Ата-бабалардан къалгъан топуракъгъа ес болайыкъ


Гьар йыл апрель ай гелгенде, къумукъ халкъны, айрокъда Кахулай, Таргъу, Албёрюгент юртланы жамиятыны юрек яралары туз къуйгъандай дагъыдан да бек ачытып гете. Неге тюгюл, 1944-нчю йыл апрель айны 12-нде Кахулай, Таргъу, Албёрюгент юртланы жамиятларын Дагъыстанны о замангъы гьакимлерини гьаракаты булан,   халкъны арасына ала-пелекет салып, аявлу маканларындан айырып, гючден гёчюрюп йиберелер.

_______________________________________________________________


Айтагъаным, алдагъы гюн Къараманда бизин юртланы яшавунда болгъан, ата-бабаларыбызны, улланаларыбызны башындан гетген къыйынлы агьвалатны гезикли керен белгилемеге, эсге алмагъа янгыз эсгерилген юртланы тюгюл, оьзге районланы да бир-бир вакиллери де жыйылгъан эдилер.


Бу жыйынны ачгъанча, тамазаларыбыздан бири чыгъып дуа этди. Ондан сонг «Анжи» комитетни председателини заместители, белгили журналист Алав Алиевге доклад этмеге сёз берилди. А. Алиев оьзюню докладыны башында къумукъ халкъ инкъылапны вакътисинде янгы гьакимлик учун жанын-къанын аямай ябушса да, тек совет гьакимият бизин хадирибизни билмегенни эсгерип, сёзюн булай узатды:


–Уьч де юрт 30-нчу йылларда уллу талпыныв булан оьзгелеге де уьлгю болардай колхозлар къура. Гьали шо девюрдеги юрт яшавну гьар тюрлю кюйде танкъыт этегенлер аз тюгюл. Балики, бютюн уьлкени алгъанда, колхозланы къурув дурус болмагъан буса да ярай. Амма гьар ерни, гьар юртну айрыча оьзтёрече ёллары болгъан. Шо оьзю халкъны хасиятындан, мердешлеринден ва ерлешген топурагъыны дагьнисинден, берекетлигинден гьасил бола болгъан.


Аллагьутаала бизин шо якъдан языкъ этмеген. Колхозлар къурулуп, оланы атлары аз заманны ичинде данггъа айтыла. Дагъысын эсгермегенде,   юртларыбызда бугюн де ёкъ яшлар бавлары болгъан. Ондан къайры, мадарлы жамият харлысыз бола, онда оьзденлик янгыра. Гючю де сезиле, сёзю де тутула. Шону о замангъы гьакимлер де бек англай болгъанлар. Гётерип болмадылар.


Къарамангъа да чы­гъып, сиз не асувлу ишни этдигиз, не затны башына чыкъдыгъыз, не натижалагъа етишдигиз деп писсиремей сёйлейгенлер де бар. Гьасиллерин, натижаларын сокъур-сангырав,   темтек тюгюллер ачыкъдан гёрюп тура. Жамият сыкълашып, биригип,   гьакимият булан тенге-тенг сёйлеме гьатта тогъатартма болагъанын гёрсетди. Жамият оьзюню ата-бабаларыны ерлеринде къонушду. Энниден сонг тайма да таймажакъ. Гьаракат оьзге жамиятлагъа уьлгю болуп токътады. Лап да аслусу, шо адилли гьаракатгъа жагьил наслу къуршалды,–деди ол.


Алав Алиевни докладындан сонг бу ишни башындан берли ону авур янын бойнуна алып юрюйгенлени бири, Кахулай юрт жамият советини ёлбашчысы Залимхан Валиев тындырыкълы кюйде сёйледи ва бир башлап ол бары да гелгенлеге баракалласын билдирди.


–Биз март айда къувунлу гьалда къумукъланы съездин оьтгерген эдик,–деп башлады ол. –Дагъыстанны гьукуматы топуракъларыбызгъа ес болуп, оьзлер сатмагъа, биревлеге бермеге сюе. Шо съездде де биз топуракъ масъа­лабызны айланасында лакъыр юрютген эдик. Шонда къарарлар да къабул этилинди. Гьали бугюн съездден бери янгъа ерли не этип турагъаныбызны гьа­къында айтма сюемен. Биз бары да ерге пачалыкъ гьакимиятгъа, башчыбызгъа, гьукуматыбызгъа, ерли муниципалитетлени ёлбашчыларына ва оьзге тийишли къурумлагъа ерли съездни къарарын язып бакъдыргъан эдик. Олардан бизге сизин анцукъалларыгъызны тергевге алгъанбыз, пеленлеге тапшурулгъан деп оьзлени гезикли бизден арчылма сюеген жавабын берип къутулма къарадылар. Экинчилей, биз Россия Федерацияны Конституция судуна къумукъ халкъны ихтиярлары къыйыкъсытылагъанны гьакъында арза язып бермеге гёз алгъа тутгъанбыз. Эгер де бизин республиканы ёлбашчылары талапларыбызгъа къулакъасмаса, къарар къабул этмесе, референдум этмеге хыялыбыз бар. Неге тюгюл, биз ёлбашчылардан да, министрлерден де, депутатлардан да пайда ёкъну гёребиз.


Референдум деген недир? Россияны 131-нчи федерал законунда айтылагъан кюйде, муниципал къурувланы, юртланы дазулары тарихи ва мердешли гелишине гёре токъташдырыла. Шо топуракълар кимни еслигинде болса да. Олай болгъандан сонг, гьакимият топурагъыбызны къайтарма борчлу. Бир затны эсгерме сюемен, Буйнакск район топуракъны оьзлени ихтиярына алып битген.


Гьюрметли ёлдашлар, биз законну дазуларында шо референдумну нечик оьтгерме герекни, не къайдада гьазирлик гёрме тарыкъны гьакъында ойлашып турабыз. Шону учун биз координационный центр къурабыз. Айтагъаным, Къараманда жумада бир керен жамаатларыбыз булан иш гёрме сюебиз. Шонда ортакъчылыкъ этме барыгъызны да чакъыраман. Биз референдум оьтгерегенде, кагъызларда ата топуракъларыбызны къайтарыгъыз, башгъаланы къолуна берме рази тюгюлбюз деп белги салма тарыкъбыз. Бизин ана топуракъларыбызда оьзюбюзню еслигибизни токъташдырма борчлубуз. Гелигиз, барыбыз да бирлешип иш гёрейик.


Шонда «Сплочённость» деген ерли къурумну председатели Зайнутдин Сулейманов да Конституция судгъа материаллар гьазирлейгенде, масъалагъа байлавлу ерли халкъны ойларын къошма, гьар ерлерде жыйынлар этип, протоколланы да онгарып тапшурма герекни айтды.


Бабаюрт районну Львовск юртундан гелген Мухтарали Адилханов да халкъны башына гелген гьалгъа байлавлу бек ичибушуп сёйледи.


–Янгыз уьч юрт тюгюл, шолай къыйынлыкълагъа бизин дагъы да юртларыбыз тарыгъан. Мисал учун алайыкъ Къазиюртубузну. 1943-нчю йыл 650 хозяйствосу, 24 минг гектар ери, 12 минг малы, 700 гамиш тувары булангъы юртну 1-2 гюнню ичинде къувалап, якъ-якъгъа чачып, пата-пурхун чыгъаргъан. Шондан халкъ Львовскиге къонгъан заманда да топуракъларын чыгъарып ала туруп, гьали 2 минг гектар ери къалгъан. Къазиюртну аты чыкъгъан сонг эсгерип къояйым. 84 йыллыкъ тамаза Тажутдин агъай булан юртну ата-бабаларыбыз яша­гъан вакътисиндеги кюрчюсюн тапгъанбыз. Юрегибизде нюдюрюбюз бар, Аллагь буюрса, шо юртдан чыкъгъан ким бар буса да, барыбыз да жыйылып, межитлер тургъузуп янгыртма умут этебиз.


Республикабызны бир-бир башчылары да бизин топуракъланы елеп туралар, бизин къыйыныбызгъа тынглама сюймейлер. Шону учун, гележек наслуланы къысматын да ойлашып, биз бугюн топуракъларыбызны къайтарма тарыкъбыз.


Шо гюн янгыз уьч де юртну тюгюл, Къазанышны да, Хумторкъали районну да, Къаягент райондагъы Оьтемиш юртну да топуракъ масъалаларына, ерли халкъланы ихтиярлары къы­йыкъсытылагъаныны гьакъында да, мекенли далиллер де гелтирип, пайдалы лакъыр юрюлдю. Сёйлевлени ахырында мавлет охулуп, кёп уллу садагъалар этилди.


Бу ерде эсгермекни арив гёремен, шо асил гьаракатда эренлени яннавурунда туруп, Таргъу, Кахулай, Албёрюгентни къатынлары чююрюлюп, этек чалып, жамиятны гючю булан бек татывлу ашлар этип, кёп арив белсенип гьазирленген эдилер. Сонг да, олар барысы да ата-бабаларындан къалгъан топуракъдан бир мюгьлетге де тайышма хыялы ёкъну айтып билдирдилер.


Мавлетден сонг, референдумну оьтгермеге иш гёрежек координационный центр да къурулду.


Бирисине тынгласанг, башгъасын унутар йимик нече де биринден-бири итти, оьрчюкген масъалаларыбыз бар. Халкъны гьасси болагъанына къарап, къарнынг, гёнгюнг айлана. Биз барыбыз да ислам динге къуллукъ этеген бусурманларбыз, шунча аламат адамланы башын беззер этмеге, къыйнамагъа яраймы? Гьарамны, гьалалны неге бирев де ахтарма сюймейлер? Гёре-багъа къыр мишиклер гелип, уьй мишиклени къувалайгъан йимик.


Дагъы да айтма сюегеним, тюзю, мен шо гюн бары ерден къумукълар жыйылып, ине къадама ер де болмас деп умут эте эдим. Гьал мен къаравуллайгъан кюйде чыкъмады. Неге шо уллу майданларда тыкъма-тыкъ болуп, простой халкъдан тутуп, интеллигенциягъа ерли жы­йылмады? Бир гезик сама бирлешип бола­гъаныбызны гёрсетме ярамаймы? Къачан болгъанча айсениликге, немкъорайлыкъгъа, гёнгюлсюзлюкге къуллукъ этип, юхлап туражакъбыз? Гелигиз, бир керен сама бир-бирибизни якълап, баш къачырмай иш гёрейик.


Паху Гьайбуллаева.


Суратда: агьвалатдан гёрюнюш.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля