Къумукъ халкъгъа гьашыкъ болгъан къыз

Айнур булангъы ёлугъув

 

Ол къурч къызны бизин халкъгъа бакъгъан якъдагъы сюювюню даражасын янгыз мени сёзлерим булан етишдирип болмасман деп ойлашып, сизин тергевюгюзге ону булангъы лакъырлашывумну бермеге сюемен. Бизин лакъырлашывубузда гьарибиз ана тилибизде сёйлесек де, бир-биревге юрек гьислерибизни, ойларыбызны етишдирип болдукъ.

– Айнур, инг башлап бизин охувчуларыбызны сени булан таныш этмек учун оьзюнгню гьакъынгда бир-эки маълумат бергенни сюе эдим.

– Мен 1983-нчю йылда Бакюде тувгъанман. 2000-нчи йылда школаны битдирип, Бакю Славян университетине охума тюшдюм. 2006-нчы йылда оьр охув ожакъны тамамлагъан гюнден берли, оьзюмню яшавумну илму-ахтарыв иш булан байлама токъташдым. Мени ата-анам оьз­лер илмудан арек адамлар буса да,  менде охувгъа, илмугъа гьасиретлик тувдурмагъа бажаргъан ва буссагьатда да  тутгъан ёлумда магъа кёмеклешип туралар.

– Къумукъ фольклорну ахтармагъа не себеп болду? Яда буса сагъа таклиф этегенлер болдуму?

– Тюзюн айтсам,  диссертация язмагъа башлагъынча къумукъланы гьакъында онча билегеним ёкъ эди. Мени муаллимим профессор Али Шамил магъа къумукъланы фольклоруну гьакъында язмагъа таклиф этгенде, мен  инг башлап къумукъ халкъны, ону адатларыны, тилини гьакъында маълуматлар жыйма башладым. Шо ахтарывларымдан таба мени юрегимде къумукъ  халкъгъа сюювню учгъунлары тувду. Шо сюювюм, ахтарыв ишимни топлагъан ­сайын, теренден тюшюнген сайын, арта башлады. Гьали буса мен шо сюювюмню ва къумукъ халкъны гьакъында билеген чакъы затымны  дюньяны кёп пачалыкъларына да малим этгенмен.

– Айнур, илму-ахтарыв ишингни топлама башла­гъан сонг не йимик аламатлар тергевюнгню тартды?

–Инг  башлап мени тергевюмню сизин бырынгъы йырлары­гъыз тартды. Бизин фольклорда йырлар айрыча жанр болуп арагъа чыкъмагъан, сизин йырлары­гъызгъа ошайгъан жанрлар бизин дастанларыбызда, хабарларыбызда бар. Ондан сонг сизин сарын жанры­гъызгъа агьамият бердим, оланы тюрлю тайпаларын ахтардым.

                Сонг мен бизин  мифологияларыбызны жанрларыны арасындагъы ортакъ ерлерине  ва башгъалыкъларына тергевюмню бакъдырдым. Шоланы ахтара туруп, бизин фольклорубузгъа хас гелеген ортакъ  игитлерин токъташдырдым. Мисал учун, къумукъ мифологиясында  Албаслы,  бизде Алгасты, сизде – Къылычтёш,  азербайжан мифологиясында – Балтатёш персонажлар – игитлер бар. Тек бизин игитлерибизден башгъа къумукъ мифологиясында о игитлени уьягьлюлери бар. Шо бир башгъалыкъны ахтара туруп, мен къумукъ мифологиясында инг бырынгъы Шумер мифологиясына  хас  болгъан элементлери, мердешлери барын токъташдырма бажардым. Демек, сизин фольклоругъузда оьзге фольклорлардан терен, бырынгъы къатлавлар сакълангъан.

 

 

«Адатларыбыз бир йимик»

 

– Бизин  халкъны фольклорун адатларындан айрыча ахтарып, озокъда, болмай,  адатларыбыз булан да таныш болгъансандыр.  Оланы къайсыларын ушатдынг, къайсыларын айрыча эсгерип боласан?

–Умуми кюйде алгъанда, биз кёп терендеги бир тамурлары булангъы халкъларбыз. Шо саялы да сизин де, бизин де адатларыбыз ошай деп тюгюл,  олар бир йимик деп айтма сюемен. Йыллар гете туруп, яшав-туруш шартлар алышына туруп, оланы арасында оьзтёрече хас къылыкълар тувулунгъан, тек терен алып къарасакъ, оланы аслусу бир экенге токъташабыз. Бизин халкъларыбызгъа къардаш халкълар деп айтмай, бир халкъ деп айтсакъ да ярай деп эсиме геле.

– Озокъда, четимлик­лерсиз бир иш де болмай. Сени ишингни топлайгъанда, не йимик четимликлеге ёлукъдунг?

  Къумукъ фольклорну бир-бир къатлавларындан, жанрларындан топлангъан материал аз экени,  жыйылгъан материал да кириллицада чыкъгъаны инг де аслу четимликлерден бири болуп токътады. Ондан къайры да, мен илму ишимде бары да жанрланы къуршама сюйсем де, масхара хабарлардан (анекдотлардан) материал лап аз экени имканлыкъ бермеди. Тек Тюркияда чыкъгъан антологияны ичинден къумукъ фольклору гьа­къындагъы материал бираз магъа къошум болуп токътады.

– Ишингде сагъа кёмек этегенлер де бардыр. Къайсыларыны атларын эсгерме сюесен?

– Биринчилей Камил Алиевни атын эсгерме сюемен. Ону къумукъланы гьакъындагъы бай маълуматлары булан пайдаланып тураман, олар магъа ишимде бек кёмек эте. Сонг да, профессор Империят Халипаева булан гьакълашып, ол берген материаллар булан пайдаланаман. Сонг да, бу ишни башламагъа магъа таклиф этген Али Шамил муаллимимни атын эсгермей болмайман. Ону сиптеси булан Азербайжан милли илмулар академиясында, Фольклор институтунда бары да тюрк миллетлерини фольклорларын ахтарып, тенглешдирип, бир уллу илму иш арагъа чыгъармакъ гёз алгъа тутулгъан. 

 

 

Къумукъланы бай тарихи, фольклору бар

 

– Илму ишингни темасы булан байлавлу не йимик конференцияларда, симпозиумларда ортакъчылыкъ этгенсен?

– Гюржюстанда сизин фольклоругъузда, мифологияда Азирейил малайикни келпетини гьакъында док­лад этдим.Тюрк­менистанда Навруз байрамны сизде оьтгерилеген къайдасыны гьакъында билдирив этдим. Сонг Францияда «Къумукъланы тили тарихде ва бугюн» деген доклад булан къумукъ тилни гьакъында маълумат бердим. Тюркияда буса къумукъ фольклорунда къатынгишини келпетини гьакъында сёйледим. Ва олай Азербайжанда оьтген кёп конференцияларда илму ишимни материаллары булан алимлени таныш этдим. Инг аслу мурадым – бютюн дюньягъа къумукъ халкъны, ону бай тарихини, фольклоруну гьакъында билдирмек.

– Диссертациянгны къачан якълама къастынг бар?

– Гелеген йылны башлапгъы беш айыны ичинде ишимни битмеге къастым бар, Аллагь буюрса. Диссертацияны якълайгъан гюнюмню мекенли айтмагъа болмайман.

– Ахтарывну узатмагъа къастынг бармы?

– Къумукълар булан ишим битмежек, гележекде де байлавлукъларыбызны давам этежекмен, озокъда. Къумукъ халкъны гьа­къында тюз илму маълуматлар арагъа чыкъсын учун чалышмагъа къастым бар. Сонг да, мен яшлар учун къумукъ ёммакълары булангъы китапны чыгъармагъа сюемен. Озокъда, къумукъ фольклорну ахтарывну давам этмеге де умут этемен. Къумукъ халкъны ахтарыв ишим  магъа къыпчакъ тюрк­лени ахтармагъа имканлыкъ берди. Къумукъланы къыпчакъ ва огъуз тюрк халкъланы бири-бирине бакъгъан, ачыкъ этеген бир терезе булан тенглешдирмеге боламан. О терезеден таба тюрк миллетлени бай тарихини  терен къатлавларын ахтармагъа умутум бар.

– Бизге ишингни гьа­къында баянлыкъ бергенинг  учун,   халкъыбызгъа  бакъгъан якъдагъы сюювюнг  учун сагъа баракалла,   Айнур. Сагъа бары да ишлерингде уьстюнлюклер ёрайман, муратларынга етишмеге Аллагь савлукъ  берсин!

– Мен буса имканлыкълардан пайдаланып, газетни бары да охувчуларына, бютюн къумукъ халкъгъа къайнар саламымны йиберемен. Бизин халкъларыбызны арасында гележекде де янгыз татывлукъ булан саламатлыкъ, парахатлыкъ болсун, я Аллагь!

 

Лакъырлашывну юрютген

Р. МУСАЕВА.

СУРАТДА: Айнурну конференциядагъы вакътиси.

Автор чыгъаргъан сурат.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля