Къастлы етер муратгъа

– Сайида Рашитовна, сен ата юртунгдан чыгъып, агьлю яшавунгну шондан йыракъда къурсанг да, школадан айрылып болмагъансан…

 

– Школада охуйгъан чагъымдан берли, мени муаллим касбуну башын тутмагъа мурадым бар эди. Яшавумда шолай болма да болду. Башлап Буйнакск шагьардагъы педагогика училищени, сонг Магьачкъала шагьардагъы педагогика институтну тамамлагъан сонг, касбу борчларыма ата юртумдагъы Атланавул орта школада гиришдим. Шондан сонг Кахулай орта школада охувчулагъа лап да кёп сюеген дарсымдан билимлер беремен. Бу ерде эсгерип къоймагъа сюемен, агьлю себеплер булан мен Дагъыстандан тышгъа чыгъып да яшадым. Тек юрегим гьар заман школагъа тарта эди.

 

– Сен де гьар гюн дегенлей шагьат болагъан йимик, билим берив тармакъда болуп турагъан алышынывлар муаллимлени алдына янгы-янгы талаплар сала. Савлай уьлкебиздеги шо янгылыкълар ана тил ва адабият дарслагъа нечик таъсир эте?

 

 

– Билим беривню алдына салынагъан масъалаланы чечив ёллары аслу гьалда охувчуну оюн оьсдюрсюн, олар оьзлер гьасил чыгъарып билсин учунгъу муратгъа бакъдырылгъан. Шолайлыкъда, школада тийишли шартлар да болмагъа герек. Биринчилей, мен ойлашагъан кюйде, муаллимни де, билим беривдеги янгы къайдаланы къоллап билсин учун, тийишли даражада билимлери болмагъа тюшедир. Олай демек недир? Аслусу, муаллим компьютер технологияланы къоллап билмек де чечмеге тюшеген аслу масъалалардан санала. Ана тил ва адабият дарслагъа таъсири гьакъында айтгъанда, техниканы имканлыкъларын болгъан чакъы дарсларда къолламагъа герекбиз. Тек, оьзге дарсларда йимик, методика якъдан алгъанда да, муаллимге тарыкъ болагъан бары да китаплар бар деп айтмагъа болмайман. Мисал учун, янгы билим берив къайдалагъа гёре мен, мисал учун, орус тилде этилмеге тюшеген ишлеге асасланаман. Шо якъдан алгъанда, бизге, муаллимлеге, Билим берив министерликни янындан ва илму институтланы янындан якълав тарыкъ.

 

– Школада охувчулагъа ти­йишли даражада охутув китаплар етишеми?

 

– Шо якъдан алгъанда, бизин школада бу масъала чечилген. Бары да охувчуланы китаплары бар.

 

– Гьар муаллимни оьзюню дарс берив ёллары бола. Янгы дарсны англатывда сени оьзтёрече къайдаларынг бармы?

 

– Бу сиз береген сорав мени касбугъа ес болмагъа башлагъан йыллардан берли ойлашдыра. Эсиме геле эди, эгер де оьр охув ожакъда бары да студентлеге бир йимик билимлер бериле буса, гьар тюрлю академия школалар, дарс берив ёллар къайдан арагъа чыгъа деп. Касбу борчларыма гиришген гюнлерден тутуп, оьзюмню алдымда токътагъан соравгъа жавап да тапдым. Озокъда, гьар муаллимни дарс юрютюв къайдалары башгъа-башгъа боладыр. Тек дарсны алдына салынагъан муратгъа етишмек учун, муаллимге шоланы къайсын да къолламагъа ярайдыр деп эсиме геле. Мисал учун, мен янгы дарсны охувчулагъа  англатмайман. Олай демек недир? Янгы дарсны темасын ачагъан ва охувчуланы оюн ойлашдырагъан соравлар берип къарайман. Олар шолагъа жавап бере туруп, янгы дарсны темасын да англайлар. Сонг да, мени эсиме геле, охувчу китапдагъы правилону гёнгюнден уьйренгенче, оьзлер анг­лап ва тапшурувланы кютюп янгы дарсны билсе асувлу боладыр деп.

 

– Кахулай ва шолай да Магьачкъала шагьаргъа ювукъда ерлешген оьзге юртлардагъы яшланы ана тилде сёйлейгени, биринчилей, сизин йимик ана тилден ва адабиятдан дарс береген муаллимлени рази къалдырмай. Сизин школада шо масъала чечилген деп айтмагъа яраймы?

           

– Толу кюйде чечилген деп айтып болмайман. Неге тюгюл бугюнгю яшавубузда шогъар нече-нече оьзлер охувчулардан да, муаллимлерден де гьасил болмайгъан себеплер бар. Тек ата-аналар булан биригип, олагъа тынглап ва иш гёрюп чалышмаса, ана тилин билеген яшлар дагъы да аз болар деп эсиме геле. Сонг да, ЕГЭ арагъа чыкъгъанлы, ана тил ва адабият дарслагъа бакъгъан якъдагъы янашыв осал болгъаны гьис этиле. Шо саялы ата-аналагъа тил болмаса, миллет де болмайгъанын англатмакъ муаллимни алдына салынагъан аслу борчланы бириси болуп токътай. Бу ерде бирдагъы бир масъаланы гётермеге сюе эдим. Ана тилге ва адабиятгъа берилеген сагьатлар азлыкъ эте.

 

– Охувчулар булан бирче класдан тышда оьтгерилеген чаралагъа да аслу агьамият берилегенлик билим беривню алдына салынагъан аслу масъалаларындан бириси болуп токътай. Шо муратны яшавгъа чыгъармакъ учун не ишлени юрютесиз?

 

– Шагьарны ва республиканы оьлчевюнде юрюлеген чараларда башлап муаллим оьзю ортакъчылыгъын болдурмагъа тюшедир деп эсиме геле. «Ана тиллени лап яхшы муаллими» деген республика ярышда оьзюмню иш сынавумну гёрсетмеге магъа да имканлыкъ болду. Алдынгъы йылда Й. Къазакъны яратывчулугъуна багъыш­лангъан ярышда о заман 9-нчу класны охувчусу Женнет Муталимова 3-нчю ерге чыкъды. Сонг да, охувчулар ана тилни теренине тюшюп уьйренсин учун, къумукъ тилге хас авазланы уьстюнде гьар дарсда ишлемеге тюше. Гьар йыл бизин школа «Къарчыгъа» журналгъа ва «Ёлдаш» газетге языла ва шоланы ичиндеги макъалаланы, шиъруланы дарсларда къоллайбыз.

Бу ерде къумукъ тил ва адабият дарсланы тийишли даражада оьтгеривде, дарслагъа тарыкъ болагъан бары да шартланы яратывда школаны директору Магьаммат Багьавутдинович Ихласовну гьайлы къасты барны да айрыча эсгермеге сюемен.

 

– Тилге не янындан тергев етишмей деп ойлашасыз?

 

– Мен гьисап этеген кюйде, ана тилине сююв агьлюден баш алмагъа герек. Сонг да, агьлюде милли мердешлер сакъланмаса, адат-къылыкъ ёллар юрюлмесе, яшлар тилин сюежек, уьйренежек деп айтып болмайман. Шо саялы ата-аналар авлетлерине тил болмаса, адамны менлиги, ким экени де тас болагъанны англатса яхшы болар.

 

– Сайида Рашитовна, сиз шо муратны ата-аналар булан бирге яшавгъа чыгъарагъаныгъызгъа шеклик ёкъ. Гележекде де сизге алгъа багъып абат алмакъны ёрайбыз.

 

Лакъырлашывну юрютген

Б. Оьлмесова.

Суратда: С.Магьамматова ачыкъ дарс юрютеген вакъти.

Сурат агьлю архивден алынгъан.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля