Демократия къайда,биз къайда?


Демократия, бизин тилге гёчюргенде, «халкъны гьакимлиги» деген англавну бере. Халкъны гьакимлигине къаршы сёз айтып болагъан ким бар? О гьакимлик, гертилей де, халкъны къолунда болгъан буса эди… Демократияны гьакъында Великобританияны премьери Черчиллни сёзлери мисалгъа кёп гелтириле. Биз де шоланы эсгермей оьтмейик: «Демократияны кёп кемчиликлери бар, тек адамлар шондан артыкъ къурумну ойлашып битмеген». Бир-бир политиклер Россияны халкъы гьали де «бишмеген»,  демократияны англайгъан даражагъа етип битмеген деме къарайлар. Халкъ нечик бишсин, законланы къабул этеген ва якълайгъан адамлар оьзлер законланы ва демократияны талапларын буза буса?!»

 Герти демократиялы пачалыкъларда халкъ нечик насипли яшайгъанны гьакъында онда болгъанлар бары да хабарлай. Шо яхшы демократия нечик болагъанны билмейгенлер бар буса, Узлипат Ибрагьимованы гьали-гьалилерде «Ёлдаш» газетде чыкъгъан макъаласын сама охуп чыкъмакъны так­лиф этер эдик.

Демократия къурумну бир нече сёз булан булай да суратлай: «Закон булан гери урулмайгъан зат бары да яратыла». Ону сакъланма тийишли аслу аламатлары 3-4 бар: сайлавлар, харлысыз (независимый) суд, харлысыз маълумат къураллар, гьар адамны пикрусун айтмагъа ихтиярлары. Бизде шолар бары да кагъызда бар. Гьакъыкъатдагъы гьал нечикдир? Шо гьакъда сёйлейик. 

Сайлавлар. Бизин уьлкени Конституциясы шулай сёзлерден башлана: «Россияда гьакимликни кюрчюсю халкъдыр». Демек, шо гьакимликни халкъ сайлама герек. Бизде сайлавлар, лап тёбенги даражадан башлап, оьрдегилерине ерли оьтгерилеген кюйню язып авара болмакъны да маънасы ёкъ, ону барыбыз да билебиз. Халкъны авадан кёп яны сайлавларда ортакъчылыкъ этмейгенин эсгерсек де таманлыкъ эте. Шолайлыкъда, депутатлар ва ёлбашчылар халкъны атындан оьзлер сюйген кююнде гьакимлик сюрюп туралар. Бугюнгю яшавда не оланы халкъда, не халкъны оларда аварасы ёкъ деп гьисап этегенлер кёп.

Харлысыз суд. Бары да даражалардагъы судлар  да закон булан пачалыкъ ва муниципал гьакимлигине таби тюгюл буса да, оланы гьар якъдан эркинлиги бар демеге бажарылмай. Бизин шартларда судьяланы ишге салагъанда ва тайдырагъанда депутатлар ва пачалыкъ къурумларда ишлейгенлер таъсир этегенни гьар гюн гёрюп турабыз.

Маълумат къураллар. Маълумат къуралланы харлысызлыгъы да бизде закон булан токъташдырылгъан. Тек артдагъы 10-15 йылны ичинде айрокъда телевидениени харлысызлыгъы гёрюнмей. Янгыз бир-эки телеканал, радио ва бир нече газетлер нечик де эркин сёйлеме-язма къарайлар, тек оланы да гюнден-гюн къыса. Бола буса, Интернетни де оьлтюрежек эдилер.

Гьар адамны ихтиярлары. 90-нчы йылларда халкъ сюйген заманында пачалыкъ къурумланы ишлерине къаршылыкъ билдирип, митинглер, референдумлар оьтгерме бола эди. Артдагъы вакътилер Пачалыкъ Думаны депутатлары бир нече янгы законлар къабул этип, шолай имканлыкъланы шайлы кемитген.

Айтагъаным, бугюнгю яшавдагъы пакарсызлыкълагъа демократияны гюнагьласакъ, тюз болмас. Ярты-ярым болуп бара буса да, кагъызда демократиялы законлар бар, тек оланы яшавгъа чыгъарма гереклер оьзлер демократлар тюгюл.


Рашит ГАРУНОВ.




Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля