Бадрутдин

 

 

 

Эрте язбаш

 

Къар суратлы тавланы гюнбетлерин

Бир-бирлетип ачып чыкъды къабу ел.

Енгил этип къышдан къалгъан дертлерин

Сувукъ къысгъан яш эменлер яза бел.

 

Эсги китап йимик аста охулгъан,

Къыш салынды такъчасына заманны.

Табиатны сюювюнден тохулгъан

Байрам гийим йимик ичи орманны.

 

Язны гюню, ойлап алсанг онгача,

Ювукъ болуп чыгъа ятынг, арегинг…

Уьлкю арада согъулгъандай кеманча,

Къушлар чарнап йымышата юрегинг.

 

Гьайванлары къурсакъ этмей талчыкъгъан

Тувар гьайдап чыкъгъан язгъа Биярсан.

Гамиш къойгъан туякъ гьыздан сув чыкъгъан

Ондан ятып ичмей нечик къоярсан?!

 

Гьайран чакъны гелип болмай эбинден,

Ачылгъанлар къышны узагъы ябукълар…

Япракълангъан капотланы тюбюнден

Чыгъып геле чечек ачгъан тобукълар.

 

Бири – кюрек, бири – сенек, бири – сап…

Адамлар – шо, дюнья буса яшнагъан.

Бири увгъа, бири балгъа алгъасап,

Йылан булан балжибин иш башлагъан.

 

Ата юрт

 

Кёп керен эленгенмен,

Кёп керен тюленгенмен.

Заман мени элеген.

Тек бузулгъан гёнгюмню

Гьайран шатлыкъ елеген.

 

Мен яшырып яшайман

Юрегимни талчыгъын.

Ашгъа сюртюп ашайман

Ата юртну балчыгъын…

 

 

Яралангъан

юрт авлакъ

 

Юрт авлакъны яраларын гёргенде,

Яра тийген зайып къушдай саркъаман.

Алдын женнет бавдай ата юртума

Бугюн къонакъ алып барма къоркъаман.

 

Уьстюбюзден тёшлер къагъып юрюйбюз,

Ичибизде намус оьлген, ягь азгъан.

Алдын бизде бир ташкъазгъан бар эди,

Гьали буса гьар уьйге – бир ташкъазгъан.

 

Оьзлер-оьзлер ала буса гьеч эди –

Ятлар гелип мунда не гьал салмагъан!

От-орманны донгуз сирив къазгъандай,

Намаз къылма яшыл майдан къалмагъан.

 

Бир гюнлюгюн ойлап ялгъан дюньяда,

Даимликни ягь-намусун унутгъан.

Юртда бир-бир менмен дейген эркеклер

«Гувушанны» таш кершенин къурутгъан.

 

Алдынгъылар тавда-ташда мюлк тизген,

Тюз авлакъда гьатта къабур къазмагъан.

«Топуракъны ярасы сав болмай» деп,

Табиатны гёзеллигин бузмагъан.

 

Юрегимде юрт авлакъны аривю,

Баву-таву бизин уллу тухумну…

Гьавчу Агьматны къубагийик сиривю

Гече-гече бёле мени юхумну.

 

Гюнчюлюк

(Къумукъ аврув)

 

Бир анадан уьч эдик.

Учурумдай къамалышгъан душмангъа

Уьч хырлы окъдай батгъан гюч эдик.

Ёкъну бар этип айтдыкъ.

 

Азны кёп этип айтдыкъ.

Уьч болуп чыкъгъан эдик,

Уьч юз минг болуп къайтдыкъ.

Къайтагъанда бирибизге окъ тийди,

 

Бирибизге окъ тиймеди, топ тийди.

Бирибизге булардан да кёп тийди…

Юз мингибиз тасмалардай сырылды,

Юз мингибиз болмагъандай къырылды.

 

Къалгъанланы юреклери ярылды!

Гюнюнг къара кёмюр болсун, гюнчюлюк!

Гюнчюлюкге къара къулдай сатылгъан

Арабызда бирев болгъан – къантулукъ…

 

Душманлардан иелмедик-сынмадыкъ.

Ятып къанын ичген булан къанмадыкъ.

Уьстюнлюклер алып тюгюл гелмедик,

Оьзюбюзден тюгюл эсе оьлмедик…

*   *   *

Мен яшавдан артда къалгъан адамман.

Къолумдан бир иш чыкъмайгъан ойчуман.

Тенглилерим къотанларда одаман,

Мен къоюна бёрю тюшген къойчуман.

 

Гюе тийген кёрпе йимик сиривюм.

Къамушлукъда къабан чалгъан итимни…

Малы барны излей гетип аривюм,

Бичакъ тартмай яргъан юрек этимни.

 

Алты керен гьажгъа барып бир хоншум

Алтынлардан уьй-эшигин безеген.

Мени буса не мюлкюм ёкъ, не – къошум,

Юрегим бар, Етти Кёкню гезеген.

 

Сабур этсенг, сыр сандыкъ да ачыла.

Неден билдинг десенг артда къалгъаным –

Гертилигим гелип магъа чанчыла,

Юрюмейген акъча йимик ялгъаным!

 

Гертилей де, артда къалгъан болгъанман,

Яшасам да алгъа чыкъма къаст этип:

Яхшылыкъны къапу артында къалгъанман,

Яманлыкъны ачгъычларын тас этип.

 

 

Уьчюнчю рейс

 

Тавлу къурдашларым

Гьабиб булан Муртазалиге

 

 

Август ай. Гуниб бойлар

Имамлар сужда къылгъан.

Уллу байрамгъа мунда

Кёп къонакълар жыйылгъан.

 

Кёпню гёрген къарт тавлар

Абурлана, сыйлана…

Гечикген вертолётну

Чанчелеги айлана.

 

Байрамны бютюн этдик –

Бал къартыкъ, чишлик, шюрме…

Бу гелген – экинчи рейс,

Бизин тавдан тюшюрме.

 

Тавдан тюшюрген де – бир,

Тахдан тюшюрген де – бир.

Бары къонакълар минген –

Мен ёкъман биргине-бир.

 

Мен ёкъман! Тавдан тюзге

Сюювюм къайтма къоймай.

Къонакълар гьасси болгъан,

Пилот ягъарлыкъны ойлай.

 

Сав Гуниб излей мени,

«Ёкъ!» – деп къайта гьар баргъан.

Тавлулар – тюзге алгъасай,

Тюзлюню – тав яшыргъан!

 

Тавланы эркин ругьу

Къумукъгъа тезден къардаш.

Имамны атын магъа

Шыбышлай мунда гьар таш.

 

Бу тавгъа бугюн мени

Чакъыргъан «Акъ турналар».

Оланы сыдырасында

Давда къалгъан атам бар…

 

Магьмут чакъыргъан мени,

Къонагъын йимик излеп.

Сююв салгъан ярамны

Тав гьава солкъ этсин деп.

 

Къазакъны къайыр йырын

Юрегимде яшырып,

Магьмутну сююв йырын

Абурлайман баш уруп.

 

Къой, бугюн сюйгенимни

Марьямгъа ошатайым.

Сюювден толгъан гёнгюм

Тавлагъа бошатайым…

 

…Вертолёт кёпден учгъан,

Мен буса – бираз тюпде,

Тавлу досларым булан

Йыбанаман бир кепде.

 

Тав башдан емирилип,

Дёгереген таш болуп,

Тавлулар тюз бойларда

Юрюген сонг баш болуп;

 

Мен де бир эркелейим,

Гьалек болма не бар деп;

Гетмей къалып къалсам да,

Чёгюп гетмес тавлар, деп;

 

Байрамгъа гелгенлерден

Тавда янгыз мен къалдым.

Къуванма да къувандым,

Къыйналма да къыйналдым.

 

Тавлулар бар – тюшден сонг

Эс этген гюн шавланы.

Самолётгъа мингендокъ,

Тёбен гёрген тавланы.

 

Бири тавларын макътап

Уллу йырлар чыгъара.

Оьзю ата юртуна

Отуз йылда бир бара.

Тавлудан тавлу болмас,

Тюзлюден болмас тюзлю.

Таву булан Тюзюне

Болгъан сонг экиюзлю!

 

Къайнашма, Расул, магъа,

Толбоев де менден геч:

Дагъы дынкъым ёкъ буса,

Бу гезикги хатам – гьеч!

 

Мени къанатым – сююв,

Тюшюп гетсем де отгъа.

Къанаты къавшалгъанлар

Минсинлер вертолётгъа.

 

Алгъасатмагъыз мени –

Йырлайым да, кюлейим.

Тюзлер берген сюювюм

Тавлар булан бёлейим.

 

Хочбар да тюгюлмен мен,

Аты тарихде къалгъан.

Бу байрамгъа да мени

Чакъырмагъан Нуцалхан.

 

Мен тюгюлмен мюрит де,

Наиб де болуп болман.

Тюз десе – терен булакъ,

Тав десе – терен къолман.

 

Къара къулман Сюювге,

Гертиликге вазирмен.

Айгъази болмасам да,

Намус кютме гьазирмен.

 

Герти тав къурдашларым

Йырыма къулакъ сала…

«Уьчюнчю рейс болажакъ!» –

Деп мени гёнгюм ала.

 

Къумукъ тилде йыр айтып,

Авар тилде кюлеймен:

«Биргине-бир къумукъгъа

Тавда ер ёкъму?» – деймен.

 

Дазучулар къошулуп,

ФСБ булан бирче,

Гуниб тавлардан мени

Излеген, дей, сав гече.

 

Бири-биринден алып,

Чапгъан: «Бу не хабар?» – деп.

«Тавгъа бир къумукъ гелген,

Гетмей къалмакъ да бар!» – деп.

 

…Агъачкъомузну йимик

Пандурну уьч къылы ёкъ…

Дагъы рейс болмажакъны

Биледим мен алданокъ.

 

Сюювден, сыйдан тоюп,

Ачылгъан къашым булан,

Байрамдан сонг эртенокъ,

Къайтдым мен машин булан.

 

Оьлген эрлерин сыйлап,

Гёнгюн алып савланы,

Гьар булакъда бир токътап,

Сувун ичдим тавланы.

 

Тюзге эсен къайтгъаным

Айтдым Расул-агъавгъа.

Сонг басылды – мен Тавда

Къалгъан дейген шо къавгъа…

 

…Сиз магъа суд гесмегиз,

Тюрлю затлагъа ёрап:

Мен тюзлюмен – тавлагъа

Болмайман оьрден къарап…

 

1977 йыл, август,

Гъуниб – Анжикъала

Р. Гьамзатовну таклифине гёре, шаир Абдулла Дагъанов гёчюрюп, бу шиъру авар журналда да чыкъды.