– Лайлахан Багьавдиновна, сиз муаллимлик касбуну юрютегенли 37 йылдан да артыкъ бола. Шо инг де къыйын касбуланы бирине узакъ йыллар бою сизин не тарта?

 

– Тюзюн айтсам, мени муаллим болмагъа хыялым ёкъ эди. Яш заманымдан берли доктор касбуну сайлагъан эдим. Мен эки йыл медицина институтгъа тюшмеге къаст этдим, тек бажарылмады, не де бажармадыммы, не де къысмат шолай буюрдуму, билмеймен. Нечик алай да, муаллим болдум. Гьали, сен де эсгергенлей, оьмюрюмню 37 йылын шо касбугъа бергенде, гертилей де, шо магъа Аллагь буюргъан касбу болгъандыр деп ойлай къаламан. Сонг да, магъа бир студент къыз: «Оьзюгюз доктор болмагъангъа талчыкъмагъыз, сиз муаллим деген сыйлы ат булан оьктем болмагъа боласыз?» – деген эди…

 

– Башлапгъы йыллардан эсе касбу­гъузгъа янашывугъуз алышынгъанмы?

 

– Муаллим, мен болайым, оьзгеси болсун, ролюн уьйренеген ва оьр даражада ойнайгъан артист йимик болмагъа герек. Дарсны гьар мюгьлетине гьазирлик гёрюп, гьар гесегин нечик оьтгережегин гёзден гечирмеге тюше. Неге тюгюл де, муаллимни алдындагъы къаравчулар-тынглавчулар – яшлар. Охуйгъан йылларымдан башлап, мен тарихни онча да сюйдюм чю, гьатта шо мени яшавумну бир уллу гесеги болуп къалды. Заман гетген булан, оьзюмню дарслагъа янашывумну алышдырып болмайман. Гьар ахшам планлар яза туруп, дарс не даражада оьтгерилмеге герекни гёз алдыма гелтиремен, янгы къайдаланы къолламагъа къаст этемен, янгылыкълардан сююнемен.

 

– Сиз нечик ойлашасыз, школаны аслу мурады яшлагъа терен билим бермекми, неде яшавну къайсы толкъунундан да оьтюп болардай адамлар тарбияламакъмы?

 

– Яшлагъа терен билим берив, озокъда, аслу мурат. Тек гьалиги заманны талап­лары гючлю. Шо саялы да бизге яшланы тарбиялавгъа да немкъорай янашмагъа ярамай. Муаллимлер, ата-аналар тыгъыс байлавлукъда яшланы яшавну къыйынлыкъларындан оьтюп болар йимик тарбияламагъа герекбиз.

 

– «Яшав алышынгъан. Адамлар алышынгъан», – деп айтабыз. Яшлар алышынгъанмы? Къайсы якъгъа алышынгъан?

 

– Бырынгъы философ: «Заманлар алышына, биз де алышынабыз», – деп айтгъан. Мен узакъ йыллар муаллим болуп ишлеп заманны да, адамланы да, яшланы да тюрлю-тюрлюсюн гёргенмен. Бизин заманыбызда – совет заманда, законлар гючлю эди. Муаллимлени, школаны алдына салынагъан талаплар дагъы да гючлю эди. Яшлар да шону англап, охувгъа тергевлю бола эди. Гьалиден эсе оланы билим алывгъа янашыву да башгъа эди. Школада охуйгъан йылларда хыйлы-хыйлы чебер асарланы охумагъа борч салына эди ва биз оланы охума да охуй эдик. Мен оьзюм де 5-6-нчы класлардан берли Марк Твенни, Джек Лондонну, Виктор Гюгону, Жюль Вернни, Войнични асарларын охумагъа башлагъанман. Шолай, оьзгелер де охуй эди. Шо асарланы игитлерини уьлгюсюне гёре тарбиялав иш де юрюле эди. Гьали буса чебер асарлардан аварасы булангъы яш да ёкъ, уллу да ёкъ. Шо, баягъы, компьютер, Интернет, телефонлар. Бары да тарыкъ затны шондан алалар, шо саялы башында гьеч бир зат да къалмай. Натижада – билимсизлик, немкъорайлыкъ, тарбиясызлыкъ. Озокъда, бары да яшлар шо гьалда деп айтмакъ тюз болмас. Охумагъа сюеген тарбиялы яшлар да ёкъ тюгюл, тек…

 

– Яшлар сизин нечик къабул эте деп ойлашасыз: къатты хасиятлы  муаллим, яшланы англайгъан муаллим, ишин оьр даражада билеген ва яшлардан да шону талап этеген муаллим депми? Нечик къабул этгенни сюер эдигиз?

 

– Магъа сени соравунга жавап бермеге бираз къыйын. Неге тюгюл де,  яш болсун, уллу болсун, юрегинде не барны, сени гьакъынгда не ойлашагъанны билмеге къыйын. Мен билмеге де къарамагъанман, оьзюм ишлемеге тийишли гёреген кюйде ишлеп тургъанман. Гьар адамны бети башгъа йимик, къылыгъы-хасияты да башгъа бола. Яшланы бирлери къатты хасиятлы муаллимлени ушата, башгъалары демократиялыкъны сюелер. Гьар муаллим де оьзюн тувулунгъан гьалгъа гёре тутмагъа герек деп эсиме геле. Мен, озокъда, оьзюм береген дарсны студентлер оьр даражада билгенни сюер эдим. Башгъа якъдан алгъанда буса, мени студентлерим янгыз тарих дарслар береген муаллимлер болмажагъын англайман. Шо саялы студентлени алдына салынагъан талаплардан эсе биз, муаллимлер, оьзюбюзге салагъан талаплар гючлю болмагъа герек. Студентлер ата-анасындан, ювукъ адамларындан арекде экенин гёз алгъа алып, тарыкълы ерде гючлю талаплы муаллим де, бир-бирде анг­лайгъан къурдаш да, насигьатчы да болуп бажармагъа тюше.

 

– Дарсны къыйын англайгъан яшлар да бола, англама, билме сюймейгенлери де ёлугъа. Шолай яшланы билим алывгъа янашывун алышдырмакъ муратда сиз не йимик чаралар таклиф этер эдигиз?

 

– Дарсны къыйын англайгъан яшлагъа мен бираз енгил соравлар берип, башгъачалай ёллар табып англатмагъа къаст этемен. Дарсларын уьйренмейген, уьйренмеге де сюймейген яшлагъа буса башгъа талаплар саламан: оьзбашына ишлер оьтгермек, рефератлар гьазирлемек, гечилген темалагъа гёре докладлар язмакъ ва шолай оьзгелери.

 

– Яман адам яхшы муаллим болуп болар деп эсиме гелмей. Сиз ойлашагъан кюйде, биринчи ерде касбуму, неде адамлыкъмы?

 

– Озокъда, адамлыкъ. Некрасов да айтгъанлай: «Сен шаир болмай къалып да боласан, тек адам болмакъ – сени борчунг». Не касбуну танглагъан булан да, кюрчюсю адамлыкъ болмаса, олай адам халкъ арада абур-сый къазанар деп эсиме гелмей. Мен гьар адамда да оьзденликни, саламатлыкъны, гьакъылны, оьзгелеге абур этип ва оьзю де абурлу болуп болагъанлыкъны биринчи ерге саламан. Оьзюмде де, бажарыла туруп, шо хасиятланы болдурмагъа къаст этемен. Озокъда, адам гьар яндан да оьр даражада болуп болмай. Яшавда тюрлю-тюрлю агьвалатлагъа тюшюп де къалабыз. Тек мен бир заман охутгъан, мен унутуп да битген яшлар ёлукъгъанда: «Сиз магъа дарс бере эдигиз. Сизин бизге янашывугъузну унутуп болман», – деп айтгъанда, шо сёзлер мен тёкген къыйынгъа берилеген оьр багьа деп эсиме геле.

– Ишде йиберилген янгылышыгъызны айтса, сиз нечик къабул этесиз?

 

– «Гьар адам да янгылышмагъа бола. Янгыз бир зат да этмейген адам янгылышмай», – деп айтгъан бырынгъы философ. Мен – адамман, янгылышагъан гезиклер болгъандыр. Магъа яхшылыкъ ёрап, янгы­лышымны айтгъанны нечакъы да арив гёремен, тюзлемеге алгъасайман ва дагъы гезикге янгылышардан сакъ боламан. Бары да адамлар шолай эте деп эсиме геле.

 

– Билим беривню яхшылашдырмакъ учун не йимик ишлер этсе яхшы деп эсигизге геле?

 

– Билим беривню яхшылашдырмакъ учун гьар муаллим янгыз дипломлу касбучу болуп къалмай, билим беривге, яш наслуну тарбиялав талапларына жавап береген адам да болмагъа герек. Оьзюню билимин камиллешдирип, гюн сайын алышынып, билимлерин камиллешдирип, янгы къайдалагъа гёре ишлеп бажармагъа тюше. Дарсланы къужурлу этип, янгы технологияны къоллап, яшланы тергевюн тартып, гьар предмет булан байлавлу тюрлю-тюрлю чаралар оьтгермеге тарыкъ. Ингдеси, гьар муаллим оьзюню касбусун сююп ва сюйдюрюп болмагъа герек.

 

– Лайлахан Багьавдиновна, мен сизин башлангъан Янгы йыл булан къутлайман. Яшавда сююнч ва савлукъ, ишигизде сабурлукъ ёрайман.

 

– Кёп савбол. Мен де газетни бары да къуллукъчуларын ва охувчуларын, иш ёлдашларымны Янгы йыл булан къутлап, дюньягъа парахатлыкъ, адамлагъа аманлыкъ ва татывлукъ ёрамагъа сюемен.

 

 

 

Гёгюрчюн АТАЕВА.