Залибек Залибековну 80 йыллыгъы
Юртда яшайгъан йылларым… анабыз (Аллагь рагьмат этгир) къуллукъгъа гетип, аз да къалмай, гьайран къуванчлы гьалда гелип: «Шу Балгиши ёлукъса ёлум тюзеле, къуллукъларым да тез кютюле», – деп, оьзю сююнгенден башгъа да, бизин де къувандырма къаст эте эди. Уьйде бир нече керен олай агьвалатлар болгъанда, мен: «Балгиши, Балгиши… балы бар гишидир», – деп ойлай эдим. Мен къурдашымны да алып, бизден бираз тёбенде яшайгъан Балгишилени бавуна къарама бардым. Гьеч балжибинлени яшиклерин – четенлерин де гёрмедим. Артда анабызгъа сорап, оланы балы болмаса да, Балгиши – деп адамлар неге айтагъанны билмеге сюйдюм.
Анабыз иржайып: «Ондан алда яшагъан Балгишини кёп балжибини, балы болгъан, авул-хоншуларына, дос-къардашларына, дармангъа-эмге, – деп уьлеше, пайлай болгъан. Ол дюньядан гетгенде, ону атын бу янгы тувгъан яшгъа берген. Бу Балгишини де, балы болмаса да, татли тили, инсанлагъа илиякълы сёйлейгени, адамлар ушатагъан хасиятлары бар», – деп магъа англатды.
Ярым асрудан да артыкъ мен таныйгъан, сизин де таныш этмеге сюеген Залибек Алибекович Залибековну гёрген сайын, гёрмесем де, аты эсгерилсе, анабызны сёзлери эсиме гелип, оьзю яшавдан гетген Балгишини келпетин гёз алдыма гелтиремен. Оьзюню бахчасындагъы алманы, коканны, башгъа емишлени Залибек дос-ювукълагъа яшиклер булан берегенде, гьатта шагьардагъылагъа етишдирегенде, гьали де Балгишилер бар экен деп нече-нече сююнгенмен. Тюзю, янгыз мен сююнмеймен…
Залибек яш йылларындан башлап, оьрюм чагъындан тутуп, юртлуларын, авул-хоншусун, дос-къардашын, оьзюне билим береген муаллимлерин, ерли колхозда загьмат тёгеген иш ёлдашларын сююндюре туруп, гиччиден-уллу болгъан тамаша адам. Ону тамашалыгъын сизге ачмагъа, англатмагъа къарайман.
Залибек 1938-нчи йылда, алдагъы Ленин, гьалиги Къарабудагъгент районну Къакъашура юртунда тувгъан. «Бу яш, Маржанны бириси уланлары Жаппаргъа, Абдуллагъа ошамагъан, тамаша тири.., атасы Алибекге ошайгъан хасиятлары бар», – деп уллу адамлар Залибекни гиччиден эслегенлер.
Залибек 12 йыллыкъ яш заманындан башлап, колхоз ишге гиришген. Школагъа бармайгъан гюнлерде, каникулланы вакътисинде, уллулар булан бирче колхозну авлакъларында кёп загьмат тёкген. Ашлыкъ кюлтелер, бичен, салам ташыгъан. Оьрюм яшгъа оланы арбаланы уьстюне юклемеге, тёшемеге онча рагьат иш тюгюл. О йылларда оьзюне уллулар нечик кёмек этегени Залибекни эсинде сакълангъан.
Уллу агъасыЖаппар да, атасы Алибек де гёнгюллю кюйде давгъа гетген. Уьй намус, ожакъны бары да тарчыкълары юрт ерде яшайгъанланы аз талчыкъдырмай. Дав йылларда, давдан сонг да адамлар нечакъы азап чекгени бизге барыбызгъа да ачыкъ.
– Анабыз эртенлер тез уянып, зувгьанларын айландыра туруп, дав майданлардагъы уьягьлюсю Алибекни, уланы Жаппарны атына насигьатлар ёрайгъаны, арадан кёп йыллар оьтсе де, гьали де гёз алдыма геле, – дей Залибек Залибеков.
Дав битген, совет асгерлер немис елевчюлени къувуп уллу уьстюнлюкню алгъан деген хабар уллу уьлкебизни халкъларына сююнч гелтирген. Оьзгелер йимик Залибекни анасы Маржан да оьтесиз сююнюп, эри Алибек, уланы Жаппар дав майданлардан эсен-аман къайтар деген умутун уьзмей. Шо йылларда юртгъа сийрек гелеген полуторка машинлени авазын эшитсе, Залибекни анасы къапугъа багъып алгъасап юрюй. Оьзюню аявлу адамларын гёрмейген Маржан, пашман болуп, сувлангъан гёзлерин аз сибирмеген. Етти йыллыкъ Залибек де юртну ягъасына чыгъып, юртгъа гелеген арбалагъа къарай. Анасыны дертин сезеген Залибек де, гьар гюнлер атасын, уллу агъасын гёзлей.
Залибек оьзю атасыны келпетин де билмей оьсген. Атасы давгъа гетегенде, Залибекге уьч йыл да тамамланмагъан яш. Анасыны сагъынч сёзлерине тынглай туруп, Залибек де атасын гёрмеге гьасирет.
1945-нчи йылны орталарында, Къакъашура юртгъа, Уллу Ватан давну ортакъчылары Магьаммат-Запир Мутаев, Басир Идрисов къайтып геле. Юртлулар, эрлери, эркъардашлары давгъа гетген адамлар оланы гёрмеге, бир керен барып да къалмайлар. Оланы гёрюп сукъланмакъдан къайры, гьали де фронтдан къайтмагъан оьзлени аявлу адамларыны къысматы гьакъда юртлулар олардан билмеге амракъ. Эки къоччакъ улан, къыргъын дав майданларда бирер аягъын тас этип, экевю де – эки асатаякъгъа таянып къайталар. Оланы бирер аякълары ёкъну къурдашындан эшитген Залибек: – Абам, бары да давгъа баргъанлар бир бутун къоюп гелеми? – деп сорай.
– Гелмей, балам, оьрдеги авулдагъы Мугьутдин Мужайытов билегин тас этип гелген. Бизинкилер де нечик гелер, бир Аллагь биледир… Билексиз, бутсуз гелсе де, бизге уллу сююнч эди.., – деп, анасы Залибекни къучакълап, къара чуткъудан тартып гёзьяшларын сибире.
Залибек, давдан къайтмагъан агъасы Жаппарны орнун тутуп, ожакъны тарыкъ-герегин кюте, ерли колхозда да чалыша, кёп ишгюнлер къазана.
– Бираз уллу бола туруп, мени бичен чалагъанлагъа, гьабижай тарлавларда каза урагъанлагъа, уллу бочке ясандырылгъан арба булан сув ташымагъа салдылар, – деп эсгере Залибек Залибеков. Арбагъа егилеген эки танам бар эди. Гьаясыз гьайванлар булан воллагь кёп ишжиндим. Биринден-бири бек яман эди. Тек бара-бара туруп мен шоланы башгъа къалипге салдым, эпге гелеген этдим.
Давда къалгъан адамларын унутуп болмайгъан Маржан, уланын армиядан къутултма сюйсе де, Залибек кёп сююп совет армияны сыдыраларында къуллукъ этип къайта. Сабий чагъындан тутуп юрт загьматда чыныкъгъан Залибекни армияны «къатты» дарслары гьар-бир санын бирден-бир къатдыра, чыдамлыкъгъа уьйрете.
Ол гиччи заманында хапарсыздан бек авруп, докторлагъа, оланы дарманларына харлы бола. Шо заманда ол мен де доктор болажакъман деп яшлайын оьзю-оьзюне сёз бере. Армиядан сонг ол бизин Дагъыстан пачалыкъ медицина институтну охуп битдирип, 1969-нчу йылдан берли эмчиликни элинде эринмей, этек чалып чалыша. Башлап практиканы ата юрту Къакъашурада оьтгерсе де, къалгъан йылларын Къарабудагъгент район азарханада ишлей туруп, кёп йыллар алда белгиленген ишин узата, гьали де ол шо азархананы яшлар ятагъан бёлюгюню заведующийи.
Яшланы доктору. Бу эки де сёзде уллу маъна бар. Уллу адам авруса, не ери авруйгъанны айтып, англатып бола. Доктор берген насигьатланы тюз къоллап бажара, дарманлардан заманында пайдаланып бола. Гиччи яшлар авруса, олар докторгъа айтып болмай, йылама башлай. Агь уруп, анасын зарландыра, тарландыра. Яшланы доктору болмакъ, оьзге докторлардан эсе эки-уьч керен жаваплы, дёрт-беш керен билимлерин камиллешдирме борчлу. Шо биз эсгереген борчлу ишлени Залибек Алибекович кёп йылланы боюнда кютюп гелген. Оьз касбусуна оьр даражада жаваплы янашмай буса, ол савлай Къарабудагъгент районну ичинде абургъа-сыйгъа ес болуп болмас эди.
Районда, райондан тышда да ол сав этген чакъы яшланы санавун билмеге къыйын. Амма огъар баракалла билдирген аналаны, аталаны санаву кёп экенни ерли халкъ яхшы биле.
– Яшны тыныш алагъан кююне тынглап, кюйсюз яшны не саны сызлайгъанны билмеге герек, эгер де сен яшланы доктору болгъандан сонг, – дей Залибек Алибеков. – Сонг да, яшлардагъы аврувланы яш заманында сав этмесек, тайдырмасакъ, уллу бола туруп, о аврувлар артмагъа, санларында беклешмеге бола. Адамны къаркъарасындагъы яман аврувлар таймаса, яман хасиятлы адамлар да кёп болма бола. Бизин борчубуз – яшланы яхшы, сав адамлар этмек, – деп, Залибек Алибекович оьзюню ва оьзю йимик докторланы алдына салынгъан масъалаланы ахтигин айтып англата.
Гьар тюрлю тармакъларда, гьар гюнлер сайын кёп алышынывланы, янгы-янгы ясандырывланы арагъа чыгъарагъанын англайгъан Залибек Алибекович даим оьзюню билимлерин, англавларын артдырмакъ учун кёп гьаракат эте. Артдагъы йылларда, ол Бакю шагьарда дёрт ай, Волгоград шагьарда дёрт ай, Москвадагъы институтларда хас курсланы битдирип гелген. Белгород шагьарда оьтгерилген педиатрланы съездини ортакъчысы болгъан. Оьтген йылларда ол бизин медицина университетни хас курсларын да битдирип, оьзюню билимлерин бирдагъы да артдырып, бары да янгылыкъланы гьакъында ону толу англаву бар.
Залибек Алибековични загьмат гьаракатына пачалыкъны ягъындан да оьр багьалар берилген. Ол Дагъыстан Республиканы ат къазангъан врачы, Россия Федерацияны савлукъ сакълав тармагъыны отличниги, «Гьюрметлев белгиси» деген орден булан савгъатлангъан, загьматны ветераны. 25 йылдан да артыкъ медицина къуллукъчуларыны район профсоюз комитетини председатели. Олай да, район ва республика оьлчевдеги гьюрметлев грамоталар, акъча савгъатлар булан савгъатлангъан касбучу, яшлагъа яшавун багъышлагъан адам.
– Залибек Алибекович йимик дагъы да уьч доктор буса, – дей бизин булангъы лакъырда Къарабудагъгент район больницаны баш врачы, Гьабибулла Шагьманаев, – кюйсюз болгъан яшланы да, уллуланы да, аврувларына эм эте туруп эки жума сакъламай, уьч гюнден сав этип чыгъаражакъ эдик. Больницаны дарманларына, оьзге тюрлю сурсатларына нечакъы экономия этилежегинден башгъа да, бизин идараны иши дагъы да алгъа гетежек эди. Оьзю ишлейген 49 йылны ичинде Залибек Алибекович кёп санавда баракалалар алса тюгюл, огъар бир айып сёз де айтылмагъан, не язылмагъан.
Гьалиден он йыллар алда бир мажлисде, хирург Абдулгьамит Гьарумов магъа: «Биз, хирурглар, адамланы гьар-бир санын авуртдуруп гесмеге, тикмеге борчлубуз. Сонг олар бизге сюйсюнмей къарай. Залибек буса, илиякълы иржайыву, татли сёзю булан, итти гёзю булан, сав этеген улан», – деди.
Бир адамны гьакъында дёрт-беш адам бирни йимик асил сёзлер айта буса, олагъа инанмай нечик боласан? Залибекни гьакъында лакъыр чыкъгъанда, кёп йыллар Къарабудагъгент районну ёлбашчылары болуп ишлеген: Багьавутдин Ибашев, Гьажи Гьажиев, Умалат Насрутдинов, Къапур Исаев барысы да бир гёнгюлден ону гьакъында бек арив, асил сёйлер айтды.
Залибек Алибекович уллу адилли ожакъны башы да дюр. Агьлюсю Жансият Жамалитдиновна булан уьч авлетни оьсдюрюп, яшав ёллагъа салгъан. Уланы Жаппар – полицияны подполковниги, Къаягент район бёлюгюнде ишлей. Къызы Атикат Къарабудагъгентдеги 1 номерли гимназияны муаллими. Гиччи къызы Мадинат, биохимик касбуну танглагъан.
Залибек Залибеков гьажгъа баргъан. Ол Аллагьны алдында да ачыкъ юзю булангъы адам.
Магьачкъалагъа гелегенде, ёлда шу тюпдеги сатырланы яздым.
Яшланы сав этмеге
Белсенген тезден бу бек…
Гьайран пагьмулу доктор
Бизин юртлу Залибек.
Оьзюню авлетидей
Къарай гьар яшгъа доктор.
Залибекдей адилли
Докторлар дагъы ёкъдур…
Илиякълы къаршылай
Ишден сонг, гьатта гече.
Халкъны баракалласын
Къазангъан нече-нече.
Залибек Залибековну азарханада ишлейген кююне, юрюшюне, турушуна къарагъанлар огъар 80 йыл бола десе, инанып да битмес. Адамлагъа гьалал къуллукъ этегени саялы, огъар Тенгирибиз савлукъ бередир.
Залибекге кёп разиликлер билдирген адамлар булан бирге, гелигиз, биз де Залибек Алибекович Залибековну юбилейи булан къутлайыкъ. Халкъыбызгъа дагъы да кёп заман къуллукъ этмеге сизге, Аллагьны асил адамына, савлукъ ва узакъ оьмюр ёрайыкъ!
Шарапутдин Сулейманов.
