Тувмадан яда буса яшавда гьар тюрлю балагьлагъа тарып сакъат болгъан бир йылындан 18-не ерли оьмюрдеги ватандашлагъа ва шолай да эсли чагъындагъы амалсыз тайпалагъа, оланы гьажатлы талапларын гьисапгъа алып, гьар-бир якъдан кёмек этив бизин уьлкебизде мердешге айлана геле. Гертиден де, экономикасы беклешген, халкъны яшаву алгъа барагъан пачалыкъларда сакъатлагъа языкъсыныв ва кёмеклешив адилли ватандаш жамиятны ичинде тергевсюз къалмайгъаны гьакъда бизге де ери гелгенде айрыча эсгермеге тюше.

Гьали-гьалилерде  ДР-ни  загьмат ва яшавлукъ шартланы оьсюв минис—терлигинде  «МФЦ РД» деген  пачалыкъ ва муниципал къуллукъланы кютеген центрыны башчысы Магьамматэмин Арсланалиев булан болгъан ёлугъувунда, ДР-ни загьмат ва  яшавлукъну къорув масъалалар министрини борчларын заманлыкъгъа кютеген  Магьамматзагьид Кихасуров сакъатланы къуллукъларын кютювге байлавлу сёз юрютдю ва шо масъалагъа гёре генг кюйде англатывлар берди.

– Магьамматзагьид Ма­­гьамматович, савлугъу осал тайпаланы, сакъатланы ишге къуршама муштарлылагъа пачалыкъны янындан иштагьландырыв чаралар токъташдырылгъанмы ва кёмеклешив нечик пайдаландырыла?

– Гертиден де, оьсген жамиятда амалсызлагъа языкъсыныв ватандашланы ва пачалыкъны янындан кёмек гёрсетив  уллу ва къыйматлы даража. Олар учун иш ерлени болдурув лап да агьамиятлы масъа­ла. Айтмагъа сюегеним, сакъатланы  жамият ва пачалыкъ агьамияты булангъы ишлеге къуршайгъанлар учун башгъа-башгъа оьлчевдеги бюджетлерден харжлар айырыла ва пайдаландырыла. Артдагъы вакътилерде гьар йыл 2-3 миллион манатны къадарында харжлар айырыла ва сакъатланы ишге къуршайгъанлагъа пайланып бериле. Гележекде шо санав дагъы да артажакъ деп умут этиле.

– Сакъатлагъа иш ерлер болдурувгъа байлавлу программа пачалыкъ оьлчевде къайсы йылдан тутуп яшавгъа чыгъарыла ва шо замандан шу замангъа ерли нече ишчи ерлер болдурулгъан?

– Эсгерилген программаны талаплары сакъатланы пайдасына 2012-нчи йылдан тутуп яшавгъа чыгъарыла. Арадан оьтген чакъы заманны ичинде сакъатлар учун 2 мингден де кёп ишчи ерлер ачылгъан. Бу йылны башындан тутуп 50-ге ювукъ ишчи ерлер гьазирленип тура. Шону булан дазуланмагъа хыял этилмей, сакъатлар учун онгайлы иш ерлени-къуллукъланы болдурув давам этиле.

– Магьамматзагьид Магьамматович, сакъатланы ишге къуршамакъ учун касбу бажарывлулукъ да тарыкъ бола. Шогъар гёре талапланы гьисапгъа алып не йимик чаралар гёрюле?

– Озокъда, гьалиги иш ерлерде янгы къураллар, электрон алатлар пайдаландырыла. О саялы гьалиги талаплагъа гёре билимлени де камиллешдирмесек бажарылмай. Бу йылны башындан тутуп янгы иш ерлеге белгиленген ишсиз сакъатланы 65-син танглагъан касбуларына гёре билимлерин камиллешдирив де яшавгъа чыкъды. Далапчылыкъ булан машгъул болагъан къурумланы ва айрыча адамланы янындан да сакъатланы  ишге къуршамакъ учун гьаракат этилинегени гьакъда разилик булан эсгермеге сюер эдим.

– Озокъда, сакъатланы ишге къуршайгъанланы атларын алгъышлайбыз. Харж булан да пачалыкъны янындан иштагьландырыв агьамиятлы масъала. Янгы иш ерлер ачма муштарлы тайпалар сакъатланы арасында да къаршылашмай тюгюлдюр?

– Яшырмагъа тарыкъ болмай, сакъатланы арасында да бар къыйынлыкълагъа чул бермейген гьаракатчы тайпалар. Айтагъаным, олар да оьз гючю-имканлыкълары булан иш ерлер ачмагъа къастын гёрсете. Спортда йимик, ишде де, сынав ташдырагъаны йимик олар оьр даражалагъа да етише. Бу йыл шолай гьаракатчы сакъатланы  20-сына ювугъу пачалыкъны янындан харж кёмекден пайдаланды. Гьарисине 150 минг манат  берилди.

– Магьамматзагьид Магьамматович, оланы ишге къуршав булан дазуланмагъа тюшмей, гьар тюрлю яшавлукъ, савлукъ сакълав, ял алыв талаплары нечик яшавгъа чыгъарыла?

– Сакъатланы айрыча яшавлукъ къуллукълагъа харлы тайпалары ва  агьлюлериндеги сакъат яшлары барлар медицина, ихтияр ва загьматгъа бакъгъан якъдагъы талапларына гёре онгайлыкълардан биринчи гезикде таъмин этиле. Савлугъун­беклешдирмек учун пачалыкъ реабилитация центрлагъа тегин бакъдырыла.

– «Эсли наслу» деген пачалыкъ программаны оьлчевюнде яшавлукъ къуллукълагъа харлы са­къатланы талапларына янашыв нечик салынгъан?

– Эсгерилген програм­магъа гёре савлукъ сакълав къуллукълагъа харлы эсли оьмюрюндеги сакъатлагъа тийишли идаралагъа бармакъ учун ёл гьагъы тегин бериле. Шону учун хас къураллар булан ясандырылгъан  транспорт машинлер къол­лана. Оланы пачалыкъ къуллукълагъа харлы  мобильный электрон къуллукъларына да тегин кёмек болдурула.

– «Мобильный гюплер» деген хас къуллукъну яшавгъа чыгъарагъан бригадалар бизин республикабызда нече бар?

– Алгъасавлу къуллукъланы яшавгъа чыгъарыв булан машгъул болагъан центрлар бизин республикабызда 52 бар ва алгъа салынгъан борчларына талаплагъа гёре бажарывлу кюйде янаша демеге ярай. Сонг да, МФЦ-ни ерли центрлары булан байлавлукъда гьар тюрлю алгъасавлу къуллукълар яшавгъа чыгъарыла.

– Сакъатлагъа яшавлукъ шартларын яхшылашдырма, оьз  есликдеги уьйлерин ярашдырма енгилликлер бармы?

– Толу капитал ремонт учун ёкъ, аз-маз ярашдырыв ишлеге кёмек этиле ва  ремонт ишлеге тарыкълы маллар, алатлар булан таъмин этиле.  Сакъатланы авур тайпаларына да айрыча къуллукълар болдурула. Къырыйында къуллукъларын кютюв булан машгъул болагъан­адамлар белгилене. Шо­гъарбайлавлу болуп «Къуллукъланы школасы» деген пунктлар да борчларына намуслу кюйде янаша. Шоланы гьариси ишини натижаларына, сакъатланы разилигине гёре материал ва ругь якъдан иштагьландырыла.

– Сакъатлар учун уьй есилерине яшавлукъ-коммунал къуллукълар учун енгилликлер гёрсетилингенми?

– Уьй есилерине онгай­лы къуллукълар учун харжлангъан акъчасыны тенг яртысы къайтарыла. Уьстевюне, уьй тутуп яшайгъанларына да тёленеген гьагъыны  тенг яртысы тёлене.

–  «Доступная среда» деген пачалыкъ программагъа гёре бизин республикабызда онгайлы къуллукълагъа харлылар учун не йимик имканлыкълар болдурулгъан?

– ДР-ни загьмат ва яшавлукъ къуллукъланы кютюв булан машгъул болагъан министерлигини сиптечилиги булан сакъатланы къуллукъларын кютеген идараланы 58-зи хас къураллар ясандырылып онгарылгъан. Савлугъун сакълавгъа гьажатлылар учун 6 реабилитация центрлар да иш гёре.

– Яшавлукъ шартларын яхшылашдырмакъ муратда уьйлерине газ тартылагъанланы арасында сакъатлар учун не йимик онгайлы имканлыкълар, енгилликлер пайдаландырыла?

– Яшавлукъ уьйлери бар сакъатлагъа есилерине МРОТ-ну, загьматына гёре гьакъ беривню лап аз оьлчевюндеги 5 алападан къазанчы аз буса, уьюне газ тартмакъ учун тийишли къуралланы сатып алмагъа ва  къурашдырмагъа 100 минг манат харж тегин бериле. Оьтген йыл шолай имканлыкъдан 100 сакъат­ ва уьйлеринде сакъат яшлар тарбияланагъан 10 агьлю таъмин этилинген.

– Шолай имканлыгъы ёкъ амалсыз сакъатлагъа яшавлукъ уьйлер берилеми?

– 2023-нчю йылда сакъатланы шо тайпаларына ва агьлюлеринде сакъат яшлары барлагъа умуми кюйде алгъанда 83  яшавлукъ уьйлер берилген.

– Гьалиги заманда яшавлукъ квадрат метрлени майданлары гьатдан озуп бара. Багьаланы хапмагъа башлайгъаны гьисапгъа алынамы?

– Шогъар байлавлу болуп да районланы ва шагьарланы муниципал къурулувларыны администрациялары ва ДР-ни къурулуш, архитектура, ЖКХ министерлиги, МФЦ-лер булан бирликде тийишли чаралар гёрюле.

Гьазирлеген  Къ. КЪАРАЕВ.