– Жамалутдин Асадуллаевич, сиз тарих факультетни охуп битдиргенсиз, яшланы къомуз сокъмагъа уьйретмеге нечик башладыгъыз?
– Тарих факультетни де 1982-нчи йылда битдирип, мени Къоркъмаскъала школагъа бакъдырып, касбума гёре 3 йыл дарс бердим.
Къоркъмаскъалада 1979-нчу йылда ачылгъан музыкалы школа ишлей эди. Шо вакътилерде маданият министерлигинде министрни заместители болуп мисгин Зубайыл Хиясов ишлей эди. Оьзю де музыкалы школаланы ишине жаваплы эди. Къоркъмаскъаладагъы музыкалы школада буса агъачкъомуз сокъмагъа уьйретеген адам ёкъ. Мен буса университетде охуйгъан заманымда университетни йыр-алат ансамблинде ортакъчылыкъ эте эдим. Къыллы музыка алатларда яхшы кюйде согъуп бола эдим. 1985-нчи йылда шолай магъа айтып, яшланы Къоркъмаскъаладагъы музыкалы школада къыллы алатланы сокъма уьйретме башладым. Башлапгъы вакътиде балалайка алып шогъар уьйрете эдим. Сонг къомузлар алынды. Шондан бери якъгъа яшланы агъачкъомуз сокъмагъа уьйретемен.
– Сиз яшланы къомуз сокъмагъа уьйретегенигиз кёп йыллар бола. Бугюнлерде яшланы милли алатлагъа гьаваслыгъы нечикдир?
– Бир башлап, яшны гьаваслыгъы болса да, къомузну согъуп уьйренме жаны гьасирет буса да, пагьмусу етишмейген яшлар да бола. Шолай да, бир къолуна алгъандокъ, яшны пагьмусу бармы, ёкъму билинип де къала. Бугюнлерде къомуз согъуп болагъан адамларыбыз кёп бар. Тек яшланы уьйретегенлер кёп тюгюл. Бир-бир гезиклерде, школалагъа барып, оьзюбюз англатып къомуз сокъма уьйренмеге чакъырагъан кююбюз де бола.
– Къомуз согъагъан адамларыбыз кёп бар деп эсгердигиз. Тек оьсюп гелеген наслуну, къомуз согъуп уьйренме тилеп чакъырмагъа тюшегенлиги, сиз ойлашагъан кюйде, нени булан байлавлудур?
– Умуми охутув системагъа йимик, гьалиги заманда бу компьютерни, Интернетни асрусу инчесаниятгъа да таъсир этген. Яшланы не зат булан да яхшы тюшюнюп машгъул болмагъа къоймайгъан яда пуршав этеген компьютерни, Интернетни таъсири артыкъ болгъан. Озокъда, шагьардагъы яшёрюмлер къомуздан эсе, гитара сокъма уьйренмеге амракъ. Айрокъда гитара сокъма уьйренмеге гелеген къызъяшлар бар.
Шагьардагъы яшлагъа да, юртдагъылагъа да ата-бабаларыбыздан къалгъан милли алатыбызны согъуп билмеге герекни унутулмайгъан кюйню этме, уллу касбучу болмаса да, оьзлер учун, агьлюсю учун согъуп билмекни пайдасы барны англатабыз. Юртдагъы яшланы гьаваслыгъы бираз къолай, уьйренмеге геле. Оьрде эсгергеним йимик, компьютер, Интернет пуршав этегени йимик, гьали яшёрюмлер спортгъа да бек тергев этеген болгъан. Спортну да, озокъда, пайдасы да бар, абуру да. Огъар да къаршылыкъ ёкъ.
– Къомуз сокъмагъа уьйретмеге яшны къайсы чагъындан башласа яхшы?
– Яшланы барысы да бир йимик алмай. Макъамны, сесни бир йимик къабул этмей. Тек бирдокъда къабул этмейген яшлар болмай. Яшлар булан ишлеме герек. 3 къыллы агъачкъомузну сокъмагъа уьйренме къыйын тюгюл. Яшны бираз гьаваслыгъы да болса, бир айны ичинде къомузну сокъмагъа уьйретме бажарыла. Яшгъа 6–7 йыл болагъан заманда уьйретме башламагъа да ярай.
— Башгъа классика алатлар булан тенглешдиргенде, агъачкъомузну аваз янындан, музыкалы асарланы сокъма болардай имканлыкълары нечикдир?
– Классика асарланы сокъмакъ учун мисал этип айтсам, къыллы инструментлерден гитараны имканлыкълары бираз артыкъ. Тек гьалиги агъачкъомуз да артда къалмай. Къомуз алда йимик тюгюл, толумлашдырылгъан. Музыкалы асарланы къайсын да гьали агъачкъомуз булан сокъмагъа бола.
– Сиз Къоркъмаскъаладагъы инчесаният школада, шагьардагъы инчесаният центрда яшлар булан ишлейсиз. Бу тармакъны, сиз ойлашагъан кюйде, гележеги нечикдир? Яшланы арасында пагьмулуларын алып, къомузчуланы яш ансамбллин къурмагъа имканлыкъ ёкъму?
– Инчесаният школада яшлар оьзлер юрюйген бёлюклерде беш йыл охуй. 3 класны битдирген сонг, олар школаны ансамблине къошула. Озокъда, бары да яшлар ахырына ерли охумай, уьйренген сонг гетип къала.
Тек охувчуларыбызны арасында ахырына ерли бизин школаны охуп битдирип, музыкалы училищеде охуп, оьзлер школаларда муаллим гьисапда ишин узатагъанлары бар. Бир охувчум Магьмут Болатов оьзю сююп охувун узатып, гьали оьзю охугъан инчесаният школасында мени булан ишлей. Яшланы уьйрете.
Айры ансамбль къурмасакъ да, школаны ансамбли бар. Ону ортакъчылары гьар тюрлю республика оьлчевде оьтгерилеген конкурсларда, къаравларда ортакъчылыкъ эте. Къоркъмаскъаладагъы инчесаниятны школасында пагьмулу яшларыбыз бар. Айрокъда оланы ортакъчылыгъы болгъанны сюелер, кёп конкурслагъа чакъыралар. Гьар гезик алдынлы ерлени алабыз. Мен оьзюм де гьар тюрлю конкурсларда жюрини арасында ортакъчылыкъ этемен. Шагьардагъы яшлардан эсе, юртлу яшлар яхшы согъуп бажара.
Биз бютюнроссия оьлчевде яшланы яратывчулукъ федерал центры оьтгереген яшланы яратывчулукъ фестивалында ортакъчылыкъ этдик. 2010-нчу йылда оланы юбилей фестивалы Къырымда «Орлёнок» деген яшлар ял алагъан центрында оьтгериле эди. Бизин яшларыбызгъа онда дипломлар да тапшурулду. Яшлагъа 21 гюнню узагъында ял алмагъа имканлыкъ берилди.
Бизин школаны яшларыны ансамбли ортакъчылыкъ этген фестивалланы, чараланы аслуларындан бирлери шулардыр. Парижде 2013-нчю йылда «Парижские струны» деген фестивальда охувчу яш Юсуп Закарьяевни алып бардым. Онда фестивальны лауреаты болдукъ, диплом ва хрусталь вазаны алып къайтдыкъ. Шолай да, гетген йыл апрель айны 23-нде Тюркияда Измит шагьарда 41 пачалыкъ ортакъчылыкъ этеген яшланы халкъара фестивалында 8 яшдан къурулгъан къомуз согъагъанланы ансамбли ортакъчылыкъ этди. Онда бизин ансамблге эсделик савгъатлар ва дипломлар тапшурулду.
– Гележекде не йимик муратларыгъыз бар?
– Гючюм, оьмюрюм, савлугъум бар чакъы, яшланы агъачкъомуз сокъмагъа уьйретме хыялым бар. Озокъда, школаны ансамбли гьар тюрлю чараларда ортакъчылыкъ этип, бизин милли макъамлар булан башгъа халкъланы да таныш этежекбиз. Бу йыл да июн айда Стамбулда оьтгерилеген яшланы фестивалында ортакъчылыкъ этмеге чакъырылгъанбыз.
– Кёп савболугъуз, сизге ва охувчу яшларыгъызгъа дагъы да уллу уьстюнлюклер ёрайман.
— Сиз де савболугъуз.
Маълумат:
Жамалутдин Бамматов 1956-нчы йылда Эрпели юртда тувгъан. Яшлыгъы буса Темиркъуюда оьтген. Школада охуй туруп, 6-нчы класны битдирген сонг, агьлюсю ер тербенген йылда Ярославль шагьаргъа гёчюп, онда 7–9-нчу класларда охугъан. Сонг къайтып, Темиркъую школада охувун давам этип, 10-нчу класны мунда тамамлагъан. Дагъыстан пачалыкъ университетни тарих факультетине охумагъа тюшген. Оьр охув ожакъны битдирген сонг, Къоркъмаскъала школада тарих дарслардан муаллим болуп ишлеген. Жамалутдин Бамматов гитара сокъмагъа оьзюню гьасиретлигине гёре школада охуйгъан йылларында Ярославль шагьарда уьйренген. Университетде охуйгъан йылларыны вакътисинде йыр-алат ансамбль ачылып онда ортакъчылыкъ этип тургъан. 1985-нчи йылдан берли, Къоркъмаскъаладагъы инчесаниятны школасында охувчу яшланы агъачкъомуз сокъмагъа уьйрете. Шолай да, артдагъы бир нече йылны ичинде Магьачкъаладагъы 11 номерли гимназияны бинасында иш гёреген «Радуга» деген яшланы инчесаният центрында да чалыша.
Жамалутдин Бамматовну загьматы янгыз яшлагъа агъачкъомуз сокъмагъа уьйретив булан тамамланып къалмай, ол Къоркъмаскъаладагъы Магьамматкъасым Бамматхановну атындагъы эргишилени хоруну ортакъчысы да дюр. Ондан алда Къарабудагъгентдеги Агъай Къаплановну атындагъы эргишилени хоруну ортакъчысы болуп гелген.
Лакъырлашывну язгъан Патимат БЕКЕЕВА.
СУРАТЛАРДА: агъачкъомуз согъагъан яшлар
булан Тюркияда;
Ж. Бамматов (ортада) оьзю уьйретген яшлар булан.
