Кагъызланы гёзден гечиребиз

Пенсияланы берилеген заманы

 

«Ёлдаш» газетни редакциясына  Хасавюрт шагьарда яшайгъан пенсионер атын яшырып кагъыз яза. Атсыз (аноним) кагъызланы гьисапгъа алма­гъыз деп айтыла буса да, газетни охувчусу язгъан кагъызгъа жавап берме токъташдыкъ.

Оьзюню кагъызында хасавюртлу автор булай яза: «Бизге пенсиялар гьар айны 18, 19–22-синде гелтириле. Хоншу орамларда яшайгъанлагъа айны 15-нде гелтирелер. Шону башгъалыгъы недендир?.. Пенсияланы арасында эсги акъчалар да бола. Эсги акъчалар банкдан берилеми экен?»

Магьачкъалада да орамлагъа тюгюл, бири-бирине тийип турагъан кёп адамлар яшайгъан уьйлеге де шолай башгъа-башгъа гюнлерде пенсиялар гелтириле. Шону себебин сорагъанда, пенсиялар гелтиреген къуллукъчу булай жавап берди: «Биз пенсияланы янгыз бир орамда яда бир уьйде яшайгъанлагъа етишдирмейбиз. Гьарибизге белгиленген район бар. Онда яшайгъанлагъа пенсияларын гезик булан етишдирме тюше. Шо саялы гьар орамгъа, гьар уьйге пенсиялар башгъа-башгъа гюнлерде гелтириле. Тек биз пенсияланы гьар айда шо бир вакътини ичинде етишдирме къаст этебиз».

Пенсия акъчаланы ичинде эсгиленгенлери бола буса, пенсияланы етишдиреген адамгъа тюгюл, бёлюкге билдирме герек бола.

 

Айынма неге къоймай?

 

Редакциягъа язагъанлар уллу чагъындагъы адамлар, олар совет девюрню, о замангъы яшавну макътайгъангъа  уьйренип де къалгъанбыз. Буйнакск шагьардан Садрутдин Загьиров пачалыкъ къурумлар налоглар салып, халкъны «тонай­гъанны» гьакъында яза. Шо гьакъда оьзгелер де кёп эсгере. Увакъ предприятиелени якълама герек деп айтыла, гьакъыкъатда буса  тюрлю-тюрлю налоглар булан пачалыкъ да, къурумлар да оланы айынма къоймайлар. Гьар тюрлю къурумлар закон ёлунда да, законсуз ёлда да олагъа гюч эте деп кёп айтыла. Сонг экономикабыз оьсмей деп кант этебиз.

Уьлкени экономикасы увакъ предприятиелерден, увакъ бизнесден гьасил болагъанын сынав гёрсетген. Бизин уьлкеде коррупция, дашбашчылыкъ юрюлегени биревге де яшыртгъын тюгюл. Огъар ахыр салынмай туруп, алгъа барыв болмажагъы да ачыкъ. Бирдагъы-бир балагьыбыз – экономикабыз аста оьсегенлик. Ноябр айны 14-де чыкъгъан номерибизде ДР-ни печат ва маълумат министрини биринчи заместители Зубайру Зубайруев де айтгъанлай: «Газ плиталаны да чыгъармай, Украинадан сатып ала бусакъ, озокъда, ишлерибиз алгъа бармас».

Украинада тувулунгъан гьаллагъа байлавлу гюнбатыш пачалыкълар бизин уьлкеге салгъан къысаслыкъ биздеги кемчиликлени бирден-бир юзюн ачды, аян этди. Гьалиги заманны да кёп кемчиликлери бар. Буса да совет девюрде женнетде яшай эдик дегенлени англап болмайман. Мисал учун, С. Загьиров «Сёйлемей де нечик турайыкъ» деген материалында  топуракъны ишлетив масъалагъа байлавлу: «Чачывун, урлугъун, ашлыкъны къайтарывун, ашлыкъны тазалавун, тирменде тартывун гьисапгъа алып йиберсе, онгача хозяйство кётюрлюкге тарый», – дей. Амма ону гьалиги заманны сёгюп, совет девюрню макътайгъанын англап болмайсан. «Адамлагъа иш береген заводлар ёкъ, бир фабрик къалмагъан», – деп яза ол. Амма совет заманда фабриклер чыгъарагъан мал тюкенлерде ятып тургъанны эсгермей. Иш болгъан булан, заводлар, фабриклер ишлеген булан не пайда, олар чыгъарагъан мал сатылмай буса? Халкъ о заманда да тыш пачалыкъдан гелген малгъа ябуша эди, гьали де гьал алышынмагъан.

Чыгъартылагъан мал алынса да, алынмаса да, заводлар, фабриклер де ишлей эди. Аслу гьалда талап этилмейген шо маллар токътавсуз чыгъарылып да тура эди.

 

Иш ерлер ва ишсизлик

 

70–80-нчи йылларда аты республикагъа айтылгъан, республиканы «Абурлу доскасында» илинген Хасавюрт районну Боташюртундагъы «Коммунизм» совхоз пачалыкъгъа 4 минг тон овощлар сатагъан йыллар да болгъан. Совхозну баш бухгалтерине: «Байлыгъыгъыздан чирийсиздир?» – дегенде, о заманларда ол: «Къайдагъы затдыр, йылны ахырында бизин совхоз пачалыкъгъа борчлу къала», – деп кант этди.

Неге борчлу  къала эди? Хасавюрт консерва завод булан оьзлер ишлетип болагъан чакъы овощлар бермеге совхоз дыгъар этген. Берилеген овошланы, аслу гьалда памидорну, оьлчевю уллу болмасын деп талап да салына. Помидор уллу болса, балонлагъа сыймай деп, къыйынлыкъда оьсдюрюлген малны багьасын итучузуна тюшюре эди. Консерва завод заманында алып, ишлетип болмай деп , овощланы къайтарып юртгъа гелтиреген гезиклер де болгъан.

Тек ишсизлик ёкъ эди… Ишсизликни гьакъында хабар чыкъгъанда, ГДР-де асгер къуллукъчуланы частында къуллукъ этеген немис айтгъан сёзлер эсиме геле. Асгер бёлюкге бир командир гелгенде, къапулар тюз салынмагъан, бу янда болма герек деп, башгъа янгъа бакъдыра. Ондан сонг гелген командир къайтарып ерине салдыра. Шолай бир нече керен къапуланы алышдыргъан сонг, немислер: «Совет Союзда, озокъда, болмас ишсизлик, олар иш ёкъ ерде де оьзлеге ишлеме иш таба», – деп айтгъан.

Ишчилени кемитегенлер, иш ерлени аз этегенлер совет девюрню биринчи душманы эди. Бу сёзлени мен совет девюрню сёкмек учун айтмайман, оьзюмню яшав сынавумда гёргенимни эсгеремен. Профсоюзларда кёп йыллар ишледим. Бизге хоншуда илму техника жамиятыны, олай да янгылыкъ яратывчуланы бютюндюнья жамиятыны кабинетлери ерлешген эди. Онда Магьачкъала шагьардан, башгъа ерлерден янгылыкъ яратывчулар геле эди. Оланы арасында инженерлер, ишчилер бола эди. Простой ишчилер этген янгылыкъланы проектлерине къарап, тамаша бола эдик. Нетесен, шо проектлени комиссия къабул этегенде: «Неге этгенсен шо янгылыкъны, не учун этгенсен?» – деп авторланы жанына  тува эдилер. «Бир Аллагьны хатири учун, мени къойсагъыз, мен сизин къояман. Шо янгылыкъ магъа тарыкъ тюгюл», – дегенде де: «Ёкъ, сен совет къурулушну бузма сюесен, сени янгылыгъынгны къолласакъ, мунча ишчини кемитме тюше», – деп, яхшылыкъ этме гелген адамланы комиссия агъартып, элеке-селеке этип чыгъара эди.

Бир керен профсоюз къуллукъчулагъа лекция охума РФ-ни илму академиясыны Дагъыстан илму центрындан экономика илмуланы кандидаты, тиштайпа  гелди. Ол айтгъан кюйде, Темиркъазыкъ Кавказ темир ёлчуланы бириси темир ёлланы янгыр­тагъан къурал чыгъаргъан. Шо къуралны янгы­лыкълагъа къарайгъан комиссия къабул этмеген. Этмегенини себеби де булай. Ону къабул этсе, темир ёлну Темиркъазыкъ Кавказ бёлюгюнде 15 минг ишчини ишинден азат этме тюше. Шо проектни автордан Австриямы яда башгъа пачалыкъмы, эсимде ёкъ, сатып алып, сонгунда бизин пачалыкъ олардан шо янгылыкъны патентин кёп уллу акъчагъа сатып алгъан дей эди.

Янгылыкълагъа шолай янашывну агьы бугюн бизин яшавубузда гёрюнюп тура. Простой къуралланы да оьзюбюз этип болмай, башгъа пачалыкълардан сатып алабыз. Бу – янгыз ишсизликни темасына.

Хасавюртлу Солтанмагьмут Карсаков совет девюрню макътап, шолай темаланы, азында, 20-сын эсгере. Шо 20 теманы бирисин алып, ону айланасында ой къурса, ол язгъан материалны охума ярар эди. «Автомобиллер юрюй эди, комсомол тойлар бола эди…», – деп эсгере Карсаков. Коммунист къуллукъчуланы яшларына сюннет этме ярамайгъанны да пайдалы мисал гьисапда гелтире. О гьакъда биз огъар англатыв бергенде: «80 йыл болагъан мен язып болмайгъан адамманмы», – деп, ону хатири къала. Солтанмагьмут язагъан жыжыгъы бар материалланы чыгъарабыз. Амма совет девюрде олай эди, совет девюрде булай эди деген эсделиклени чыгъарсакъ, охувчулар да иштагьланармы экен?

 

 

 

А. ГЬАМЗАЕВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля