Тавлу КЪАЗАКЪБИЕВ: «Яшлар учун дагъы да пайдалы ишлер этмеге сюемен»
Коллеж къурулгъанлы 5 йыл бите
Тавлу Абуталипович Къазакъбиев Бабаюрт районну Мужукъай юртунда тувгъан. Ол оьзюню юртуну, районуну гьакъында «Мени ватаным, мени халкъым» деген китапны гьазирлеп тура. Юртуну гьакъында айта туруп, онда ногъай да къумукъ, къумукъ да ногъай деп эсгере. Гиччи юртуну халкъыны арасында бирлик бар деп сююне. Мужукъайны гьакъында хабарлай туруп: «Юртда 500 адам яшай буса да, политика чалышывчуланы арасында районда биринчи ердебиз» , – дей.
Тавлу Абуталипович буланы негьакъ эсгермей. Гиччи юртдан шолай гёрмекли, гьакъыллы, политика ва башгъа тюрлю тармакъларда уьстюнлюклеге етишген адамланы уьлгюсюнде яшёрюмлени тарбияламагъа, олар билимни, охувну агьамиятлыгъын англасын учун къаст эте. Ол оьзю тувуп оьсген гиччи юртдагъы яшавун суратлайгъан, муаллимлерин, къурдашларын, яшавуну боюндагъы касбу ёлдашларын, ёлбашчыларын барын да къуршап, «Суратларда – тарих» деп ат да къоюп, оьзю бугюнлерде ишлейген кабинетни тёр тамына илген. Оьзюню яшавуну гьакъында хабарлайгъанда да ол инг башлап школадагъы муаллимлерин, къурдашларын, иш ёлдашларын эсгере. Оланы гьариси яшавунда этген таъсирин, олардан алгъан уьлгюню, дарсны разилик булан хабарлай.
Бугюнлерде буса Тавлу Абуталипович оьзю кюрчюсюн салгъан Имам Шамилни атындагъы кёп тармакълы Темиркъазыкъ-Кавказ гуманитар коллежде чалыша. Касбу билим береген шо охув ожакъ къурулгъанлы да бу йыл 5 йыл бите.
Гьаракатны себеби – студентлеге уьлгю гёрсетмек
Коллежге абат алгъан адам бу охув ожакъны гьар гюн дегенлей мекенлешдирмек, мугькамлашдырмакъ ва студентлер, дарс беривчюлер учун онгайлыкълар яратмакъны къасты этилегени гёрюне. Мунда гьар кабинет тийишли кюйде, бары да талаплагъа гёре ясандырылгъан. Абзары арив онгарылгъан, гьатта савлугъу дазулангъан студентлер учун гётерилмеге лифт де бар. Тавлу Абуталипович коллежге гелген къонакъланы охув кабинетлер, 5 йылны узагъында этилген ишлер булан таныш этмеге сюе. Гертилей де, мунда къарамагъа, гёрмеге, гьатта тамаша болардай ишлер этилген. Студентлер билим алагъан кабинетлер гьариси бир гёрмекли, белгили адамлагъа да багъышлангъан. Мунда дагъыстанлы белгили политика чалышывчуланы, спортчуланы, шаирлени, Россияны Игитлерине, Олимпия оюнланы чемпионларына, гьатта шагьматистлеге де багъышлангъан, оланы атлары берилген аудиториялар бар. Бу гьаракатны себеби де – студентлеге уьлгю гёрсетмек. Февраль айда олар Совет Союзну ва Россия Федерацияны гёрмекли пачалыкъ ва политика чалышывчусу Магьамматали Магьамма-товгъа багъышлангъан мемориал стенд ачгъан.
Тавлу Казакъбиев кёп йылланы узагъында Россия Федерацияны ич ишлер министерлигини гьар тюрлю къурумларында чалышгъан. Ол – Дагъыстан Республиканы пачалыкъ ойчусу, милицияны отставкадагъы полковниги, «Шамилни фонду» деген жамият къурумну вице-президенти, юридический илмуланы кандидаты, Дагъыстан Республиканы ат къазангъан юристи. Россия Федерацияны Президентини Указы булан «Ватанны алдындагъы къуллукълары учун» деген орденни экинчи даражалы медалы булан савгъатлангъан. 2012-2016-нчы йылларда Тюркияда Россия Федерацияны сатыв-алыв элчилигини Дагъыстан Республикадан вакили болуп чалышгъан.
Тавлу Абуталипович коллежни къурулуву, 5 йылны боюнда этилген ишлени, гёрюлген чараланы гьакъында хабарлады.
– Охутувну, билим беривню масъалаларына бир де немкъорай янашмагъанман. Бизин республикабызда жагьил адамлар да кёп. Жагьиллеге не герек? Охумагъа, яхшы, терен билим алмагъа герек. Янгыз гюч болгъан булан бажарылмай. Билим болмаса, гючню пайдасы аз. Адам инг башлап билими булан гючлю. Коллежни де Дагъыстанны бары да районларындан гелип яшёрюмлер яхшы билимлер алсын учун ачмагъа токъташдым. Мен оьзюмню де билим берив тармакъда сынавум бар. Дагъыстан Республиканы Пачалыкъ Советини члени болуп ишлейген вакътимде Россияны юстицияны министерлигини правовой академиясыны Темиркъазыкъ Кавказ филиалында кафедрасыны заведующийи болуп чалышдым, ондан сонг пачалыкъ экзамен комиссияны председатели болдум. Москвада Россияны МВД-сини акаде-миясында да дарс бергенмен.
Сынав ва бажарывлукъ герек
Билим берив тармакъда ишимни узатмагъа къастым, хыялым бар эди. Шону яшавгъа чыгъармагъа имканлыкъ болду.
Россияны ич ишлер къуллугъунда касбу чалышывумну тамамлагъан сонг, къысмат буюруп, Тюркияны билим берив тизими тергевюмню тартды. Школаны битдирген яшёрюмлер бары да ингилис тилде таза сёйлейгенине тамаша болдум. Тюркияда билим берив тармакъда урушбатчылыкъ ёкъ. Охумагъан адам дипломгъа ес болмай. Дагъыстанда бизге де гьалиги талаплагъа гёре охув ожакъ къурмагъа герек деген ой гелди. Тюркиядан къайтгъан сонг хыялым яшавгъа чыкъды.
– Бир адамгъа булай коллежни къурмагъа тынч тюгюл. Сизин булан бирче къаст этгенлер, якълагъанлар болгъандыр…
– Озокъда, мени агьлюм. Уьягьлюм тарихи илмуланы кандидаты, кёп йыллар университетде дарс беривчю болуп чалыша, къызым – юридический илмуланы кандидаты, ол да – университетде дарс бере. 20 йылдан артыкъ билим берив тармакъда сынаву бар. Сонг бизге башгъалар да къошулду. Харж болгъан булан болмай. Булай ишлерде сынав ва бажарывлукъ герек. Тынч буса ким де ачар эди. Охув ожакъланы чалышывунда кёп тюрлю талаплар салына. Хас къурумлар бир де сёз тапмасын учун бары да талаплагъа жавап береген кюйде онгайлыкълар яратгъанбыз. Коллежни уьстюнлю кюйде чалышывуна инг алда дарс беривчюлерини де уллу къошуму бар. Мунда медицина илмуланы доктору Зарема Къурбанова, экономика илмуланы доктору Расул Кадиев, химия илмуланы доктору Гьасан Абакаров, Россияны Игити, коллежни кафедрасыны заведующийи Загьит Загьитов ва башгъалары бизин охув ожакъ ачылгъанлы чалыша. Бугюнлерде мен бизин коллеж инг яхшы деп ташдырып айтмагъа боламан.
– Мунда студентлер не йимик касбулагъа ес бола?
– Инг башындан берли мунда медицина тармакъны касбучуларын чыгъармагъа хыялыбыз бар эди. Шолай болма да болду. Мунда охуйгъан 1000 студентни яртысы медицина факультетде билим ала, медсестралар, фармацевтлер болуп чыгъа. Юриспруденция ва аманлыкъны болдурувну касбучулары, халкъны яшавлукъ талапларын кютюв тармакъны къуллукъ-чулары ва башлапгъы класланы, олай да физкультура дарсланы муаллимлери гьазирлене.
– Сизин коллежни оьзгелеринден не йимик башгъалыгъы бар?
1000 студент билим ала
– Мунда ес болгъан шагьатнамагъа гёре касбучулар савлукъ сакълав тармакъны пачалыкъ къурумларында чалышмагъа ихтияр бериле. Айрокъда фармацевт тармакъда касбучулар республикада етишмей.
Республиканы аптеклеринден гелип оьзлеге касбучулар таклиф этмекни тилей. Студент-лерибиз больницаларда, поликлиникаларда, аптеклерде, школаларда, МФЦ-лерде ва башгъа къурумларда сынав топлай. Магьачкъаладагъы бир-бир больницалар булан студентлер практикасын оьтгермеге дыгъарларыбыз да бар.
Бизин коллежде студентлеге айрыча талаплар салынгъан.
Коллежде охуйгъан яшлар бизин дарс беривчюлени, мени оьзюмню де гьаракатымны натижасы болуп токътай. Неге тюгюл, олар бир ерге ишге тюшюп, билими ёкъну гёрсе, сен къайда билим алгъансан деп сораса, олар саялы бизге уялма тарыкъ чы?! Сонг да, яшлар коллежге гелгенче, тюрлю-тюрлю школаларда охуп гелегенин гьисапгъа алып, билим алыв булан бирге оланы тарбиялавгъа да тергев бериле.
Яхшы охуйгъанланы якълайбыз
Коллежде бугюнлерде билим алывну багьасы – йылда 35 мингден 60 мингге ерли. Мунда харж берген булан, охумай турмагъа ихтияр берилмей. Акъча берген бусанг, охутув программаны да билмеге герексен. Бизин къастыбыз – байынмакъ тюгюл, яшланы охутмакъ. Охумайгъан яшланы тайдырабыз, къаст этип охуйгъанлагъа не яхшылыкъ этмеге де разибиз. Яхшы охуйгъанлагъа, гьаракатчы, жамият ишлерде, спортда уьстюнлюклеге етишген яшлагъа айрыча стипендиялар да бериле. Шолай студентлер бугюнлерде 9 бар.
– Беш йылны узагъында кёп иш этилгени гёрюне...
– Коллежни бары да дарс беривчюлери, касбучулары биригип ишлей буса, шолай бола. Барысыны да бир мурады бар – яшлагъа сан янлы терен билим бермек.
– Гележекде гёз алгъа тутгъан янгы ишлеригиз, хыялларыгъыз да бардыр?
– Озокъда бар. Тек мен бир башлап яшавгъа чыгъарып, сонг билдирме, гёрсетме уьйренгенмен. Бары да къастым бир ва белгили – яшлар учун дагъы да пайдалы ва агьамиятлы ишлер этмек.
– Бары да ишлеригизде уьстюнлюклер ёрайман, муратларыгъызгъа етишме насип болсун.
Тавлу Абуталипович Къазакъбиев Бабаюрт районну Мужукъай юртунда тувгъан. Ол оьзюню юртуну, районуну гьакъында «Мени ватаным, мени халкъым» деген китапны гьазирлеп тура. Юртуну гьакъында айта туруп, онда ногъай да къумукъ, къумукъ да ногъай деп эсгере. Гиччи юртуну халкъыны арасында бирлик бар деп сююне. Мужукъайны гьакъында хабарлай туруп: «Юртда 500 адам яшай буса да, политика чалышывчуланы арасында районда биринчи ердебиз» , – дей.
Тавлу Абуталипович буланы негьакъ эсгермей. Гиччи юртдан шолай гёрмекли, гьакъыллы, политика ва башгъа тюрлю тармакъларда уьстюнлюклеге етишген адамланы уьлгюсюнде яшёрюмлени тарбияламагъа, олар билимни, охувну агьамиятлыгъын англасын учун къаст эте. Ол оьзю тувуп оьсген гиччи юртдагъы яшавун суратлайгъан, муаллимлерин, къурдашларын, яшавуну боюндагъы касбу ёлдашларын, ёлбашчыларын барын да къуршап, «Суратларда – тарих» деп ат да къоюп, оьзю бугюнлерде ишлейген кабинетни тёр тамына илген. Оьзюню яшавуну гьакъында хабарлайгъанда да ол инг башлап школадагъы муаллимлерин, къурдашларын, иш ёлдашларын эсгере. Оланы гьариси яшавунда этген таъсирин, олардан алгъан уьлгюню, дарсны разилик булан хабарлай.
Бугюнлерде буса Тавлу Абуталипович оьзю кюрчюсюн салгъан Имам Шамилни атындагъы кёп тармакълы Темиркъазыкъ-Кавказ гуманитар коллежде чалыша. Касбу билим береген шо охув ожакъ къурулгъанлы да бу йыл 5 йыл бите.
Гьаракатны себеби – студентлеге уьлгю гёрсетмек
Коллежге абат алгъан адам бу охув ожакъны гьар гюн дегенлей мекенлешдирмек, мугькамлашдырмакъ ва студентлер, дарс беривчюлер учун онгайлыкълар яратмакъны къасты этилегени гёрюне. Мунда гьар кабинет тийишли кюйде, бары да талаплагъа гёре ясандырылгъан. Абзары арив онгарылгъан, гьатта савлугъу дазулангъан студентлер учун гётерилмеге лифт де бар. Тавлу Абуталипович коллежге гелген къонакъланы охув кабинетлер, 5 йылны узагъында этилген ишлер булан таныш этмеге сюе. Гертилей де, мунда къарамагъа, гёрмеге, гьатта тамаша болардай ишлер этилген. Студентлер билим алагъан кабинетлер гьариси бир гёрмекли, белгили адамлагъа да багъышлангъан. Мунда дагъыстанлы белгили политика чалышывчуланы, спортчуланы, шаирлени, Россияны Игитлерине, Олимпия оюнланы чемпионларына, гьатта шагьматистлеге де багъышлангъан, оланы атлары берилген аудиториялар бар. Бу гьаракатны себеби де – студентлеге уьлгю гёрсетмек. Февраль айда олар Совет Союзну ва Россия Федерацияны гёрмекли пачалыкъ ва политика чалышывчусу Магьамматали Магьамма-товгъа багъышлангъан мемориал стенд ачгъан.
Тавлу Казакъбиев кёп йылланы узагъында Россия Федерацияны ич ишлер министерлигини гьар тюрлю къурумларында чалышгъан. Ол – Дагъыстан Республиканы пачалыкъ ойчусу, милицияны отставкадагъы полковниги, «Шамилни фонду» деген жамият къурумну вице-президенти, юридический илмуланы кандидаты, Дагъыстан Республиканы ат къазангъан юристи. Россия Федерацияны Президентини Указы булан «Ватанны алдындагъы къуллукълары учун» деген орденни экинчи даражалы медалы булан савгъатлангъан. 2012-2016-нчы йылларда Тюркияда Россия Федерацияны сатыв-алыв элчилигини Дагъыстан Республикадан вакили болуп чалышгъан.
Тавлу Абуталипович коллежни къурулуву, 5 йылны боюнда этилген ишлени, гёрюлген чараланы гьакъында хабарлады.
– Охутувну, билим беривню масъалаларына бир де немкъорай янашмагъанман. Бизин республикабызда жагьил адамлар да кёп. Жагьиллеге не герек? Охумагъа, яхшы, терен билим алмагъа герек. Янгыз гюч болгъан булан бажарылмай. Билим болмаса, гючню пайдасы аз. Адам инг башлап билими булан гючлю. Коллежни де Дагъыстанны бары да районларындан гелип яшёрюмлер яхшы билимлер алсын учун ачмагъа токъташдым. Мен оьзюмню де билим берив тармакъда сынавум бар. Дагъыстан Республиканы Пачалыкъ Советини члени болуп ишлейген вакътимде Россияны юстицияны министерлигини правовой академиясыны Темиркъазыкъ Кавказ филиалында кафедрасыны заведующийи болуп чалышдым, ондан сонг пачалыкъ экзамен комиссияны председатели болдум. Москвада Россияны МВД-сини акаде-миясында да дарс бергенмен.
Сынав ва бажарывлукъ герек
Билим берив тармакъда ишимни узатмагъа къастым, хыялым бар эди. Шону яшавгъа чыгъармагъа имканлыкъ болду.
Россияны ич ишлер къуллугъунда касбу чалышывумну тамамлагъан сонг, къысмат буюруп, Тюркияны билим берив тизими тергевюмню тартды. Школаны битдирген яшёрюмлер бары да ингилис тилде таза сёйлейгенине тамаша болдум. Тюркияда билим берив тармакъда урушбатчылыкъ ёкъ. Охумагъан адам дипломгъа ес болмай. Дагъыстанда бизге де гьалиги талаплагъа гёре охув ожакъ къурмагъа герек деген ой гелди. Тюркиядан къайтгъан сонг хыялым яшавгъа чыкъды.
– Бир адамгъа булай коллежни къурмагъа тынч тюгюл. Сизин булан бирче къаст этгенлер, якълагъанлар болгъандыр…
– Озокъда, мени агьлюм. Уьягьлюм тарихи илмуланы кандидаты, кёп йыллар университетде дарс беривчю болуп чалыша, къызым – юридический илмуланы кандидаты, ол да – университетде дарс бере. 20 йылдан артыкъ билим берив тармакъда сынаву бар. Сонг бизге башгъалар да къошулду. Харж болгъан булан болмай. Булай ишлерде сынав ва бажарывлукъ герек. Тынч буса ким де ачар эди. Охув ожакъланы чалышывунда кёп тюрлю талаплар салына. Хас къурумлар бир де сёз тапмасын учун бары да талаплагъа жавап береген кюйде онгайлыкълар яратгъанбыз. Коллежни уьстюнлю кюйде чалышывуна инг алда дарс беривчюлерини де уллу къошуму бар. Мунда медицина илмуланы доктору Зарема Къурбанова, экономика илмуланы доктору Расул Кадиев, химия илмуланы доктору Гьасан Абакаров, Россияны Игити, коллежни кафедрасыны заведующийи Загьит Загьитов ва башгъалары бизин охув ожакъ ачылгъанлы чалыша. Бугюнлерде мен бизин коллеж инг яхшы деп ташдырып айтмагъа боламан.
– Мунда студентлер не йимик касбулагъа ес бола?
– Инг башындан берли мунда медицина тармакъны касбучуларын чыгъармагъа хыялыбыз бар эди. Шолай болма да болду. Мунда охуйгъан 1000 студентни яртысы медицина факультетде билим ала, медсестралар, фармацевтлер болуп чыгъа. Юриспруденция ва аманлыкъны болдурувну касбучулары, халкъны яшавлукъ талапларын кютюв тармакъны къуллукъ-чулары ва башлапгъы класланы, олай да физкультура дарсланы муаллимлери гьазирлене.
– Сизин коллежни оьзгелеринден не йимик башгъалыгъы бар?
1000 студент билим ала
– Мунда ес болгъан шагьатнамагъа гёре касбучулар савлукъ сакълав тармакъны пачалыкъ къурумларында чалышмагъа ихтияр бериле. Айрокъда фармацевт тармакъда касбучулар республикада етишмей.
Республиканы аптеклеринден гелип оьзлеге касбучулар таклиф этмекни тилей. Студент-лерибиз больницаларда, поликлиникаларда, аптеклерде, школаларда, МФЦ-лерде ва башгъа къурумларда сынав топлай. Магьачкъаладагъы бир-бир больницалар булан студентлер практикасын оьтгермеге дыгъарларыбыз да бар.
Бизин коллежде студентлеге айрыча талаплар салынгъан.
Коллежде охуйгъан яшлар бизин дарс беривчюлени, мени оьзюмню де гьаракатымны натижасы болуп токътай. Неге тюгюл, олар бир ерге ишге тюшюп, билими ёкъну гёрсе, сен къайда билим алгъансан деп сораса, олар саялы бизге уялма тарыкъ чы?! Сонг да, яшлар коллежге гелгенче, тюрлю-тюрлю школаларда охуп гелегенин гьисапгъа алып, билим алыв булан бирге оланы тарбиялавгъа да тергев бериле.
Яхшы охуйгъанланы якълайбыз
Коллежде бугюнлерде билим алывну багьасы – йылда 35 мингден 60 мингге ерли. Мунда харж берген булан, охумай турмагъа ихтияр берилмей. Акъча берген бусанг, охутув программаны да билмеге герексен. Бизин къастыбыз – байынмакъ тюгюл, яшланы охутмакъ. Охумайгъан яшланы тайдырабыз, къаст этип охуйгъанлагъа не яхшылыкъ этмеге де разибиз. Яхшы охуйгъанлагъа, гьаракатчы, жамият ишлерде, спортда уьстюнлюклеге етишген яшлагъа айрыча стипендиялар да бериле. Шолай студентлер бугюнлерде 9 бар.
– Беш йылны узагъында кёп иш этилгени гёрюне...
– Коллежни бары да дарс беривчюлери, касбучулары биригип ишлей буса, шолай бола. Барысыны да бир мурады бар – яшлагъа сан янлы терен билим бермек.
– Гележекде гёз алгъа тутгъан янгы ишлеригиз, хыялларыгъыз да бардыр?
– Озокъда бар. Тек мен бир башлап яшавгъа чыгъарып, сонг билдирме, гёрсетме уьйренгенмен. Бары да къастым бир ва белгили – яшлар учун дагъы да пайдалы ва агьамиятлы ишлер этмек.
– Бары да ишлеригизде уьстюнлюклер ёрайман, муратларыгъызгъа етишме насип болсун.