Бир нече гюн алда мен Оьр Къазанышда болдум, ерли администрациясыны башчысы Арсанали Алиболатов булан ёлугъуп, юртну гьалиги гьалыны гьакъында лакъыр этдик. О гьакъда тёбенде айтылажакъ. Тек бир башлап, бу гёрмекли къумукъ юртну гетген девюрлерин суратлайгъан тарихи бетлерини бир нечесин сама да ачып къарама тарыкъдыр деп эсибизге геле.

Бырынгъы заманларда Оьр Къазаныш бираз аридеги Борагъан оьзен башланагъан ерни къырыйында ерлешген болгъан. Юртну чапгъынчы асгер яллатгъанда, халкъны бир тайпасы бу ерде токътап, уьйлер тизип яшама башлагъан.

Оьр Къазаныш юртдагъы белгили хынжал уста Базалай ва ону тухумундагъы оьзге усталар этеген хынжаллар Дагъыстанда да, Темиркъазыкъ Кавказда да къаттылыгъына черсиз болгъан деп айтыла. Оланы бир нечеси – Россияны пачалыкъ тарихи музейини экспонатлары гьисапда сакълана. Темирни шолай чыныкъдырывда Базалайны айрыча билеген сыры болгъан дей. 1851- нчи йыл Лондонда оьтгерилген выставкада ону 4 хынжалы гёрсетилген. Белгили темир устаны иши оьзюнден сонг да давам этилген. Ону иниси Али, Алини уланы Магьаммат, ону да уланы Мустапа ва оьзю Базалайны уланыны уланы Гьамза аты айтылгъан уста якъгъан мечни кёрюгюн сёнмеге къоймагъан.

Совет девюрню йылларында, табиаты арив, гьавасы таза экени саялы, Оьр Къазаныш юртну къырыйындагъы агъачлыкъны ичинде, акъ чакъалы, сюзюк сувлу оьзенни къырыйында пионер лагерлер къурулгъан. Олар гьали де бар. Язлыкъ каникулланы вакътисинде оьзге районлардан, шагьарлардан гелген охувчу яшлар да нечесе йылланы узагъында шо лагерлерде ял ала.

1952- нчи йыл юртну ягъасында шолай таза гьавалы ерде Уллу Ватан давну сакъатлары учун санаторий де къурулгъан болгъан. Сонггъу вакътилерде ону неврология аврувланы сакъат­ларына ва турмагъа ери ёкъ къартлагъа яшамакъ учун онгайлы шартлар болдуруп пансионат этген. 2000-2010-нчу йылларда ону директору Измутдин Аселдеровну гьаракаты булан шо идара айрыча тюрленип мекенлешген. Гьали онда уллу абзары, баву булангъы беш яшавлукъ корпусда 260 адам яшай.

Мени эсиме гелеген кюйде, Оьр Къазаныш юртгъа оьзге юртланы таъсири аз тийген. Олар оьзлени хас хасиятларын болгъан чакъы, бар кююнде сакъла­гъан. Бу юртдан оьтеген ёл ёкъ. Бир оьзге юртлу да, Оьр Къазанышдан оьтюп, оьзюню юртуна бармагъан. Шо саялы болма ярай, юртлу халкъны оьзтёречелиги мунда айрыча гьис этиле. Чакъны гьавасыны таъсирини себебинден буса да ким биле, юртлуланы бетини ренки де гьавасы, суву йимик таза ва ачыкъ. Оьркъазанышлы къызлар тезги девюрлерден берли де аривлюкге айтыла гелген.

Оьзге юртлар булан тенглешдиргенде, республикабыздагъы белгили адамланы арасында къазанышлылар да аз тюгюл.

Къайратлы загьматы учун бизин о замангъы зор уллу уьлкебиздеги оьр макътавгъа лайыкълы болгъан Нюрютдин Салаватов, Абидин Гьажиев, Нюрютдин Халатов, Хизри Магьтибеков, Мурза Магьамаев Ленин ордени булан савгъатлангъан.

Белгили композитор Наби Дагьиров, юртлулар Нюрютдин Салаватов, Байзат Сайитова СССР-ни Оьр Советини депутатлары этилип де сайлангъан.

Наби Садыкъович Дагьиров – РСФСР-ни халкъ артисти, бизин респуб­ликада симфония, опера музыканы кюрчюлендиргенлени бириси, Дагъыс­танны йырлав ва бийив ансамблини ёлбашчысы болуп ишлеген. РСФСР-ни халкъ артисти Тажутдин Гьажиев де Къумукъ театрны сагьнасында къужурлу ойнаву булан къаравчуну сюювюн къазангъан артист болгъан. 1999-нчу йыл халкъара душманланы республикагъа чапгъын этген вакътиде гёрсетген къоччакълыгъы учун Закир Давутовгъа «Россияны Игити» деген ат берилген. Руслан Насрутдинов, Герейхан Бекмурзаев, Изамутдин Ибрагьимов Къоччакълыкъны ордени булан савгъатлангъан.

Озокъда, гьар юртну гьакъында айтагъанда, ону белгили адамларыны барысыны да атларын эсгерип болмай. Юртланы оьтген девюрлери ерли музей уьйлеринде сакъланса яхшы. Бизин къумукъ юртланы къайсында да шолай музейлер болмагъа тарыкъ эди. Тарихибиз бай, шону яш наслу да гёрюп, билип, англап тарбияланса яхшы болур эди. Ерли администрацияны башчысы Арсанали булан этген лакъырыбыз да шо масъаладан башланды. Юртда музей уью ёкъ.

Ерли администрацияны башчысы Арсанали Алиболатов бу къуллукъда чалышагъанлы 10 йылгъа ювукъ бола. Ол хабарлайгъан кюйде, юртда бирдагъы бир тарыкълы зат – маданият ожагъы. Аты бар, бинасы ёкъ деме де ярай. Буссагьатгъы вакъти Къумукъ театр гелсе де, концертлер, ёлугъувлар оьтгерме сюйсе де, халкъгъа жыйылып олтурма ер ёкъ. Ону масъаласы кёп гезиклер гётерилген. Гележекге сама да умут бар. Ёкъну умут дарманы деп негьакъ айтылмай.

Арсанали Алиболатов айтагъан кюйде, ол ишге чыкъгъан вакъти юртда ичеген сув да къыт болгъан. Гьатта гьар авулгъа сув йибермек учун, заманны белгилеп, шогъар гёре адамлар сувдан пайдалана болгъан. Гьали шо масъала тюзевлю чечилген. Гьар абзарда ичеген сув бар, токътамай геле.

Юртну ичинде артдагъы йылларда этилген ишлени гьакъында эсгере туруп, ерли администрацияны башчысы 3 чакъырым аридеги Борагъан оьзенни башындан юртгъа ерли сув быргъылар тартылгъанны ва Тёбен Къазаныш, Атланавул юртлагъа барагъан 1 минг 600 метр узунлукъдагъы сув быргъылар алышдырылгъанны да эсгерди. Харж янына район администрация кёмек этген.

Оьр Къазанышда орамланы ичи булан гетеген канализация быргъылар тезги йыллардан берли де мекенли салынмагъан. Янгур явса, ташгъын сувлар орамланы буза. Тюз майданда ерлешмеген юртланы къайсында да шолай четимликлер аз тюгюл. Ёллагъа этилеген къуллукъ битмей. Арсанали Алиболатов айтагъан кюйде, бир-бир орамланы ­янгур сувларын йибермек учун да канализация быргъылар салынгъан.

Юрт администрацияда янгы къошулгъан агьлюлер уьйлер къурмакъ учун топуракъ пай сююп берген арзалар жы­йылып тура. Гьали оланы санаву 800-ге етишген. Узакъ къоймай, шо арзалагъа къаралажакъ.

Оьр Къазаныш юртда «Уллусув» сов­хозу тозулгъанда да гьар агьлюге ти­йишли деп топуракъ пайлар уьлешинмеген. Шо масъаланы чечме заман болгъан буса да ярай. Мен англагъан кюйде, нечик алай да, юртну топуракъларыны есилери белгиленежек.

– Бизин юртда янгы къурулгъан микрорайонлани бирисине гьали де газ, электрик гюч тартылып битмеген, буссагьатгъы вакъти шону уьстюнде ишлеп турабыз. Школаны спортзалына ремонт этдик, исивю осал эди, онгардыкъ ону да. Совхоздан къалгъан складлар бар эди, жагьиллени де къуршап, бирдагъы спортзал къурдукъ. Яшлагъа футбол ойнама ер этдик. Булар барысы да районбашы Даниял Хизриевични кёмеклиги булан яшавгъа чыкъды, – деп эсгере юрт администрацияны башчысы Арсанали Алиболатов.

Юртлар оьсе, уллу бола, генглеше.

Халкъ тюрлене, къарап ерли гьакимге.

Ата юртну аты да арив, оьзю де,

Таъсири де тие ону гьар-кимге.

Набиюлла МАГЬАММАТОВ.

СУРАТЛАРДА: юрт администрацияны башчысы А. Алиболатов;

Оьр Къазаныш юртну гёрюнюшю.