«Юрт клубланы» алда йимик гьали де ишлетме неге ярамай?
Буссагьатгъы вакъти къайсы райондагъы юртларда да халкъны маданият оьсювю бирдокъда осал, деп айтма ярай. Кёбюсю ерлерде мадани- ят ожакълар болса да, оланы заллары ёкъ. Жагьиллеге, уллулагъа ахшам вакъти барма ерлер де къалмагъан. Шолар бар деп юрюлеген маданият ожакъларда этилме герекли иш юрюл- мей. Олардагъы алдагъы жанланыв сёне бара. Юртларда маданият оьсювге не етишмей? Маданият оьсюв неге болду- рулмайгъанына себеп, мени эсиме ге- леген кюйде, биринчилей шо тармакъ- ны оьсювюне агьамият берилмейгени.
Къайсы арбагъа минсенг, арбачыны йырын йырлама герексен деп айты- лагъандай, гьалиги гьакимлени оюнда маданият оьсюв кёп ариден къарагъан. Олагъа да айып салма боламы, олардан талап этилеген къуллукъ оьзге тар- макълагъа бакъдырылгъан буса? Юрт ерлерде биринчилей та- рыкълы – юрт хозяйство тармакъны оьсювю, экономика, савлукъ сакълав, билим берив, социал къуллукъ. Мада- ният, бек тергев берип къарамасанг, гёрюнме де гёрюнмей. Аты бар, оьзю ёкъ деп эсиме геле. Тек мекенли тергеп къарама ярай. Шону учун да мен бугюн шо иш нечик юрюлегенни билмек муратда, Къарабудахгент рай- онну Къакъашура юртуна гелгенмен. Неге Къакъашура? Неге Оьр Къа- заныш тюгюл? Ону себеби бар.
Оьр Къазанышда маданият уью болса да, залы ёкъ, иш юрютме онгайлыкълар болдурулмагъан. Бир башлап, оланы болдурма тарыкъ. Сонг ишни ахтарма ярай. Къакъашурада имканлыкълар ёкъ тюгюл. Мунда йимик уллу залы булангъы маданият къалалар къайда бар. Къакъашура, гертиден де алдагъы девюрде не янындан да оьзюню оьсювюн болдургъан юрт.Шо оьсюв айрокъда юрт хозяйство тармакъда бек гёрюне эди. Социалист Загьматны эки игити Илмутдин Насрутдинов ва Кавсар Мужавова – бу юртну ерли хозяйствосуну абурун гётерген адам- лар.
Оланы экевюне де юртдагъы ма- даният къаланы алдындагъы абзарда таш эсделиклер салынгъан. Маданият къаланы алдында бир- дагъы таш эсделик бар. О белгили маданият чалышывчу Зубайыл Хия- совгъа салынгъан. Маданият ожакъны ичине гирген- де, онда йигирма йыллар алда болгъан жагьлыгъы гьис этиле. Гьалиги гьара- кат гёрюнмей. Директору Шарабут- дин Алиев булай дей: – Бизин клуб бир вакътилерде рай- онда биринчилерден болуп адамланы ишден сонг ял алагъан къайдасына уллу къошум этеген ожакъ болгъан.
О замангъы талаплагъа гёре бинасы да типовой къайдада къурулгъан. Гьали, озокъда, маданиятны оьсювюне алда йимик гьай этив де, тергев де ёкъ. Бол- гъан кюйде ремонтлар да этебиз, оьзге тюрлю яшавгъа чыгъарылма герекли ишлени де кютебиз. Маданият къаланы ишинде янгылыкъ бармы деген соравума ерли маданият ожакъны директору бир аз тамаша болду. Мен ону англадым. Ол ойлашгъан кюйде, алдагъы кююне гелсе, она шо заман макътанма да зат болажакъ. Янгылыкъ нечик болсун, харж болмаса. Эркин кюйде ремонт- лар этме сама харж етишмей.
Маданият къуллукъчулар да юрт- ларда юхлап тура деп айтма ярай. Ону оьсювю йигирма йылланы узагъында биревге де тарыкъ тюгюлге ошай. О гьакъда Къакъашурадагъы Россия халкъларыны мердешли маданият центрыны директору Шарабутдин Алиев де, чебер ёлбашчы Зумрут Су- лейманова да эсгерди. Тек, артдагъы вакъти район маданият управление- ни янындан ишге башгъача янашыв гьис этиле. Маданият юртларда неге алдагъы кююне къайтып болмай, шо гьакъда айтма тарыкъ деп эсиме геле. Янгыз Къакъашурада тюгюл, оьзге юртларда да шолай осал, не башгъа… Аты алышынгъан булан сизин къуллугъугъузну башгъачалыгъы яда харж янындан этилеген кёмекни къолайлашгъаны да бармы деп со- рагъанда, директор ва чебер ёлбашчы бир гёнгюлден ёкъ деди. Уьч йыллар боладыр, шу деп айтма башгъача алы- шыныв яда янгылыкъ эс этилмеген.
–Сени кабинетинге барып лакъыр этейик, – деймен Шарабутдинге. – Ёкъ чу кабинетим. Бизин бинада китапхана да бар, спортзал да бар, тарлыкъ эте эди. Магъа кабинетимден чыкъма тюшдю, – деп ол иржайды. Мен ичимден шунча уллу бинаны ишини есини кабинети ёкъ экенине тамаша болдум. Адамланы гьайы, юрт ерлерде ай- рокъда, маданиятда тюгюл буса ярай. Нечик иш этсем агьлюню сакълама болур экенмен деп ата да ойлаша, ана да ожакъгъа нечик къошум этейим деген ой булан яшай. Гьайван-мал сакълай, тавукъ, оьзге уьйжан деген- лей, бола чы олардан кёмек. Ишсизлик халкъны айынма къоймай. Амал этип болагъанлар чы къайдан да пайын алажакъ. Болмайгъанлар да кёп.
Алда адамлагъа юрт ерлерде де иш бар эди. Гьали ёкъ. Къакъашурада аты айтылгъан колхозну уллу тавукъ фер- малары да бар эди. Юртда ишсиз адам болмагъан. Колхозну харжына мун- дагъы маданият къала да ишленген. Уллу залында 600 адамгъа олтурма ер бар. Ичи де арив сакълангъан. Сакъланмай да не этсин, гелеген адам аз. Алда йимик кинолар, кон- цертлер, спектакллер гёрсетилмей. Маданият ожакъны директору хабар- лайгъан кюйде, театр гелсе де, залгъа адамлар жыйылмай. Ону учун да артистлер гелме сюймей. Халкъ ана тилинде театрлагъа къарамай буса, оланы маданият оьсювю нечик бола- жакъ? Мени эсиме гелеген кюйде, Къу- мукъ театрны бары да спектакллерин адамлар гёрме тарыкъ. Милли теа- трындан арек йылышгъан халкъ ана тилинде чыгъагъан газетлени, жур- налланы, китапланы да охума сюйме- жек.
Шолай болса, озокъда тил сёнер. Тек, миллет учун ана тил биринчилей герекли экенин билмейген миллет ёкъдур. Юртларда маданият ожакълар сёне барагъанына бирдагъы себеп бар. Къайсы ерде болса да, алда динни жа- мият арагъа гьали йимик гирме къой- май эди. Жагьил яшлар межитлеге юрюмей эди. Гьали де, динге эркинлик берилгенде, адамлагъа динни де юрю- тюп, маданият даражасын да гётерме неге ярамай… Бир нече йыл мен оьзюм де уллу юртну маданият къаласыны дирек- тору болуп ишлегенмен. Шо вакъти, мени бетиме айтмаса да, динге айры- ча берилгенин гёрсетме сюегенлер, маданият къаланы япма тарыкъ деп де сёйлей эди. Динде, адам томакъ болсун деп айтылмай. Тек инсан гич- чиден тутуп телевизоргъа къарамаса, радиогъа тынгламаса, маданият къа- лалагъа бармаса, ону томакъ болмагъ- аны недир? Гьар ким динни оьзю учун юрюте.
Демократия бар пачалыкъда олай этме, булай эт деп буйрукъ берме биревню де ихтияры ёкъ. Бир-бир юртларда межитни къуллукъчулары школагъа барып, бир-бир дарсланы этмесин деп айтып гетген гезиклер болгъан. Бир вакъти оланы гьаракаты гючлю эди. Мисал учун, сурат дарс. Ону этме къоймай. Директор тынглай. Ёгъесе, имансыз деп ат алажакъ. Рай- оно да гёз юма. Этилмесе де, журнал- лагъа дарс этилген деп языла. Шарабутдин Алиев эсгергени йи- мик, маданиятгъа бизде гёрсетилеген харж азлыкъ эте. Директорну алапасы 15 минг манат буса, ону ишлеме иш- тагьлыгъы да нечик болсун? Чебер ёл- башчы 8 минг 500 манат ала. Тазалыкъ болдурагъан эки къатынгиши бар. Оланы гьариси 4 минг 200 манатгъа ишлей. Бир идараны сакълайгъан полиция къуллукъчу 45 минг манат ала буса, юртну маданият оьсювюне жаваплы адамны 15 минг манатлыкъ алапасы ону ишин нече де сыйсыз этип гёрсете.
Ишини агьамиятлыгъы тас бола. Чебер ёлбашчы Зумрут Сулейма- нова магъа англатгъан кюйде, куржок- гъа гелеген яшлар 12 бар. Олар булан иш юрюле. Тек согъагъан алатлар етишмей. Бу ерде маданият ожакъланы оьзлер харж къазанма имканлыкълары ёкъму деген сорав тувула. Бар, тек шо ишни башын район тутмаса, юртларда яшавгъа чыгъарма бажарылмай. Ми- сал учун, неге ярамай бир юртдагъы маданият ожакъны чебер иш гёреген коллективине оьзге юртгъа барып концерт гёрсетме? Къакъашурадагъы маданият ожакъны директору Шарабутдин Алиев эсгерген кюйде, юрт админи- страцияны янгы башчысы Уллубий Билалов булагъа болагъан кёмегин эте, гележекде де этме сёз берген. Бус- сагьатгъы вакъти ремонтлар юрюлюп тура. Кюйге къарагъанда, директор айтагъангъа да инансакъ, гьал яхшы янына алышынма умутлу.
