Экстремизмни алдын алывну ёллары арагъа салынып ойлашылды

Оьтген итнигюн, ноябр айны 12-синде, Каспийскиде «Россия – исламский мир» деген гезикли генгеши оьтгерилди. Шону барышында яшёрюмлеге билим беривню кёмеги булан экстремизмни алдын алывну ёллары арагъа салынып ойлашылды. Ону ишинде Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильев, Татарстан Республиканы Президенти Рустам Минниханов, бизин республиканы Гьукуматыны министрлери, гьакимлик къурумларыны ва ислам, олай да хачперес динлени кёп санавдагъы вакиллери, гюнтувуш уьлкеден гелген сыйлы къонакълар ортакъчылыкъ этди.

Инг алда оьзюню сыдыраларында белгили ва жамият чалышывчуланы, алдын министрлени къуллукъларында ишлегенлени къуршайгъан оьрде эсгерилген къурумну координатору, РФ-ни тыш ишлер министерлигини МГИМО-ну янында иш гёреген цивилизацияланы бирге чалышывуна къарайгъан центрыны ёлбашчысы Вениамин Попов сёйледи:

– Буссагьатгъы заманда савлай дюнья оьлчевде кёп тюрлю алмашынывлар болуп тура. Халкъара аралыкълар баргъан са­йын бузукълаша. Тувулунгъан шолай шартларда Россияны ва бусурман пачалыкъланы бирге чалышывуну агьамиятлыгъы арта. Россияда бусссагьатгъы вакътиде 20 миллион бусурман яшай. Къалгъан уьлкелерде де яшайгъан 1,8 миллиард бусурман бар. Бирге чалышывну беклешдирив ва генглешдирив тувулунгъан гьалланы ёрукълашдыргъандан къайры да, халкъара даражада аманлыкъны болдурувда узакъ замангъа асувлу болуп чыкъмагъа бола, – деп эсгерди. Шону булан бирге эсгерилген гьаракатгъа къуршалгъанланы конференциялар оьтгеривде, китаплар чыгъарывда гёрсетеген гьаракаты, олай да чыгъарылгъан документли фильмини гьа­къында жыйылгъанлагъа баянлыкъ берди.

Шондан сонг Татарстанны Президенти, «Россия – исламский мир» деген аслу борч­ланы белгилейген гьаракатны председатели Рустам Миннихановгъа сёз берилди. Ол бир башлап Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильевге генгешни ортакъчыларын исси кюйде къаршылагъа­ны ва олагъа ишин къурумлу кюйде юрютмек учун бугюнлерде шартлар яратылгъангъа разилигин билдирди. Оьзюню сонггъу сёйлевюнде РФ-ни Президенти Владимир Путин уьлкени тыш ишлер министри Сергей Лавров гьаракатны тергевсюз къоймайгъанын, олай да гьар заманда агьамият берип гелегени гьакъда эсгерип, уьлкени ёлбашчысы оьтгерилген генгешни ортакъчыларына йиберген кагъызны охуду: «Россия Федерация бусурман пачалыкъланы айрыча гьариси, олай да Бирге чалышывну ислам бирлешивю булан дослукъ аралыкъланы болдурувгъа агьамият берип геле. Гюнлюк низамда токътагъан артгъа салмагъа ярамайгъан кёбюсю масъалаланы чечивге аслу гьалда биз бир йимик янашабыз. Биз бирче законланы оьрлюгюн токъташдырагъан, не якъдан да къыйыкъсытывланы гери урагъан, экономика ва маълумат яйыв тармакъларда гюч этивлер къолланмай­гъан дюнья оьлчевюнде адилли ва демократ къайдаланы токъташдырывну якълайбыз.

Россия ерли тюртюшювлени ва къувунлу гьалланы ёрукълашдырывну ёлун танглап, ислам пачалыкълар булан сатыв-алыв, экономика, илму-техника ва гуманитар тармакъларда асувлу кюйде бирге чалышывну болдургъан. Буссагьатгъы вакътиде оьтгерилеген генгеш де бек агьамиятлы – билим берив тармакъдагъы гьалланы ёрукълашдырывну натижасында жагьиллени арасында юрюлеген гьаракатдан таба террорчулукъну ва экстремизмни алдын алывну масъаласына багъышлангъан. Сиз оьзюгюз топлагъан сынавну малим этежекге, бирге чалышывну асувлу ва пайдалы ёлларын белгилежекге инанаман».

Гюнлюк низамда белгиленген аслу масъаласына гёче туруп, Татарстанны Президенти оьтгерилеген гезикли генгеш гьаракатгъа къуршалгъанлагъа Дагъыстанны уьлгюсюнде билим беривню ва маданият аралыкъланы беклешдиривню ёлунда яшёрюмлени арасында  экстремизмни алдын алывда Россия топлагъан сынав булан таныш болмагъа имканлыкъ берилежегине инанагъанын билдирди. Сонг да, жагьил ёлбашчыланы академиясын къурмакъны таклифин арагъа чыгъарды. Ол гьисап этеген кюйде, шо гьар тюрлю уьлкелерде гьалиги девюрню талапларына жавап береген кюйде чалышмагъа болгъан оьмюр чагъына гёре яш ёлбашчыланы гьазир этивде топлангъан сынавну уьйренмеге, шону булан бирге гьалиге ерли белгисиз къалып турагъан бай гьакъыл гючлени ахтармагъа шартлар яратылажакъ эди.

Оьз гезигинде Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильев бизин республикагъа гелген къонакъланы къаршылай туруп, Россия гьар тюрлю маданият варислигини есилерини ва гьар тюрлю динлени вакиллерини арасында гьакълашыв юрютювде, олай да жамият ва политика тармакъларда уьлкени ичинде, шондан тышда да разилешивню, ёрукълукъну болдурувда бай тарихи сынав топлагъанын эсгерди.

«Дагъыстан – кёп миллетлени вакиллери яшайгъан регион. Гьалиги Россия Федерация ерлешген топуракълагъа бусурман дин яйылмагъа мундан башлангъан. Тарихлени боюнда белгиленип гелгени йимик, мунда яшайгъанлар бир-биревге чыдамлы болуп, дослукъну шартларында дюнья оьлчевдеги уьч де – ислам, хачперес ва ягьуди динлени юрютюп гелген. Ислам дин россия пачалыгъыны, ону маданиятыны ва тарихини айрылмайгъан бир гесеги гьисаплана. Бизин уьлкени ёлбашчысы Владимир Путин Россияны бусурманларыны ругьани управлениелерини муфтилери булан Уфа шагьарда оьтгерилген ёлугъувунда: «Ислам дин жамият-политика яшавуну агьамиятлы бир аламаты болуп битген. О бизин жамиятны ругь ва маданият оьсювюне мекенли кюйде къошум этген», – дегенни эсгерди бизин республиканы ёлбашчысы.

Дагъыстанны Башчысы дагъы да билдиргени йимик, бугюнлерде бизин республикада 2672 дин бирлешив, 1337 жумамежит, 116 авул межит, олай да 158 намаз этеген уьйлер иш гёре.

«Россияны регионлары ислам пачалыкълары булангъы байлавлукъланы баргъан сайын бек­лешдире. Шо байлавлукълар оланы яшавлукъ ва маданият талапларын белгилейген, олай да алда токътагъан борчланы мекенли этеген, гьар тюрлю тармакъларда эки де якъгъа пайдалы бирге чалышывну беклешдиреген аслу шарт болуп токътай. Биз гьакимлик къурумланы урушбатчылыкъдан тазалай туруп, бюджетден гёрсетилген акъча маяланы асувлу пайдаландырывгъа тергев болдурувда жамият бирлешивлеге берилеген ихтиярланы генглешдиргенбиз. Дагъыстанда жагьил адамланы пачалыкъ ва жамият къурумлар, олай да дин бирлешивлер булан къатнавунда ислам пачалыкъларда топ­лангъан сынав генг кюйде пайдаландырыла»,– деди дагъы да Владимир Васильев.

Сонг да, жагьил ёлбашчыланы академиясын къурмакъны таклифин якълай туруп, ол бизин республикада оьтгерилген «Мой Дагестан» деген къаравну гьасиллери гьакъда да жыйылгъанлагъа билдирди. Шолар экиси де жагьил адамланы гележегин белгилемеге имканлыкълар яратагъанын гертиледи.

Яшёрюмлени кёбюсю бизин девюрде мердешли ругь ва къылыкъ байлыкълагъа арт берегенине аслу гьалда Интернет себеп деп гьисап этегени гьакъда да айтды. Социал сетлерде къатнайгъанланы таъсиринден жагьил адамлар терс ёллагъа тюшегенине себеп болагъанын ташдырды. Ол генгешни барышында оьтгерилген пикру алышдырывланы натижасында алда токътагъан масъалаланы бирге чечивню ёллары белгиленежегине инанагъаны гьакъда билдирди.

Шондан сонг Индонезиядан, Мароккодан, Сауди Арабыстандан, Ирандан, Кувейтден – умуми кюйде алгъанда, 27 тюрлю гюнтувуш пачалыкъдан гелген белгили пачалыкъ ва жамият чалышывчулар, дин алимлер оьзлени сёйлевлеринде гюнлюк низамда белгиленген масъалагъа байлавлу оьзлени янашывун малим этдилер.

Олар буссагьатгъы вакътиде бары да уьлкелерде бир йимик халкъара террорчулукъну яйылывуну къоркъунчлугъу сакъланагъанда бусурман яшёрюмлени арасында англатыв ишни мекенли кюйде юрютмеге тюшегени гьакъда бир гёнгюлден айтды. Шону булан бирге, шо гьаракатны яшавгъа чыгъармакъ учун пайдалы сиптелени арагъа чыгъарды.

Генгешни барышында РФ-ни Федерал Жы­йыныны Федерация Советини ёлбашчысы Валентина Матвиенко, РФ-ни тыш ишлер министри Сергей Лавров, Мычыгъыш Республиканы Башчысы Рамзан Къадыров, Ингушетияны Башчысы Юнус-Бек Евкуров генгешни ортакъчыларына йиберген къутлав кагъызлар да малим этилди. Гьар тюрлю даражадагъы гьакимлик къурумларыны ёлбашчылары бизин республикада биринчилей юрюлген шо гьаракатгъа тергев берегени де, бир де къопдурувсуз айтгъанда, ону агьамиятлыгъын исбатлады.

Генгешде ДР-ни Гьукуматыны Председатели А. Здунов, РФ-ни Президентини Темиркъазыкъ-Кавказ федерал округундагъы толу ихтиярлы вакилини ДР-деги федерал инспектору А. Гьасанов, ДР-ни Гьукуматыны биринчи вице-премьери А. Карибов, ДР-ни муфтиси А. Абдулаев ва кёп оьзгелери ортакъчылыгъын болдурду.

Оьтгерилген генгешни гьасиллерине гёре къарар къабул этилди.