Абдулмуслим Алмаев: «Юрт гиччи болса да, масъалалары аз тюгюл»

Алдан берли оьзюнде яшав къургъанлар  овощлар оьсдюрювге айрыча тергев берип гелеген савлай республикагъа белгили  Аданакъ – Къарабудагъгент районну  инг гиччи юртларыны бириси. Юртлуланы яшав шартларын ва юртну гьалын яхшылашдырмакъ учун не йимик ишлер этилегени гьакъда бизин мухбирибиз юртну гьакими Абдулмуслим Алмаев булан ёлугъуп ла­къырлашгъан. Шо лакъырлашыв гьали охувчуланы тергевюне де бериле.

 

– Абдулмуслим, буссагьатгъы вакътиде юртда нече адам яшай, мунда нече  агьлю бар? Аданакъ, гиччи юрт болса да, юртлуланы къуллукъларын кютюв булан машгъул идаралар ва къурумлар бардыр?

 

– Бизин юртда буссагьатгъы вакътиде 1500 адам яшавлукъ этеген  270 абзар-уьй бар. Шоларда  370 агьлю яшай. Юрт болгъан сонг, адамланы гьар тюрлю яшавлукъ къуллукъларын кютеген идаралар ва къурумлар болмагъа тюшегени де белгили. Бизин юртда умуми билим береген мактап иш гёре. Ону бинасы оьтген асруну 60 -нчы йылларында къурулгъан. Шо вакътини ичинде охутув-тарбиялав ишлени  бугюнню талапларына къыйышывлу юрютмеге онгайлыкълары ёкъ мактапны бинасы эсгиленген. Шо саялы, гьар йыл дегенлей къол тийдирип, кёп бузулмагъа къоймай сакъламагъа тюше.

Юртда мактапны янгы бинасыны къурулушун юрютмек учун яшавлукъ-коммунал район управлениесини касбучулары гьазирлеген проекти гьалиге ерли кагъызда къалып тура. Бу йыл болмаса, гелеген йылда сама, тийишли гьакимлик къурумланы, айрыча районну баш гьакими Къапур Исаевни болушлукъ этивю булан эсгерилген проект яшавгъа чыгъып, яшны да, уллуну да сююндюрежек деп умут этебиз.

Дагъы да айтсам, бизин юртда фельд­шер-акушер пункт да бар. Мунда аврувланы гьар-бир талаплары тындырыкълы кюйде кютюле десем, къопдурув болмажакъ. Бугюнлеге ерли эсгерилген савлукъ сакълав идараны гьажатлы дарманлар булан таъмин этиливю де яман тюгюл. Юрт­агьлюлер авруса, олагъа биринчи кёмек этмеге бажарыла.

Юртдагъы китапханагъа да мактап чагъындагъы яшлар айрыча кёп сююп юрюй. Онда чакъда-чакъда оьтгерилеген чаралагъа яшёрюмлер булан эсли наслуну вакиллери де иштагьлы кюйде къуршала.

Буссагьатгъы вакътиде юртда къурулушу юрюлюп турагъан спортзал пайдаланывгъа берилсе, жагьиллеге де оьзлени бош заманын пайдалы оьтгермеге имканлыкълар яратылажакъ.

 

– Бугюнлерде юртлулар не булан машгъулдур? Олар яшавгъа нечик амал эте?

 

– Тюзюн айтсам, гьали адамлагъа, айрокъда мени юртлуларыма, оькюрюп ишлеп, оланы загьматгъа да къуршап турагъан ерли хозяйство 2003-нчю йылны апрель айында тозулгъан сонг яшамагъа къыйын болуп къалды. Бизин адамлар бугюнлерде кёбюсю гьайван-мал, тавукъ-жижек сакълап, шоланы этин сатып амал этелер. Санавлагъа тергев берсем, юртда къуш эт болдурмакъ учун сакъланагъан тавукъ-жижекни санаву 60 мингге, авлакъгъа отламагъа чыгъагъан гьайван-малдан къайры да, юртда аранларда семиртилеген къара туварны санаву 1 мингден кёп.

Сонг да, оьзлени топуракъ пайларын алып ишлетегенлер юрт хозяйство малланы болдурувгъа байлавлу проектлеге гёре гёрсетилген кредитлер, оьзге енгилликлер булан пайдаланмагъа болмаса да, топуракъны ишлетмеге тийишли техника етишмей. Шогъар да къарамайлы, оьз гючю булан алдын йимик гьали де овощлар оьсдюрюп, яхшы гелим алып туралар. Белгили экени йимик, топуракъны хадирин билеген, ону асырап янашагъан мени юртлуларым шо тармакъда мекенли кюйде сынав топлагъан. Дейгеним,  яшав гьаллар нечигине алышынса да, аданакълылар  да ону умуми агъымына къыйышып оьмюр сюре. Яшавлукъ этмек учун къазанчын болдурмагъа шартланы да оьзлер ярата деп айтмагъа ярай.

 

– Абдулмуслим, гьали къайсы юртну алып къойсакъ да, инг алда ёлланы, сувну, электрик ярыкъны, халкъны табии газ булан таъмин этив масъалаларына байлавлу кёп кант этиле. Эсгерилген шо масъалалар сизде нечик чечиле?

 

– Мен оьзюм де Аданакъ юртда тувгъанман, оьсгенмен. Къыйынына — тынчына менден кёмек гёзлейген юртлуларымны масъалалары да магъа ювукъ. Озокъда, юртда этилеген ишлер янгыз мени къастым булан, бажарывлугъум булан этилмей. Мен юртлуларыма аркъа таяп ишлеймен. Шону яхшы англайгъан юртлуларым барысы да дегенлей  мени булан янаша юртну гьалын, инг алда юртлуланы яшавун яхшылашдырмакъ учун гьаракатын болдура десем, бир де къопдурув болмас.

Шогъар да къарамайлы, юртубуз гиччи болса да, нечесе йылланы узагъында  къалып,  буссагьатгъы вакътиде артгъа салмай чечмеге тюшеген  топлангъан хыйлы масъа­лалар бар. Шолар барысы да кёп харжны да талап эте. Мисал учун айтгъанда, сен эсгереген ичеген сувну, янгы ерлеге ярыкъ тартывну ва шолагъа оша­гъан башгъа масъалаланы оьр гьакимлик къурумлардан кёмек, гёрсетилеген харж болмаса, бизин йимик эркин иш гёрмеге имканлыгъы ёкъ муниципал къурулувлагъа эбинден гелмеге бажарылмай.

Ёлланы кюю булан онгарабыз десек де, хыйлы харж тарыкълы. Шо саялы да бизге район гьакимиятындан юртну оьрчюген масъалаларын чечмеге кёмек ахтарып бармагъа тюше, оланы янындан кёбюсю гьалда якълав да табабыз.

Тюзюн айтгъанда, гьар йыл язбаш, гюз айлардагъы янгурлардан сонг ер-ерине асфальт тутулуп, бир нече керен ярашдырылагъан 2 чакъырым мезгилдеги ёл, олай да ону ичиндеги орамлар бизин инг уллу баш аврувубуз болуп къала. Юртну бары да орамларын грейдери булангъы трактор булан бир гьалда тегишлеп онгарабыз. Оьз заманында биз мен айтагъан юртгъа барагъан ёлгъа толу кюйде асфальт тутувну масъаласы гьакъда Дагъыстан Республиканы алдынгъы Президентине, Гьукуматына, Халкъ Жыйынына кагъызлар язгъан эдик. Гьали шо масъала узакъ къалмай чечилежегине ювукъда оьзюмню лакъырым болгъан районну гьакимбашы бизин инандыргъан.

Ичеген сувну масъаласына гелсек, «Дардур» деген ерден 7 чакъырым быргъылар тартылып, 60–70 йыл алда  бизин юртгъа ичеген сув геле. Гьар абзарда болмаса да, гьар кварталда, гьар орамны башында дегенлей булакълар бар. «Сигнал» деген предприятие булан  бизин районну яшавлукъ-коммунал управлениеси байлагъан дыгъаргъа гёре ер-еринден чириген, бек эсги болгъан быргъыланы алышдырыв ишлери башланажакъ.

Ювукъ вакътини ичинде ичеген сув учун янгы быргъылар салынса, гьар абзарда сугъарыв учун къолланагъан сувну йимик, ичеген сувну да бизде масъаласы бирдокъда болмажакъ.

Бизин юртда артдагъы йылларда ярыкъланы масъаласы да агьамиятлыларындан гьисапланып тура. Къыш айларда, айрокъда ярыкълар къайтарылып, юрт къарангылыкъгъа бата. Сонг да, Къарабудагъгент юртну бизге ювугъунда ерлешген кварталларында бир тюрлю ярашдырыв-янгыртыв ишлер юрюле буса да, бизин юртну да къошуп къайтарып къоялар. 2015-нчи йылда электрик ярыкъ булан таъмин этивню яхшылашдырывгъа байлавлу программагъа гёре юртдагъы трансформаторлар ярашдырылып, шону булан бирге 18 чакъырым узунлугъу булангъы ток теллер де алышдырылып, олай да орамланы гече ярыкъ этмек учун шартлар болдурулуп, юртда ярыкълар тюзевлю берилип туражакъ деп эсиме геле.

Ярыкъланы гьакъында айтгъандан сонг, шу ерде юртлуланы табии газ булан таъмин болуву гьакъда да айтмагъа тюшедир. Умуми кюйде алгъанда, юрт  табии газ булан толу кюйде 1989-нчу йылда таъмин болгъан. Тек бир-бирде, айрокъда къыш айларда, юртну бир-бир орамларында табии газны агъымыны гючю  етишмей къала эди. Шо гьал гёз алгъа тутулуп, юрт администрацияны харжына табии газны пайлайгъан бир шкаф алышдырылды. Шолай бир къурал юртлуланы харжына сатылып алынып да салынды.

 

– Гьали кёп айтылагъан, кёп сёйленеген тазалыкъны болдурув масъаласы сизин юртда нечик чечиле?

 

– Озокъда, юртдагъы тазалыкъ адамлардан оьзлерден гьасил бола. Тек тазалыкъны болдурувдан баш къачырагъанлар бизде ёкъ деп айтмагъа ярай буса да, юрт ерде ону сакъламагъа къыйын бола. Гьали язбаш гелип, табиат тюрленегенде, аранларындан чыкъгъан полукъну, оьзге насын къышда оьзен бойгъа, юртну ягъасындагъы «Хаси» деген ерге ташлап къойгъанлар болгъаны белгили болду. Шо саялыгъа да биз инг алда тазалыкъ болдурувгъа байлавлу гьар сонгугюн оьтгерилеген булкъаланы вакътисинде юртдан оьтеген  Паравул оьзенни эки де ягъасындагъы, «Хаси» деген ерге тёгюлген чёп-чёпюре тайдырыла. Шогъар бизин юртда ёкъгъа гёре Гьелиден чакъырылгъан эскаватор,  бульдозер тракторланы ишлетегенлер де аслам къошумун болдура.

Гьайванчылыкъ ва къушчулукъ булан машгъул болагъанлар да, башгъа адамлар да, гьатта юрт мактапны охувчулары да чыгъып, оьзлени абзарыны-уьюню юву­гъунда тазалыкъ болдурувгъа къол ялгъап туралар. Адамланы абзарларындан, аранларындан чыкъгъан насны, чёп-чёпюрени ташланагъан ери юртгъа ювукъда ерлешгенге гёре, гьали шону «Аркъабаш» деген ерге гёчюрмекни чаралары гёрюле.

 

– Абдулмуслим, мени булангъы ла­къырлашывунг саялы кёп савбол. Юртунга ва халкъынга пайдалы болар йимик ишлени этмеге сагъа оьрлюклер ёрайман.

 

– Бизин гиччи Аданакъ юртну масъалаларын ахтарып гелген сен де савбол.

 

Лакъырлашывну язгъан

Насрулла Байболатов.

Суратларда: «Аданакъ» деген муниципал къурулувуну башчысы

А. Алмаев; юртну гёрюнюшю.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля