Алхожагент – Къумукътюзню къыбласында ерлешген бырынгъы къумукъ юртланы бириси. Сёзге уста, бойгъа-сойгъа гёрмекли алхожагентлилени гьакъында очерклер, «Ант» деген китап язылгъан. Совет уьлкебизни тарихинде, дагъы да алдагъы девюрлерде болгъан агьвалатларда да алхожагентлилер актив кюйде ортакъчылыкъ этип гелген. Уллу Ватан дав башлангъанда юртдан 206 эргиши къолгъа савут алып фронтгъа гетген. Магьаммат Алациев – оланы бириси.
Къоркъув билмейген солдат
Уллу Ватан дав башлангъанда Магьаммат Алациевге янгы 16 йыл битген. Ол шо вакътиде школада охуй болгъан. Юртлулары бирини артындан бири тувгъан элин, аявлу Ватанын якъламагъа барагъанда олагъа къошулмагъа ёллар излеген, амма оьмюрю етишмегенлик себеп болуп, ону гьаракатлары гьар гезик гери урулгъан. Тек Магьаммат яш буса да енгилмеген, ягъада турмагъан. Уьй ишлени юрютген, яхшы охугъан.
Етти йыллыкъ школаны битдирген сонг загьмат яшавун учётчик къуллукъда башлагъан. Сонг билимли ва гьаракатчы яш уланны юрт Советни секретары этип белгилеген. Не къуллукъ тапшурулса да, ол ишин билип, теренден ойлашып чалышгъан. Арадан йыл гетип, Къаягент районну военный комиссары 18 йыллыкъ Алациевни фронтгъа бармагъа сюемен деп язгъан гезикли арзасына къол салгъан.
1943-нчю йылны июн айында Магьаммат Алациев Къызыл Армияны сыдыраларына чакъырыла. Бир ай гетип, ол дав этеген 77-нчи атышывчу гвардиячы дивизияны 218-нчи полкуна атышывчу гьисапда белгилене. Ону фронт ёллары Украинаны азат этив давлар булан башлана. Дивизия 1943-нчю йылны март айыны 1-нде Сталинград учунгъу давларда актив ортакъчылыкъ этген 298-нчи атышывчу дивизияны кюрчюсюнде къурулгъан.
Магьамматгъа, бир яндан, енгил болгъан. Ол Сталинградны отунда чыныкъгъан солдатлар булан бирге дав этмеге уьйрене. Сонг да, 18 йыллыкъ яшёрюмге оланы хабарларына тынглап къоймай, гьар ишде де оьзюн гёрсетмеге тюше. Ана Ватанын бек сюеген Магьаммат уьлкени душмандан азат этмеге къасткъыла.
Дивизия башлап, оьзюне генерал В.Чуйков башчылыкъ этеген 62-нчи, сонг 8-нчи армиялагъа гирген, давну ахырында буса 59-нчу армияда болгъан. Магьаммат Алациев Украина, Венгрия, Чехословакия, Австрия пачалыкъланы азат этивде актив ортакъчылыкъ эте.
1944-нчю йылны августунда бизин асгерлер Висла оьзенни бириси бетине чыкъмакъ деп буйрукъ алалар. Оьзен бойну нечакъы беклешдирсе де, немислер бизин солдатланы алгъа барышын токътатмагъа бажармайлар. Висланы генги 200 метрден 1000 метрге етише, терени буса 1 метрден 7 метрге етише. Душманны гючлю атышывларына да къарамайлы, 1944-нчю йылны август айыны орталарында 218-нчи полк оьзенни тар ва сай ерин табып, гьужумгъа тындырыкълы гьазирлене. Дав масъаланы уьстюнлю чечмек муратда асгерлер алданокъ гьазирленген къайыкъланы, оьзге агъач ва такъта булан онгарылгъан юзюв къуралланы къоллап, эртенокъ гьужумун башлай. Тек эс тапгъан немислер бизин солдатлагъа гючлю къаршылыкъ этмеге башлай. Атылагъан артиллерия ва миномёт савутлар айлана якъны чайкъай. Яралангъанланы тавушлары чыгъа, савутлардан толгъан кёбюсю къайыкълар сувну тюбюне гете. Тек алгъа барыв токъталмай. Шоланы арасында Магьаммат да бола. Ленин, Суворов орденли 77-нчи гвардиячы атышывчу Чернигов дивизияны командирини 1944-нчю йылны август айыны 18-ндеги буйругъу булан Висла оьзенден оьтювде 19 йыллыкъ атышывчу рядовой Магьаммат Алациев гёрсетген игитлиги «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан белгилене.
Польшаны азат этип, 218-нчи гвардиячы атышывчу Къызыл байракълы полк Венгрияны ичине гире ва 1945-нчи йылны январында Будапештни айланасында, Балатон кёлню ва Секешвахервар шагьарны азатлыгъы учунгъу ябушувларда ортакъчылыкъ эте. Немислер ягъарлыкъ гьазирлейген заводлар бар ерлени къолдан чыгъармас учун, къызгъын давлар юрюте. Январ, февраль айларда мунда Австриядан янгы немис танк ва атышывчу дивизиялар бакъдырыла. Секешвахервар къолдан-къолгъа чыгъа.
Шо давларда гвардиячы ефрейтор М.Алациев бирдагъы игитлик гёрсете. 77-нчи дивизияны 1945-нчи йылны февраль айыны 26-сында чыкъгъан буйругъунда булай язылгъан: «1945-нчи йылны январ айыны 14-нде М.Алациев асгер къурдашлары булан экевню тутгъан. Сонг Звалень шагьарны азат этегенде яшавлукъ уьйге гирип эки немис солдатны оьлтюрген, экевюн буса къолгъа алгъан». М.Алациев «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан экинчи гезик савгъатлана.
Венгриядан оьтюп, Къызыл Армия Германиягъа ювукълаша, ябушувлар дагъы да гючлене. 1945-нчи йылны март айыны 23-нде къоркъув билмейген ефрейтор М Алациев Клоззен деген юртну азат этивде бирдагъы игитлик гёрсете. Ол уьйлени бирисини подвалында немислени пулемёт точкасын эс эте. Командиринден ихтияр да алып, алгъа юрюмеге башлай. Яш артын-алдын ойламай ва аямай, ол не этип де пулемёт точкагъа ювукълаша ва подвалгъа гранатлар ташлай, тек оьзю де яралана. Натижада 11 немис солдат ва офицер ёкъ этиле. Полкну командири Совет Союзуну Игити М.Евстигнеев къоччакъ дагъыстанлыны Макътавлукъну ордени булан савгъатлай.
1945-нчи йылны апрелинде Совет асгерлер Берлинге багъып алгъасай. 218-нчи полкгъа «Бранденбургский» деген янгы ат бериле. Совет Союзну Оьрбашкомандующийини буйругъу гелип, 1-нчи Белорус фронтну асгерлери Берлинни айланасындан Чехословакиягъа ва Австрияны дазуларына бакъдырыла. Совет солдатлар кёп игитликлер гёрсете. Немис фашистлени Чехословакиядагъы уллу группасын ёкъ эте. Прага азат бола. 9-нчу майда мунда да дав токътала.
Кальциг юртну азат этив давларда гёрсетген игит ишлери саялы 1945-нчи йылны май айыны 5-нде гвардиячы ефрейтор Магьаммат Алациев «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан уьчюнчю гезик савгъатлана.
Дав битгенде Магьаммат Алациевге 20 йыл бола. 2 йыл юрютген давларда бир яра, бир орден ва къайсы орден булан да тенглешдирмеге ярайгъан «Къоччакълыгъы учун» деген 3 медаль ону тёшюн безей.
Бу ерде бизин якълыны яшавунда болгъан бирдагъы бир уллу агьвалат гьакъда айтмагъа сюемен. Василий Иванович Чуйков генерал ва маршал, Сталинградда болгъан гючлю давланы игити гьисапда белгили. Давну ахырынчы йылларында Магьаммат Алациев айтылгъан совет маршалны къаравул къуллукъчусу болуп чалышгъан. Эки де агьлюлени яшлары, яшларыны яшлары дослукъ аралыкъларын бугюнлерде де давам этелер.
1949-нчу йылда ол ата юрту Алхожагентге къайта.
Ватанына берилген яшав
Магьаммат Алациев – къысматы къыйынлы къыркъынчы йыллар булан раслашгъан наслуну вакили. Октябр революцияны, ватандаш давланы игитлерини уьлгюсюнде тарбиялангъан наслу Ватанын кёп сюеген, эли учун къанын-жанын аямагъан наслу гьисапда белгили. Гючлю ва намарт душман булангъы къыргъын ябушувларда уьст болгъан къыркъынчы йылланы жагьиллери, Уллу Ватан дав битген сонг да яллыкъ билмеген наслу болду.
Дав битген сонг Магьаммат Алациев 4 йылны боюнда элине дагъы да къуллукъ этген. Армиядан къайтгъан сонг, юртда билимли адамлар, айрокъда жагьиллер ёкъгъа гёре, ол агьлюсюн де къоюп, Дербент шагьаргъа охумагъа гете. Ерли педагогика училищени охуп битдирип, ата юртуна къайта. Ишге тюше.
Узакъ къалмай жагьил, гьаракатчы адамны, орденли фронтовикни партияны Къаягент район комитетини къурулуш бёлюгюне пропагандист этип чыгъаралар. Ону чалышывун, ишге янашывун билген сонг районну, республиканы ёлбашчылары М.Алациевни партияны янгы къурулгъан Избербаш шагьар комитетини экинчи секретары этип белгилейлер. Сонг ол Къаягент район Советини исполкомуну председатели, партияны Къаягент район комитетини пропаганда ва агитация бёлюгюню заведующийи болуп кёп йыллар чалыша.
Къайсы ишни тапшурса да, Магьаммат Алациев оьзюн билимли, жаваплы касбучу гьисапда гёрсете, гьар коллективде загьмат тёгеген адамланы къыйынын-тынчын англап, олагъа кёмек къолун узата, сый, гьюрмет къазана.
Уьягьлюсюн, яшларын да гётере, тарбиялай. Яшланы уллусу Б. Алациев сав оьмюрюн юрт хозяйство булан байлагъан. Ерли «Алхожагент» совхозну баш агроному гьисапда белгили. Ондан сонггъу уланы Жамал Алациев буса яшавун муаллим касбугъа багъышлагъан. Уланъяшланы гиччиси Жалил Алациев школаны оьр къыйматлар булан битдирип, Дагъыстан политехника институтгъа охумагъа тюше, къурулуш къурумларда загьмат тёге. Сонг республиканы ич ишлер министерлигинде кёп йыллар чалыша.
Пенсиягъа чыкъгъан сонг, ону да, атасын йимик район гьакимлигине ишлемеге чакъыралар. Артдагъы бир нече йыллар Жалил Магьамматович Алациев Къаягент муниципал къурулувуну администрациясыны башчысыны заместители болуп ишлей. Бу татывлу агьлюде дагъы да эки къызъяш оьсген, тарбиялангъан.
Тек яшларыны инамлы абатларын, яшавдагъы уьстюнлюклерин Магьаммат Алациевге гёрмеге насип болмагъан. Ол жагьиллей, яшавуну 40-нчы йылында, чакъсыз гечинген ва 1965-нчи йылда ата юрту Алхожагентде гёмюлген. Алхожагентлилер, Къаягент районлулар оьзюню къоччакъ уланын, ону давдагъы игит ишлерин бир де унутмай. Ол даим бизин эсибизде.
