«Такъсырдан алдын алыв агьамиятлы»



Жавап ва сыйлы борч

 

– Набиюлла Абдулманапович, сизге эсгерилген министерликге гелгинче де алда табии ва топуракъ байлыкъларыбызны аманлыгъын къорув булан машгъул болагъан федеральный къурумларда чалышмагъа тюшген. Демек, шулай агьамиятлы масъала сизге ювукъ демеге ярай. О саялы да башлап сиз бизин охувчуларыбызгъа бугюн Дагъыс­танны экология ва табии байлыкъланы къорув министерлиги не булан машгъул болагъаны гьакъда ачыкъ кюйде баян этгенигизни сюер эдик. Алда не йимик жаваплы борчлар токътагъан?

 

– Гертиден де, Дагъыстан – оьзтёрече табии байлыкълары булангъы республика. Тавда да, тюзде де жанаварлыкъгъа-талавургъа бойсынмайлы, ерли табии байлыкълардан асувлу кюйде пайдаланмагъа тарыкъ бола. Тек не этерсен, шо ёрукъда салынагъан пачалыкъ талапланы уьс­тюнден таптап, талавур булан байынма къарайгъанлар гьали де бизин республикабызны гьар тюрлю бойларында аз къаршылашмай. Шо саялы да бизин алдыбызда токътагъан лап да жаваплы ва аслу борч – айыплыланы такъсырлап тюгюл, шоланы оьз заманында токътатып дегенлей, заралыны алдын алыв болуп токътай.

 

– Шону учун не этиле?

 

– Сиз уьстде де эсгерген кюйде, эсгерилген министерликге мен башчылыкъ этмеге башлагъанлы онча кёп заман болмай. О саялы да артдагъы йылны натижалары гьакъда айтып къойсакъ да ярай. Тюгюлмю?

 

– Ярай. 2013-нчю йыл Дагъыстанда Экологияны йылы деп белгиленген эди. Шогъар «Ёлдаш» да оьзюню макъалалары булан сесленди. Ондан сонг арадан бирдагъы бир йыл тамамланды. 2014-нчю йылда не йимик ишлер этилинген?

 

            – Табии байлыкълардан пайдаланывну федеральный законуна кюрчюленип, оьтген йыл бизин республикабызда минис­терликни сиптечилиги булан, дагъысын айтмагъанда, 115 тюрлю-тюрлю тергевлер-рейдлер оьтгерилди.

 

– Тергевлени натижалары сизин рази къалдырдымы?

 

– Яшырмагъа тарыкъ болмай. Гьал, табии байлыкъларыбызны  гьалиги къысматы рази къалардай багъыйлы тюгюл. Ерлерде англатыв ишлени оьтгерилегенине къарамайлы, табиатны къорувну законлары бузулагъаны узатыла. Озокъда, бизин чаралар кар этмеген сонг жинаятчыланы такъсырламагъа тарыкъ бола. Шо саялы да 2014-нчю йылда 100-ден де кёп адамлагъа ва къурумлагъа табиатгъа зарал этгени саялы 3736 минг манатны къадарында къодулар салмагъа тюшдю. Шону 2665 минг манаты айлана ягъыбыздагъы табии байлыкъланы заралландырып къоллайгъаны саялы салынгъан эди. Табии байлыкълардан законсуз, ихтиярсыз пайдалангъанланы 41-вю административ къайдада жавапгъа тартылды.

 

Асувлу къолланмай

 

– Набиюлла Абдулманапович, артдагъы вакътилерде Каспийни ягъаларында денгиз къайырны алагъан карьерлер ишлей. Натижада буса шо ойтанлар бара-бара нас батмакълагъа айлана. Айтмагъа сюегеним, заралны уьстюне зарал къошула. Шону алдын алмакъ учун не йимик чаралар гёрюлген демеге ярай?

 

– Биринчилей, мен янгы ишге гиришгеним булан, шоланы токътатмагъа белсендим. Шолайлыкъда, денгиз къайырны ташыйгъанлагъа геологоразведка ишлени ахтарывларын оьтгермей туруп ишлемеге тийишли шагьатнама бермеге тюшмей деген талап къатты кюйде салынгъан. Шагьатнама-лицензия, толу ахтарывлар оьтгерилмей туруп, биревге де берилмей ва берилмежек.

 

– 2014-нчю йылда нече шагьатнама берилген?

 

– 13 шагьатнама ахтарыв ишлени оьтгермеге берилген. 41 шагьатнаманы есилери ишлетмеге ихтияр алгъан. 24 шагьатнама гери урулгъан.

 

Аукционлар оьтгериле

 

– Набиюлла Абдулманапович, шагьатнамаланы тапшурувну ёлу-ёругъу нечик салынгъан? Аукционлар оьтгерилеми?

 

– Озокъда, аукционлар оьтгерилип, шагьатнамалар сонг тапшурула. Айтмагъа сюегеним, шолай аукционларда ким сюйсе де ортакъчылыкъ этмеге бола, оьзюню имканлыкъларына, харжына гёре.

 

– Аукционлар оьтгерилген сонг, шагьатнамаланы ким тапшура?

 

– Алда шагьатнамалар ерли муниципал къурулувлары тапшура эди. Гьали шону биз гери уруп, аукционланы да оьзюбюз оьтгеребиз, шагьатнамаланы да тапшурабыз. Тийишли адамлар ва къурумлар, шондан сонг токъташдырылгъан шартлагъа бойсынып, асувлу кюйде табии байлыкълардан пайдаланмагъа борчлу бола.

 

– Аукционланы оьтгерив кимлер учун асувлу?

 

– Биринчилей, табиатны аманлыгъы учун асувлу. Сонг да, шону натижасында жыйылагъан харжлар бюджетге къошула.

 

– Набиюлла Абдулманапович, бизин республикабызда шолай аукционлар къайсы районларда оьтгерилген?

  Хасавюрт районда «Аюк» деген саздан керпич этеген ерде, Хумторкъали район­дагъы «Шура» деген къайыр алынагъан ерде, Буйнакск, Къаягент районларда да аукционлар оьтгерилген. Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатиповну къарары булан жаваплы министр къуллукъгъа деп буйрукъ язылагъанда мени алдымда табии байлыкъларыбызны пайдаландырывда далапчылыкъны оьсдюрмеге герек деген борч да салынгъан эди. Мен шону да гьисапгъа алып иш гёрмеге токъташгъанман.

 

– Шо гьаракатыгъызда сизге уьстюнлюклер, гёрмекли натижалар ёрайбыз. Дагъыстандагъы жан-жаныварны, оьсюмлюклени къысматына янашыв нечикдир?

 

– Алда Дагъыстан гьар тюрлю жан-жаныварлардан, оьсюмлюклерден бай  республика гьисапда белгили эди. Гьали лап да къыт ёлугъагъанлары Дагъыстанны Къызыл китабында гьисапгъа алынгъан. Шоланы къысматын гьисапгъа алып, къоллаву да гери урула. О саялы да бизин республикабыздагъы гьавчу хозяйстволар, къурумлар булан байлавлукъда иш юрюле. Алдагъы гьавчу билетлер гьали федерал оьлчевюнде янгыларына алышдырыла.

 

– Барысы да алышдырыламы?

 

– Алышдырылмай. Гьалиге ерли 11500 билет алышдырылгъан, 43-сю гери урулгъан. Шону булан бирче 2014-2015-нчи йылларда гьав этивню гесимлери де токъташдырылгъан.

 

– Бизин республикабызда гьисапгъа алынгъан нече гьавчу хозяйство бар?

 

  Барысы да 96 бар. Шолар 30 къурум бар. Къалгъан 66 гьавчу хозяйстволагъа шагьатнамалар тапшурмакъ учун да аукционлар оьтгермеге умут этиле. Шолайлыкъда, ишчи ерлер дагъы да артажакъ ва бюджетге гелеген къошумлар да къолай болажакъ. Лап да аслусу, кемчиликлени алдын алмагъа рагьат болажакъ. Неге тюгюл, оьтген йыл шолай 34 кемчилик судлагъа бакъдырылгъан эди.

 

– Набиюлла Абдулманапович, тазалыкъ савлукъну, аманлыкъны баш шарты деп негьакъ айтылмай. Тек шогъар да къарамайлы, бизин республикабызда ер-ерде къаравсуз къалгъан зараллы чёплюклер аз тюгюл. Шоланы бириси Магьачкъаланы къыбла боюнда айлана якъгъа даим агъулу тютюн ташлап турагъан чёплюк санала. Шону ерин алышдырмакъ, заралны алдын алмакъ учун гьалиги заманда чаралар гёрюле деп айтма боламы?

 

– Гертиден де, шо гьакъда артдагъы вакътилерде айлана ягъыбызда кёп рази­сизликлер тувулуна, гьар тюрлю хабарлар яйыла. Шону алдын алмаса бажарылмай. Тек не этерсен, янгыз шо ерде тюгюл, савлай Дагъыстанны ичиндеги бир чёплюк де, ахтарывлар оьтгерилип, тийишли ёругъу булан белгиленмеген. Айтмагъа сюегеним, Магьачкъаланы чёплюгюн Буйнакск районну авлагъына чыгъармакъ учун да бир башлап тийишли-багъыйлы ерни белгилеп-танглап дегенлей, тарыкълы ахтарывланы оьтгермеге герек болажакъ. Гьалиге ерли шолай ахтарывлар бизин рес­публикабызда бир шагьарда яда районда  оьтгерилген деп айтмагъа бажарылмай.

 

– Гертиден де, табиатны тазалыгъын ва аманлыгъын къорув, табии байлыкъланы асувлу кюйде пайдаландырыв жаваплы ва агьамиятлы ишдир. 2015-нчи йылда шону гьисапгъа алып, не йимик ишлени башлама, оьтгерме умут этиле?

 

 

– Озокъда, бизин учун шо лап да агьамиятлы борч санала. Шону гьисапгъа алып, 2015-нчи йылда этилмеге герекли ишлени планы къурулгъан. Дагъыстанны сувларыны, топуракъларыны ва гьавасыны тазалыгъы учун гьаракатны гючлендирмеге тюше.

Биринчилей, бизин учун сыйлы деп саналагъан Акъ Кёлню къысматын гьисапгъа алып, айланасында янгыртыв-ярашдырыв ишлени оьтгермеге умут этиле. Шону булан бирче республикабызны гьар тюрлю районларыны ва шагьарларыны топуракъларында белгиленген ерлерде янгы сув гьавузланы къурулушларын башламагъа яда буса узатмагъа тарыкъ болажакъ.

 Экинчилей, бизин республикабыз учун агьамиятлы деп саналагъан Аграхан къолтукъну тазаламакъ гёз алгъа тутулгъан. Шолар – аслу борчлар. Бу йыл эсгерилген чаралар булан дазуланмайлы, айлана ягъыбызны аманлыгъын болдурувгъа ва табии байлыкъланы асувлу кюйде пайдаландырывгъа байлавлу ишлени хас плангъа гёре оьтгермеге умут этебиз.

 

– Бизге де шулай асувлу гьаракаты­гъызда сизге уьстюнлюклер ва аманлыкъ ёрамакъ къала.

 

– Савбол.

 

Язып гьазирлеген Къ. КЪАРАЕВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля