъан. Дагъы да,  Москвадан бери багъып да итивню ичине яшырып наркотиклер йибергенлер. Олай дагъы да нечесе мисаллар бар. Шо агъу бизге аслу гьалда Каспий денгизден таба Къазахстандан, Тюркмениядан, Ирандан да геле.



Гетген йыл аптеклерде кодеини булангъы дарманланы сатмагъыз деп буварыв этилген эди. Амма акъчагъа гёзлери аралгъан бир тайпа къуллукъчуланы къулагъыны арты да терлемей. Сиз чи сёйлей туругъуз дегенлей, къайпанмай шо дарманланы сатма амал этелер. Биревлер гьеч бир инсандан да тартынмай, ачыкъдан, башгъалар буса тюпден таба гечелер къазаналар.



Бу гьарибизге гелип  биз йимик чанчылагъан масъала деп ойлашаман.  Неге тюгюл, бугюн бир языкъланы, тангала башгъа талайсызланы  башына авур къайгъы къопмакъ бар. Озокъда, Аллагь сакъласын. Яшавда  наркотиклени заралындан ожагъы-оту сёнгенлер нечакъы сюе бусагъыз да табыла. Шо ­оьлеген оьлетден айрылып болмай, ата-анасыны акъчасын, алтынын, мал-матагьын урлап, оланы да  гезикли дозагъа алышдырып, оьз­лени минг гавурну башын гесген «батырлар» йимик гьис этегенлер де бар. Шо жиргенч, «къара  балагьны»  сатып, ата-ананы савлай къабургъа гёмегенлени де ахыры хайыр болмажакъ. Шогъар мен бек инанаман. Атагъызны юртун йылатгъанча, Яратгъаныбыз сизин эс тапдырып, тюз ёлгъа салсын.
 



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля