Пятница, 27.04.2018г. — «ЁЛДАШ».

Биревлени къыйынлыкълар янча, биревлени буса чыныкъдыра. Тергев этип къарасакъ, мен айтагъанланы экинчилери яшавда оьзюню ерин таба, кемчиликлеге артыкъ тергев бермей, даим алгъа талпына.

Уллу Ватан давну йылларында кёп-кёп яшлар атасыз къалгъан. Ортакъ къайгъы бирикдире экен: шо йылгъы яшлар уллу болгъанда да къурдашлыкъны ташламайлар. Оьзлени уллу чагъына да къарамай, гьали де ёлугъувлар оьтгере ва байлавлукъну юрюте.

 

Гьали бир гюн мени яныма Абдулвагьит Арзулумов гелди. Ол Хамаматюртда тувгъан. Сав оьмюрю дегенлей ич ишлени сыдыраларында къуллукъ этип гетген. Отставкагъа чыкъгъанда буса, адвокат иши булан янаша Хасавюрт районну ич ишлерини ветеранларыны советини председатели болуп чалыша. Шондан къайры да, оьзю булан 60 йыл алда Хамаматюртдагъы школаны битген бир класлыларыны ёлугъувларын оьтгерегенлени бириси де дюр.

Бу гезик ол магъа 5-нчи апрелде 80 йыллыкъ юбилейин оьтгерген Багьавдин Къайравович Кагьирмановну къысматы гьакъда хабарлады.

Багьавдин Кагьирманов 1938-нчи йылда Хамаматюртда тувгъан. Ону атасы Къайрав юртда биринчилерден дегенлей болуп, Магьачкъалада охув ожакъланы ёл­башчыларын гьазирлейген ку­рсланы битдирип къайта ва юртдагъы школада директор болуп ишлей. Гелип биринчилей дегенлей ол юртда школа къурма башлай. Къура дегенде де, фундаменти де булан, къалкъысына сыныкъ да тутуп, мукъаятлы эте. Юртлуланы кёмеклиги булан ол школаны къура ва шонда яшланы охутма башлай.

Школада башлап 5 клас ва 2 кабинет этиле. Ол шагьардан 3 муаллим де чакъыра ва яшлагъа билим берив яхшылаша.

1941-нчи йылда башлангъан Уллу Ватан дав муну хыялларын буза. Ол оьзю де биринчилерден болуп гёнгюллю кюйде фронтгъа гете. Оьзюне школаны директору деп берилген «бронгъа да» къарамай, давгъа барагъан юртлуларындан кем гёрюнме сюймей. Шо заманда уланы Багьавдинге 3 йыл тюгюл болмай. Уллу Ватан давгъа тюрлю-тюрлю заманларда тухумдан 7 адам давгъа гетелер: Къайрав, Къа­йырбек, Къаттыбек, Абдурашит, Давут, Магьаммат ва Халит. Тек бирлери тюгюл къатмайлар.

Абдурашит дав эте туруп, Берлинге ери бара. Ол 1945-нчи йылда тёшю толгъан орден-медаллар булан къайта. Кёп йыллар Туршунайда авлакъчылыкъ бригаданы ёлбашчысы болуп ишлей. Давда тийген яралардан 1957-нчи йыл гечине. Халит булан Магьаммат да давдан сав къайталар. Къайырбек Севостопольну азат этегенде оьлген. Давут буса Керчь шагьарны боюндагъы къатты давларда ортакъчылыкъ эте ва шонда жан бере. Шолай, давларда Къаттыбек де, Къайрав да оьлгенлер. Олар барысы да къардаш къабурларда гёмюлген.

Давгъа гетегенде оьзюне 3 йыл болагъан Багьавдин кёп йыллар атасы къайда гёмюлгенни билмей тургъан. Ол атасына 1942-нчи йылда берилген отпус­кагъа гёре уьйге 3 гюнге гелип гетгенни гьаран эсине ала. Атасын дагъы бир ерге де йибермесдей къучакълап тургъан. Яшны юрегин бузма сюймей, Къайрав заманы битгендокъ, гечелетип гетген. Уьйге 1944-нчю йылны 10-нчу апрелинде «оьлген» деген кагъыз геле, тек узакъ йыллар булагъа Къайравну талигьи билинмей тургъан.

1963-нчю йыл 7-нчи январда Магьачкъаладагъы ва Бабаюртдагъы военкоматлагъа кагъыз геле: 266-нчы атышывчу ротаны старшинасы Къайрав Кагьирманов тийген авур яралардан 177-нчи авлакъ госпитальда оьлген. Шо кагъызда язылгъан кюйде, ол Украинадагъы Апостолов деген шагьарны немислерден азат этегенде жан берген ва шонда Ленинни памятнигини янында 7-нчи къабурда гёмюлген деп эсгериле. 1970-нчи йылда Багьавдин анасы Мадина ва дадасы Халит де булан атасыны къабурларында биринчилей болгъан.

–Мен Багьавдин булан бир школада охугъанман, – дей, мени булан лакъыр эте туруп, Абдулвагьит Арзулумов. – Биз ону атасы къургъан школада бирге охуйгъандан къайры да, хоншуда да яшай эдик. Демек, биз сав гюн бирче тура эдик деп айтма ярай. Бизин бирдагъы къурдашыбыз да бар эди Абдулкъадир Бучуров деген. Биз агъачгъа бара бусакъ да, бичен чала бусакъ да, бавда-авлакъда ишлей бусакъ да, бирге тура эдик. Бизин къурдашлыгъыбызгъа кёп адам сукълана эди, гьали де давам этиле. Гьар йыл 1958-нчи йылларда бирге охуп битгенлер школада жыйылабыз. Бу йыл да, Аллагь буюрса, 60 йыллыгъыбызны этме сюебиз.

1957-нчи йылда КПСС-ни таклифи булан охувчу яшланы загьматгъа къуршамакъ муратда яйлыкъ каникулларда 9-10-нчу класланы охувчуларыны бригадаларын къурмакъ масъала арагъа салына. Багьавдин шо бригаданы бригадири этилинип сайлана. 20 охувчу яшдан къурулгъан бригадагъа 20 гектар ер де бериле. Шонда биринчи йыл гьабижай чачыла. Гьар йыл ерли колхоз гьабижайдан 15 центнер ала буса, школа бригада шо йыл гьар гектардан 64 центнер тюшюм ала ва республикагъа белгили бола.

1958-нчи йылда Хамаматюрт орта школаны 10-нчу класын 25 яш бите. Охувчу яшлар оьз­лени клас ёлбашчысы Сергей Васильевич Кимге бир-биревню ташламажакъгъа ва дослукъ юрютежекге сёз берелер. Къызлар охума гете, бирлери буса эрге чыгъа, уланлар армиягъа чакъырыла. Багьавдинни тилеп дагъы да 2 йыл школа бригаданы бригадири этип къоялар. Шо йылларда охувчулардан къурулгъан бригада йылдан-йылгъа артыкъ тюшюм алма башлай ва чачыв авлакъларын генглешдире. Буланы респуб­ликадан тышда да аты айтыла, бригадири ва охувчу яшланы бирлери Дагъыстан АССР-ни Президиумуну Оьр Советини гьюрметлев грамоталары булан савгъатлана.

1961-нчи йылда Багьавдин Дагъыстан юрт хозяйство инс­титутгъа охума тюше. Охуп битгенде Дагъыстанны юрт хозяйство министерлигине йибериле ва эки йылдан шонда баш зоотехник этилинип белгилене. Ол министерликде ишлей туруп, 1974-нчю йылда аспирантураны бите ва юрт хозяйство илмуланы кандидаты деген атгъа ес бола.

Шо йыл партияны Бабаюрт райкомуну тилевюне гёре Багьавдин Кагьирманов «Хамаматюрт» совхозну директору этилинип белгилене. Ондан алда ишлеген, оьзю булан бир класда охугъан Инив Алимхановну буса партияны райкомуна жаваплы ишге чыгъарыла.

Багьавдин Къайравович сов­хозда 8 йыл ишлей. Шо вакътини ичинде ол юрт хозяйствону ишин чи нечик де, халкъны яшавлукъ гьалларын да яхшылашдырма бажара. Юртну топуракъларын Терик сувгъа ерли къайтарма имканлыкъ бола. Шо йылларда ол юртгъа сув чыгъара ва быргъыланы гьар орамдан йиберип, адамлагъа онгайлыкълар болдура. Шо замангъы юрт Советни председатели Надежда Густомясова булан бирликде юртну орамларына чакъа тёге, уллу орамларына асфальт тутма бажара. Юрт къабурланы айланып сетка тутдура.

Шо йылларда Багьавдин Къайравовични сиптечилиги булан юртда 3 къабатлы школа, 800 гьайвангъа комплекс де къурула. Олай да, ону къастлыгъы булан юртну иннырына асфальт этиле, къой фермалар ярашдырыла, янгы техника алына ва юзюмчюлюк янгыртыла.

Булай бажарывлу адамны партияны райкомуну башына гёрсетегенлер де болгъан. Гертисин айтса, ону юрт хозяйство министерликден Бабаюрт районгъа йибермеклиги де шо мурат булан экенни кёп адам айта болгъан. Тек Багьавдин район оьлчевдеги жыйынларда юртлагъа таман чакъы кёмек этилмейгенни, юрт хозяйствогъа тергев ахырынчы этилегенни ва башгъа кемчилик­лени эсгерип, туврасын айта­гъангъа ону гьакимлер сюймей болгъан. Шону учун болма да ярай, ону не де юрт хозяйство управлениеге ёлбашчы, не де райисполкомну башчысы этме де айланмай. 1982-нчи йылда ол партияны райкомуну башчысы булан болгъан эришивден сонг ишден тайдырыла. Артындагъы йыл Багьавдин Къайравович Дагъыс­тан юрт хозяйство институтгъа ишге чыгъа. Институтда ол яшлагъа дарс беривчю, сонг декан болуп 34 йыл ишлей.

Багьавдин Кагьирманов не ерде ишлесе де, не булан машгъул болса да, оьзюню ишин гьалал кюйде кютген, намуслу ишлеген. Атасыз оьссе де, бир де кант этип турмагъан, ону ярыкъ келпети ва этген ишлери огъар даим уьлгю болуп тургъан. Атасы халкъ булай ярыкъ гюнлерден сююнюп, тёбебизде ачыкъ кёк болсун деп инг де къагьрулу давда жанын берген, къанын тёкген. Ол атасыны келпетин гьаран билсе де, ону ругьу гьар заманда да гюч берип тургъан. Эгер де ишинде пайда берер йимик гьарам ишлер этме таклиф этилсе де, ол шо ёлгъа тюшмеген. Оьрдеги гьакимлеге ярайман деп де осал болмагъан, эркеклигин гёрсетген. Эгер де гьалны тюз этме болмай буса, бюдюремеген, шо ишин къоюп гетген.

Атасы да яхшылыкъ этип атын савлай юртгъа эсде къоюп гетген. Ол да шогъар ошарман деген яшда оюна тутгъан мурадына етишген. Эгер де атасы гиччи школа къуруп, шонда яшлагъа билим берип, юртлуларыны баракалласын къазангъан буса, Багьавдин дагъы да артыкъ этип, юртда 3 къабатлы школа къуруп, атасыны ва оьзюню ойларын яшавгъа чыгъаргъан.

Атасындан къалгъан бир авлет экенге буса ярай, Багьавдинге Тенгир 4 улан савгъат эте. Шонча сююп алгъан къатыны Макка гечинип, муну къысмат бир керен тергеп къарай. Багьавдин сынмай. Артда алгъан къатыны Ума яшлагъа анасы йимик янаша. Булар авлетлерин охута, бирлерин уьйлендире. Булагъа ортакъ яш да тува. Арадан йыллар гетип, авруп арты-артындан дегенлей эки уланы гечине. Багьавдин бу гезик де чыдай.

Бир керен агьлюсю Ума булан къонакълыкъгъа барагъанда, булар бир авариягъа къаршы болалар. Кёмек этме деп алгъасап, ёлдан чыкъма къарагъан Умагъа башгъа машин уруп, Багьавдинни гёз алдында агьлюсю гечине. Къыйынлыкълар сындырма болмагъан Багьавдин къысматына къабул болуп яшай. Уллу уланы Мурат Магьачкъалада врач болуп ишлей. Атасыны атын къойгъан Къайрав буса – «Анжи» деген футбол команданы къуллукъчуларыны бириси. Гьали Багьавдин гиччи уланы Элдар булан яшай, ол да «Межрегионгаз» бирлешивде ишлей.

Багьавдин Къайравович Кагьирманов этген ишлени юртунда ва районда унутмагъан. 80 йыллыкъ юбилейине Багьавдинге «Бабаюрт районну гьюрметли ватандашы» деген сыйды ат берилди. Юбилейи булан ону кёп адам къутлады. Шо къутлавлагъа биз де къошулабыз ва Багьавдин Къайравовичге савлукъ ёрайбыз!