Янгы талаплар шартлар яратмагъа борчлу эте


Зайида Селдерхановна




– Зайида Селдерхановна, башлап программаны алдына салынагъан муратланы гьакъында айтсагъыз яхшы болур.

 

– Программа  уьч бёлюкден къурулгъан: англатыв бёлюк, ичделик  бёлюк ва къурум бёлюк. Билим берив стандарт охувчуланы билим даражасын тюз багьалавда кюрчю болуп токътай ва бизин Ватанны кёп миллетли халкъларыны маданиятын,  адат-къылыгъын сакълавгъа, ону оьсдюрювге, ана тилин уьйренивге, ана тилинде билим алывда имканлыкълар болдурувгъа бакъдырылгъан.

Белгили кюйде, адабият дарс охувчуланы тилин, сёз байлыгъын артдырывда ва оланы тил маданиятына къошум этивде, ругь ва къылыкъ якъдан тарбиялавда бек агьамиятлы. Къумукъ адабиятны гёрмекли вакиллерини чебер асарларын уьйрене туруп, охувчулар, дюнья гертиликге багьа берип, къылыкъ-тарбия, оьр инсан аралыкълар йимик  англавланы теренине тюше. Асарны тилин уьйренив  буса сёзню жавгьарлыгъын, гёзеллигин англамагъа, ана тилни чеберлигине ес болмагъа имканлыкъ бере. Шолайлыкъда, билим берив программа айры охувчуну  билим даражаларын оьсдюрювге, ону класда, уьйде оьзбашына чалышып, Интернетден пайдаланып, билим-тарбиясын артдырмагъа  генг ёл ача.

 

– Федерал пачалыкъ билим берив стандартда айтылагъан кюйде (ФГОС-2), муаллимлени ва охувчуланы алдына аслу талаплар салынмагъа герек. Шоланы ачыкъ этип айтсагъыз, охувчуларыбызгъа толу маълумат берип  болажакъ эдик.

 

– ФГОС-гъа гёре охувчулагъа адабият асарланы уьйренивню уллу агьамияты бар.  Сонг да, адабият асарланы охув  халкъны милли маданиятын, яшавун  уьйренивде  аслу къурал болуп токътайгъанын муаллимлер охувчулагъа англатмагъа тюше. Чебер асарланы уьйренивню натижасында ана тилни гёзеллигин, ону байлыгъын, тил имканлыкъларын оьз халкъыны ва  дагъыс­тан миллетлени маданиятын анг­лап, сезип бажармакъ да аслу талапланы бириси санала.

Сёзюмню узата туруп айтгъан заманда, муаллим  тюрлю-тюрлю жанрлардагъы асарланы уьйренивде авуздан айтып ва язып, оьз ойларын, пикруларын арагъа чыгъарып, охулгъан асарны маъна якъдан чечивде ортакъчылыкъ этип, оьзбашына охулгъан асарланы анализ этип бажара­гъан охувчуну тарбияламагъа герек. Охувчу буса чебер асарланы оьзюне хас болгъан башгъалыкъларын англап, оланы илму, публицистика асарлардан айырып, охулгъан асарланы идея-маъна якъдан чечип, танкъыт этип, оларда суратлангъан яшав гьалланы англап бажармагъа тарыкъ.

Адабият дарсларда теорияны гечивге де аслу тергев бериле. Шо саялы сёзню чеберлик гючюн сезивде адабият теория англавланы агьамиятын, ерин билмек, адабиятдан алгъан  билимлеге ва англавлагъа таянып, оьзге дарслар булангъы  (тарих, музыка, эстетика)   байлавлукъну   асувлу  кюйде  къоллап бажармакъ да аслу талапланы бириси болуп токътай. Дарсгъа гьазир болагъанда ва шону барышында кютюлмеге тюшеген шартланы бириси – адабият асарны гечегенде, тюрлю-тюрлю маълумат берив къураллардан, Интернет ресурслардан пайдаланып бажармакъ.

Шолайлыкъда, янгы стандарт охувчуланы гьар класгъа гёре алынма герек билимлерин, бажарывлугъун, тюрлю гьаракатларын (предметден алынагъан билимлер – предметный), дарсда берилеген англавланы теренлигин ва предметлени бир-бири булангъы байлавлугъун (метапредметный) ва оьзюне хас натижаланы токъташдыра.

 

– Федерал пачалыкъ билим берив стандартда айтылагъаны йимик, гьар дарсны алдына салынагъан талаплар алышынгъан ва артгъан. Шо якъдан алгъанда, адабият дарсланы гьакъында не айтмагъа боласыз?

 

– Гьалиги школада адабиятны толу кюйде уьйренив дарсны толумлашдырагъан тюрлю-тюрлю алатланы методика якъдан тюз къоллавну, класдан тышдагъы ишни  бир ёрукъда юрютювню талап эте. Гьалиги заманны талапларына гёре адабиятдан юрюлеген дарсларда муаллим компьютерни ва тюрлю-тюрлю къуралланы имканлыкъларындан эркин кюйде пайдаланып бажармагъа герек. Шолар  охувчуланы чебер адабиятны охумагъа, ондан пайдаланмагъа, дюньякъаравларын ва умуми охув бажарывлугъун артдырмагъа имканлыкъ бере. Шо масъалаланы асувлу кюйде чечивде охутувну  барышында материал-техника къураллар болгъан чакъы эркин къолланма герек. Ондан къайры, дарсда къолланагъан техника ва гёрсетив алатлар адабиятны предмет аралыкъларын, оьзге предметлер булан байлавлукъларын  болдурмагъа кёмек эте. Адабият асарны  оьзге тюрлю инчесаниятлар булан байлавлу (художниклени суратларында, музыкада, асарлагъа гёре салынгъан киноларда), чебер асарда суратланагъан агьвалатлардан къайры, авторну къаравларындан тыш якъгъа чыкъмагъа, адабиятны, сурат ва графика инчесаниятны бирлигин токъташдырмагъа имканлыкъ бере, маданият къаравларын  болдура ва адабият асарны теренден англамагъа болушлукъ эте.

Шаирни ва язывчуну яшав ёлу ва яратывчулугъу гьакъында адабият экскурсиялар, видеофильмлер язывчуланы яшав ёлларын ачыкъ эте, охувчугъа язывчуну яратывчулугъундагъы тарих агьвалатланы  гёрмеге, англамагъа, сезмеге  кёмек эте. Айрокъда бу иш охувчуланы язывчуну яшав ёлу булан таныш этивде, чебер асарланы генг кюйде тарих адабият маънасында уьйренивде агьамиятлы болуп токътай.

 

– ФГОС-ну яшавгъа чыгъарывда бары да шартлар болдурулмагъа гереги школаланы ёлбашчыларына англашыла. Тек бир-бир школаларда ана тил ва адабият дарслагъа бакъгъан якъда шо талап­лар яшавгъа чыкъмайгъанына шагьат боласан. Шоланы гьакъында бирдагъы керен де эсгермекни мен де оравлу гёремен.

 

– Гьар школада ана тил ва адабият кабинет борчлу кюйде болмагъа тюше. Адабият дарслар да адатлы гьалда шо кабинетде юрюлме герек. Кабинетде язывчуланы суратларындан, портретлеринден, китапларындан, альбомлардан, гёрсетив материаллардан къайры, шулай техника алатлар болма тийишли: Интернетге къошулгъан компьютер, электрон почтасы;  мультимедиапроектор; сканер, принтер, телевизор ва оьзгелери. Адабият кабинетни эсгерилген техника алатлар булан таъмин этив ФГОС-ну яшавгъа чыгъарывда агьамиятлы болуп токътай ва охув ожакъны умуми материал-техника якъдан таъмин этивню бир агьамиятлы яны гьисапда къарала.

Адабият дарсларда гечилеген асарлагъа байлавлу болуп Интернетде берилген къумукъ халкъны тарихи, маданияты, белгили игитлери, спортсменлери, алимлери, шаирлери гьакъындагъы материаллардан охувчулар эркин кюйде  пайдаланып бажармагъа герек.

 

– Ондан къайры да, школада класдан тышда юрюлеген чаралагъа да аслу тергев бакъдырылмагъа тюше. Неге тюгюл, охувчуну гьар-бир якъдан дюньягъа къараву артмагъа герек. Шо гьакъда адабият дарсларда не иш этилмеге бола?

 

– Яшланы адабият булан тындырыкълы кюйде таныш этмек ва огъар бакъгъан сюювюн артдырмакъ учун школада, адабият кружоклар къуруп иш юрютме герек. Кружокда охув, хабарлав, асаргъа гёре сурат этив айры-айры язывчуланы яратывчулугъун ва олай да гьалиги бизин жамият яшавдагъы янгылыкълар булан байлавлу масъалаланы, адабият темагъа байлавлу проектлер, диспутлар, викториналар, Интернетден пайдалы материалланы табыв йимик ишлер оьтгериле.

Класдан тышда юрюлеген ишлер дарсларда алынгъан билимлени камиллешдирмек ва теренлешдирмек учун да пайдалы. Шолай чараланы ортакъчылары, муаллимни ёлбашчылыгъыны тюбюнде гьазирленип, школаны коллективини алдында выставка, язывчулар булангъы ёлугъувлар, адабият ахшамлар, жумалыкълар  оьтгерип, асувлу иш гёрсетмеге борчлу. Язывчулар булангъы ёлугъувлар – айрокъда агьамиятлы иш. Чебер асарланы авторлары булан ёлукъмакъ, оланы авзундан оьзлени асарларын тувра эшитмек охувчулагъа бек таъсирли.

Адабиятдан билим беривде язывчуну биографиясын ва яшав ёлун ахтарыв,  ону тувуп, оьмюр сюрген элине, олар булан байлавлу тарихи ерлеге, музейлеге, салынгъан эсделиклеге экскурсиялар оьтгерив йимик ишлер де агьамиятлы болуп токътай, охувчуланы язывчу булан, ону асарларыны девюрю булан ювукъ эте. Мисал учун, Оьтемиш орта школадагъы Й. Къазакъны музейи, Капиркъумукъдагъы Шавхалны къаласы, Уллубийавулдагъы У. Буйнакскийни музейи, Адил Янгыюртдагъы З. Батырмурзаевни къабуру, Хасав­юрт педколлежни музейи, Ю. Акаевге, У. Буйнакскийге салынгъан эсделиклер, ондан къайры Магьачкъала шагьарда ерлешген тюрлю музейлер: театр музей, инчесаниятны музейи, Дагъыстан пачалыкъ тарихи ва архитектура музейи ва ш.б.

 

– Гертиден де, ана тилге ва адабиятгъа бакъгъан тергевню артдырмакъны ФГОС да талап эте. Шону яшавгъа чы­гъармакъ школаны башын тутгъан директоргъа ва дарсланы юрютеген муаллимге борч болуп салына. Бизин булан лакъыр этмеге заман тапгъаныгъыз учун сизге де баракалла.

 

– Сиз де савболугъуз.

 

 

Барият Оьлмесова.

 

 

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля