Оьтгерилген тувра эфирни башында оьзюню сёйлевюнде Рамазан Абдулатипов бизин республиканы социал-экономика якъдан оьсювю гьакъда къысгъача айтды. Иштагьланагъанлар соравлар берме болагъан Республиканы Башчысыны ортакъчылыгъы булан оьтгерилеген чаралар бир асил мердешге айланып битгени гьакъда ол айрыча эсгерди.
– Шулай ёлугъувлар бизге гьар дагъыстанлы булан гьакълашмагъа ва бизин гьаракатыбызны гьакъында оланы пикруларын билмеге имканлыкълар ярата. Дагъыстан – четим республика. Мунда яшайгъанланы кёплери тавларда, кёплери тюзлюкде оьмюр сюре. Бир вакътини ичинде барысы да рази къалар йимик оланы талапларын кютмеге айтардай тынч тюгюл. Бизге аслу масъаланы белгилеп, инг алда шолагъа тийишли тергев бакъдырмагъа герек. Политика чалышывум башлангъан биринчи гюнлерден тутуп, мен халкъны янындан якълавну гьис этемен. Дагъыстанлылар булан туврадан-тувра гьакълашагъаным да оьтгерилеген алышынывланы аслу шарты болуп токътай, – деди ол.
– Бираз алда мен Россияны Президенти Владимир Путин булан, шондан сонг РФ-ни Гьукуматыны Председатели Дмитрий Медведев булан ёлукъдум. Мен олагъа 2013-нчю йылны башындагъы Дагъыстандагъы гьал 2014-нчю йыл бюс-бютюнлей алышынгъаны гьакъында айтдым. Айрыча экономика якъдан оьсювню гьакъында айтгъанда, биз Россияда алдынлы ерлеге чыкъгъаныбызны билдирдим. Биз алда йимик гьали де экономиканы къадарына гёре лап артдагъы ерлердебиз. Неге тюгюл, бир йылны ичинде экономиканы гьалын яхшылашдырмагъа бажарылмай. Биз, олай да, промышленный маллар чыгъарывда биринчи ерге чыкъгъанбыз. Артдагъы вакътилерде бир нече завод ишге берилгенлиги де шогъар айрыча болушлукъ этген. РФ-де налоглар жыйывну оьсювюне гёре дёртюнчю ерге гётерилгенибизни де мени булан бирче ишлейгенлени уьстюнлюгю гьисаплайман. Неге тюгюл, алдагъы йылларда Дагъыстан шо тармакъда лап артдагъы ерде токътай эди. Шо гьакъда айта туруп, биз гьали де жыйылма тарыкълы налогланы беш процентин тюгюл жыймайгъаныбызны гьакъында айтмагъа тарыкъ. Чыгъарылагъан малланы къадарын гьисапгъа алгъанда, Россияда бугюнлерде налогланы 24 проценти, Темиркъазыкъ Кавказда буса он проценти жыйыла. Гьакимлик къурумланы чалышывуна тюрлю-тюрлю кюйде къыймат берилмеге бажарыла. Тек иш юрютювню асувлугъун гьисапгъа алгъанда, биз РФ-ни инг алдынлы регионлары булан янаша болажагъыбызны оьзюм де къаравулламай эдим, – деди Рамазан Абдулатипов.
Оьтгерилген лакъырлашывну узата туруп, бизин республиканы Башчысы Дагъыстанны шагьарларында низамны болдурувну гьакъында да айрыча эсгерди.
– Магьачкъала шагьар Россияны инг яхшы шагьарларындан гьисаплана эди. Тек гьакъыкъатда буса бизин тахшагьарда яшавлукъ этмек учун тийишли шартлар болдурулмагъан. «Кавказ», «Дагестан» къонакъюйлер гьалиге ерли ташлангъан гьалында къалып тура эди. Буйнакскийни атындагъы орам, Дагъыстан пачалыкъ филармония да бузукъ гьалда эди. Сынавлу ёлбашчы Магьаммат Сулейманов тахшагьарны башчысыны къуллугъуна белгиленгенден берли, къурулуш ва архитектура тармакъларда кёп зат алышынып тура, – дей республиканы Башчысы.
Дагъыстанны районларында тувулунгъан гьалны гьакъында айта туруп, Рамазан Абдулатипов артдагъы вакътилерде 22 районну гьакимбашы оьзлени къуллукъларындан азат этилгенин айрыча эсгерди.
Шондан сонг тувра эфирге жыйылгъанлар ДР-ни Башчысыны тапшурувларын кюте туруп, бизин республикада школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараланы, школаланы ва медицина къурумларыны биналарын пайдаландырывгъа беривню гьакъында чыгъарылгъан видеосюжетге къарады. Шо масъалагъа байлавлу Рамазан Абдулатипов бизин республикада билим берив тармакъ лап да бузукъ гьалында къалып тургъаны гьакъда эсгерди.
– Дипломлар алгъан минглер булангъы адамлар бар. Тек ишге къабул этмеге адамлар етишмей. Неге тюгюл, биз яшларыбызны гележегин ойлашмайлы, билим берив тармакъны бузуп битгенбиз. Бу йыл Дагъыстанны билим берив тармагъында низам болдурулду деп айтмагъа ярай. Тек ону сан янын гётерип, бизин уьлкебизни оьзге регионларыны артындан етишмек учун кёп иш этмеге тарыкъ. Бизин яшларыбызны школаларда ким охутажагъы ва олагъа берилеген билимлени сан яны бек агьамиятлы масъала. Биз охувчу яшлар учун ЕГЭ оьтгердик, тек биз шолай ЕГЭ сынавланы муаллимлер учун да оьтгермеге сюебиз, – деп билдирди республиканы Башчысы.
ДР-ни Башчысы Рамазан Абдулатипов бир нече гюнню ичинде Магьачкъала шагьарда яшлар бавуну уьч бинасы пайдаландырывгъа берилежеги гьакъда эсгерди. Шону булан бирге бизин республикада алдынгъы вакътилерде школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараларда 600 къошум ер болдурулуп гелсе де, артдагъы йылны ичинде 3400 гиччипавну къабул этме болар йимик шо идараларда къошум шартлар болдурулгъаны гьакъда айтды.
Дагъыстанны Башчысы бир-бир министрлени чалышывуна оьзюню разилигин билдирди. Айрыча алгъанда, Малик Багълиев, Танка Ибрагьимов, Шагьабас Шагьов, Раюдин Юсуфов, Зарема Бутаева бажарывлу кюйде чалышагъаны гьакъда билдирди.
Шондан сонг Лак районда яшайгъан ватандашланы видеогъа язылып онгарылгъан сораву берилди. Олар 13 йылны боюнда къурулушу узатылып турагъан азархананы пайдаландырывгъа бермек учун гьаракатны чалтлашдырмакъны тилей эди.
Дагъыстанны Башчысы эсгерилген шо къурулуш юрюлеген ерде оьзю болгъанын ва хас районара больница ачмагъа таклиф этгенин билдирди.
Шондан сонг Дагъыстанны Башчысына Интернетден гелген Каспийск шагьарда яшайгъан Магьаммат Магьамматовну сораву берилди. Ол эсгерген кюйде, «Жильё молодым» деген программагъа гёре, Каспийск шагьарда кёп къабатлы уьйню къурулушу башланмагъан. Ол 7 йылны узагъында гезикде токътаса да, 2007-нчи йылны март айындан тутуп, бир алмашыныв да ёкъ. Дагъыстанны Башчысы шо соравгъа жавап бермеге ДР-ни яшёрюмлени ишлерине къарайгъан министри Завур Къурбановгъа таклиф этди.
– Гертилей де, шо программаны яшавгъа чыгъарывда кёп тюрлю четимликлер къаршылаша. Биз Каспийск шагьарда тувулунгъан гьалны билебиз. Шо уьй къурулагъан ерге де барып къарагъанбыз. Шо программаны алдынгъы ёлбашчысы гетген йыл туснакъ этилген. Буссагьатгъы вакътилерде биз Ахтарыв управлениени касбучулары булан шо программаны алдынгъы ёлбашчысындан къалгъан акъча маяланы тюзевлю харжлавгъа байлавлу масъалаланы чечмекни къастын этебиз. Шо программаны яшавгъа чыгъарывгъа байлавлу тувулунгъан гьалны оьзге муниципал къурулувланы да къуршап чечивню ёлун танглагъанбыз. Жагьил агьлюлеге кёп къабатлы уьйлерде квартирлени Россияны оьзге регионларында топлангъан сынавну гьисапгъа алып пайлажакъбыз. Эки жуманы ичинде шо программаны республикада яшавгъа чыгъармакъ учун болушлукъ этежек таклифлени де гьазир этип битежекбиз, – деп англатыв берди Завур Къурбанов.
Тувра эфирни барышында Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатипов бизин республикада яшайгъан ватандашланы ва ондан тышда яшав къурагъан бизин якълыланы дагъы да кёп тюрлю соравларына толу маъналы жаваплар къайтарды.
Оьтгерилген лакъырлашывну гьасиллерин чыгъара туруп, Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатипов булай деди: «Эгер биз барыбыз да бирче республикада оьтгерилеген алышынывланы якъламасакъ, оланы яшавгъа чыгъармагъа бажарылмажакъ. Шондан къайры да, тазаланыв ва янгыртыв янгыз бир тайпа адамлардан гьасил болмагъа тюшмей. Биз гьар заман ишибизни кюрчюсюнден башлайгъанда йимик янашагъаныбыз тюз янашыв тюгюл. Шо адамланы талдыра. Бирлешип иш юрютюв болмагъа тарыкъ. Гьакимлик къурумлагъа салынагъан бир талап бар. Шо да – борчларын тийишли даражада кютме герек деген талап. Гьар ким оьзюне салагъан талап буса, уьлгюлю ватандаш болуп, оьзюню оьсювюн болдурагъан жамиятны къурувда къошумун этив болуп токътай.
Маълумат ва политика бёлюк.
