Девюр бизин аямады

Мен 1924-нчю йылда Адил Янгыюртда орта сабанчы агьлюде тувгъанман. Бизин бек татывлу агьлюдеги беш яшны (уьч улан, эки къыз) мен уллусу эдим. Давну алдындагъы йылларда бизин агьлю арив, мадарлы яшайгъаны эсимде къалгъан. Атабыз загьматгъа, ишге берилген адам эди. Колхоз ишден сонг да ол уьйде-абзарда да бош туруп болмай эди. Ол биз, авлетлери, охуп, билимли болгъанны бек сюе эди.

1941-нчи йылда 7 класны битдиргенде, атам-анам мени Хасавюртдагъы педучилищеге охума йиберме сюйдюлер. О йылларда бизин юртда дагъы тюрлю охув ожакълар барны да билмей эди бугъай. Тек магъа охума барма насип болмады. Мен школаны битген йыл дав башланды. Бары да хыялларым бузулду.

Атабызны эки уланы ва узукъарилерибиз давгъа гетдилер. Оланы бири сама уьйлерине къайтмадылар. 1941-нчи йылны къышында Бабаюрт районда окоплар къазма башлагъанда, атабызны да онда йиберди. Бираздан мени де башгъалар булан онда онгарды. Бек къыйын эди. Ишлейгенлени барысы да – чагъы уллу экенге давгъа алынмагъан орта яшагъан эркеклер,  оьрюм яшлар, къатын-къыз. Егилип ишлемесек къоймай эди, къатты низам бар эди.

Шо вакътилерде атабызны «халкъны душманы» деп тутдулар. Ону булан бирге юртубуздан дагъы да етти адамны тутду. Башгъа ерлерде йимик, бизин юртда да тилчилер бар эди. Атабыз шо тутулгъан кюйде дагъы уьйге къайтмады. Ол бек саламат,  ишге берилген, биревге де зиян этмеген адам, политикагъа да къошулмагъан эди. Давну алдындагъы йылларда яхшы ишлейгени учун ону Москвагъа выс­тавкагъа да йибергени эсимде.

Гюллейгенлер яда ачуву булангъылар болгъан буса ярай. Ону булан тутулгъанлар да яхшы, абурлу адамлар эди. Шо йыл, эсимде, бек сувукъ къыш болгъан эди. Мен авруп уьйге къайтдым. Шо къайтгъаным булан дагъы окоплар къазма йибермедилер.

Атабыз да тутулуп, беш яш да булан авруйгъан анабыз янгыз къалды. Мен, яшланы уллусу, колхозда гьабижай оьсдюреген звенода ишлеме башладым. «Бары да зат – фронтгъа!» – деп, къара тангдан, ахшам геч болгъанча ишлейбиз. Шо ишибиз учун берегени – бир гесек мичари. Бизин звенода 10 къыз бар эдик. Барысы да гёз алдымда. Бир тизив звеночубуз бар эди – Зубайдат Закарьяева. О гьали сав тюгюл. Сав къалгъанлардан гьалиге уьчев барбыз.

1946-нчы йылда мени хоншудагъы Хамаматюртдагъы давдан сакъат болуп къайтгъан офицер Къагьарманов Магьамматгъа гелешдилер. Март айда бизин тоюбуз болду. Биз экибиз де ярлы эдик. Магьаммат Бабаюрт райкомда дав ишлеге къарайгъан бёлюкню заведующийи эди буса да, бизин яшама уьюбюз сама ёкъ эди. Уьч йылны ичинде бир нече квартирни алышдырдыкъ. 1949-нчу йылда бир гиччирек балчыкъ уьй алдыкъ, ону да къалкъысы тама, оьзю де чёкме тура. Гьалигилер шолай гьалны гёз алдына гелтирип де болмажакълар.

Бирини артындан бири яшлар тува туруп, мен ишлеп, Магьамматгъа агьлюню сакълама кёмек этип болмайгъаныма къыйнала эдим. Ясли ёкъ, яшлагъа къарама адам сама табылмай. Бизин уьюбюз яшама бажарылмайгъан кюйде бузулма башлагъанда, янгы уьйлер этдик.

50-60-нчы йылларда Бабаюрт районну Хасавюрт районгъа къошгъанда, бизде кёп адам ишсиз къалды. Гьар ким баш амалын этме башлады. 1964-нчю йылда Магьамматны Къызларгъа нефтебазаны директору этип онгарды. Онда биз 1981-нчи йыл болгъанча яшадыкъ. 1977-нчи йылда мен пенсиягъа чыкъдым: 15 йыллыкъ загьмат стажым ва беш яшым бары шолай имканлыкъ бере эди.

1981-нчи йылда агьлюм де пенсиягъа чыгъып, биз, Бабаюртдагъы уьюбюзню де сатып, Магьачкъаладан уьйлер алып, онда гёчдюк. О заман уьйлер эпсиз учуз эди. Магьаммат пенсиягъа чыкъгъанда ишлеп болмай эди. Ишлеп бола буса да, о заманлар ишлейгенлеге пенсия бермей эди.  Ону аягъыны ярасы ачылып, авуртуп, кёп къыйнай эди. Шо къыйынлыкъны да ол бек чыдамлы кюйде гётерип турду.

 Магьаммат дюньядан 2001-нчи йылны июн айында гетди. Ону гетмеклиги нечакъы авур тийсе де, янгыз яшавгъа кюйленме тюшдю. Янгыз деген булан да, яшлар ва оланы да яшлары янгыз турма да, ялкъма да къоймайбыз деп айланалар. Буса да…

Биз Магьаммат булан насипли кюйде 55 йыл яшадыкъ. Дёрт уланны ва бир къызны оьсдюрюп тарбияладыкъ. Олар бары да оьр билимлер алып, агьлюлери булан яшап туралар. Экинчи уланыбыз Дагьир атасыны ёлуна тюшюп, Ейскидеги дав-авиация училищеде охуп, оьмюрюн асгер къуллукъгъа багъышлагъан. Яшлар, оланы да яшлары ва яшларыны яшлары – мени бугюнгю сююнчюм.

Яшавгъа мени арзым ёкъ. Тек пачалыкъны магъа ва мени наслума бакъгъан якъда кёп тюзсюзлюклери болду. «Халкъны душманы» деп айтып, бир гюнагьсыз атамны тутуп, ёкъ этип, лап башында яшавумну агъуладылар. Атам тутулгъандан сонг бизин агьлюге кёп илине эдилер. Биргине-бир гамишибизни чыгъарып алып, агьлюню ачдан оьлтюрме аз къойдулар. Дав ва давдан сонггъу башлапгъы йыллар адамланы яшаву бек къыйын эди. Гьарангъа яшайгъан юртагьлюлерден, уьстевюне, авур налоглар да жыйыла эди. 

Менден сонг тувгъан Малик деп эркъардашым бар эди. Ол табиатдан бек гьакъыллы ва пагьмулу яш эди. Оьр билим алып, районда тюрлю-тюрлю жаваплы финанс къурумларда ишледи. Газетлерде макъалалары да чыгъа эди. Оьзюне 30 йыл болагъанда, кёкюрек аврувдан авруп гечинди. Анабыз шо къайгъыны да гёрдю. О вакътилерде шо аврувдан авруп оьлегенлер кёп эди. Малик кёп къаст этди атабызны къысматы нечик болгъанны билмеге ва ону гюнагьсызлыгъын токъташдырмакъ учун кёп чапды, оьр къурумлагъа къайтып-къайтып яза турду. Тек огъар атабызны айып­дан чайгъанны савунда билмеге  насип болмады.

1972-нчи йылда анабыз да гечинди. Анабыз оьзю яхсайлы эди. Яхсайда анабыздан таба бизин кёп къардашларыбыз да бар.

Экинчи уланкъардашым Паша да айып­сыз айыплангъан атабызгъа ичинден яна туруп яшады. Ол да атабыз йимик загьматны кёп сюе эди. Совхозда бавчулукъ, чалтик бригадаланы бригадири болуп  кёп йыллар ишледи. Ону гьакъында газетлерде бир нече керенлер де язылды.

Гиччи уланкъардашым Басир де сов­хозда экономист болуп ишлеп турагъанда, авруп, сакъат болду. Ол да узакъ яшамады. Къызардашым Зумрут да пенсия чагъына да етгенче гечинди. 

«Халкъны душманыны» авлети деген ат магъа тенглилеримни арасында охумагъа бармагъа да пуршавлукъ этди. Дав йылларда ишлегенлеге «Къайратлы загьматы учун» деген медаль берегенде де, шо себепден магъа берилмеди. Гьатта эрге барагъанда да шо саялы пуршавлукълар болгъан эди. Айтмагъа тюзсюзлюклер дагъы да кёп бар.

Тек шоланы барын да агьлюм булангъы татывлу яшавубуз, авлетлерибизни насибин гёрюп турагъанлыгъым унутдура. Магьаммат бизден гетгенли 13 йылдан артыкъ бола буса да, ол даимге бизин эсибизде къалажакъ. Гьали мен агьлюм Магьамматны оьзюню гьакъында да эсгерейим.

Къагьарманов Магьаммат Гокович 1917-нчи йылда Бабаюрт районну Хамаматюр­тунда тувгъан. Юрт школаны битгенде, Хасавюртдагъы педучилищеге охума тюше. Сонг, ону да битдирип, Харьковдагъы дав училищеде охуй. 1941-нчи йылда шо училищени битдиргенде, ихтияры болса да, уьюне де гелмейли, гёнгюллю кюйде давгъа гете. Шо йыл давда партиягъа да гире.

Ол артиллерия полкда батареяны командири болгъан. Магьаммат давну гьа­къында хабарлама сюймей эди. Булай да ол кёп сёйлемейген, къатты ругьлу адам эди.

Уьйде Оборона министерлигини архивинден гелген бир справка сакълангъан. Онда айтылагъан кюйде, лейтенант Къагьармановну батареясы 1943-нчю йылны 12-нчи авгус­тунда Прилуки, Холмовая деген юртланы янында болгъан ябушувларда душманланы 100 солдатын ва офицерин дагъытгъан. Бель деген юртну ягъында 80 адамны дагъытып, душманланы 7 чапгъынын токътатгъан. Хотеевка деген юртну айланасында да 40 фашистни оьлтюрюп, оланы 7 пулемётун да харап этген.  Къагьарманов башчылыкъ этеген батареяны яхшылыгъындан бизин пехота хыйлы алгъа барма болгъан. Шо игитлиги учун лейтенант Къагьарманов Ватан давну 2-нчи даражалы ордени булан савгъатлангъан. Ол дагъы да кёп орденлер ва медаллар булан да савгъатлангъан.

1943-нчю йылда Смоленскини тюбюнде болгъан къатты давларда Магьамматгъа авур яра тие. Бир йылдан артыкъ  госпиталларда ташланып тургъандан сонг ону уьйге къайтара. Яшагъан чакъы заманыны ичинде  аягъындагъы ярасы ирин баса туруп, ону бек инжите эди.

Ол давдан къайтып ишлейгенде де саламатлыгъындан, давну сакъатларыны гьисабына гирип, пенсия алмай эди. Артда, СССР бузулгъанда, экинчи группалы сакъат болду. Оьлме аз къалгъанда, огъар биринчи группаны да бердилер. Шо заман «Ока» машин де берилди. 

Давдан къайтгъанда да ол жаваплы ва ёлбашчы къуллукъларда ишледи. Ишлей туруп, заочно охуп, 1951-нчи йылда партийный школаны, 1964-нчю йылда юрт хозяйство институтну битдирди. Ол къайда ишлесе де, оьзюн халкъгъа намуслу ва гьалал загьматы ва саламат хасияты булан танытгъан.

Хамаматюртлу Къагьармановлардан давгъа дёрт агъа-ини гетген. Абдурашит ва Давут шо давдан къайтмадылар. Магьамматгъа ва давгъа гёнгюллю кюйде гетген гиччи иниси Халитге къайтма насип болду. Гьали олар да къалма­гъан. Яхшы адамлар эди…

Кёпден эсимде бар эди шуланы язмагъа. Мени язывларым «Ёлдаш» газетибизде чыгъып гёрсем, юрегим парахат болажакъ эди.

 

 

Чубай Гьарунова-Къагьарманова.

Бабаюрт район, Адил Янгыюрт.

СУРАТДА: Магьаммат Къагьарманов; Чубай Гьарунова-Къагьарманова.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля