Гьар сёзю – къонгуравлу сююв йыр

Рукъуят Устарханова


        Шаирни биринчи китабындан башлап терен маънасына, чеберлигине агьамият бересен. Мен ойлашагъан кюйде, о негьакъ тюгюл! Рукъуят Устарханова – къумукъ тилни жавгьарын чыгъарып, яшлар учун да, уллулар учун да тезден берли язагъан белгили шаир, Россияны язывчуларыны союзуну члени, сынавлу муаллим Агьмат Устархановну къызы. Шолай болгъан сонг, огъар атасындан гелген пагьму да, рагьму да, таза къумукъ тилни байлыгъы да, табиатны назик гьислерин де сезип бажарагъанлыгъы да гелгендир демеге ярайдыр.

        Рукъуят Устарханованы лирикасында гьар яратывчулугъунда сююв лирика аслу ерни тута. Сюювге багъышлангъан шиъруларын охугъанда, сюювню дазусуз оьлчевлери, гючю, таъсири, сююнчю – агьы барны гьис этесен. Шаир таза, нюр явгъан сююв гележекге инана ва къаравуллай:

Гёзлейгеним – сююв йыр,

Гьар сёзю къонгуравлу.

Сюйгенлени жанына

Болар йимик яравлу.

          Рукъуят сюювге инанмайгъанланы, «шишадан ясалгъан кёк, гёбюкге чанчылгъан окъ, къажыгъан жая, оюнгда ойнайгъан умут, агъу,ув, къайырда къурулгъан къала, сюлдюрлер сёнеген тала» булан тенглешдире.

         Автор: «Бар! Сююв бар! Бар!» – деп дюнья­гъа къычырма сюе.

О – ярыгъы эки гёзюмню,

Татывлу деми, татли сёзюмню.

О – мени гючюм, къуватым,

        Учмагъа берилген эки къанатым, – деп таза гьасирет сюювню барлыгъына гьакъ юрекден инана. Чеберликни гючю булан терен сюювюн бек таъсирли берген. Шаир насипсиз сюювню де гьис этген лирика игитни тилинден бек усталыкъ булан ич яшавун, «чечек ачмайлы, бёртген бюрю тёгюлмеге башлагъан терек, елкенлери бошагъан акъ къайыкъгъа» ошата.

Мен дагъы чыдама болмайман,

Мен сени гёрмесем ярамай.

Сабур дей гьамандай гьакъылым,

        Ташыгъан гьислерим къарамай.., – дей автор «Чыдама болмайман» деген шиърусунда.

        «Танглар бардыр…» деген шиърусунда буса сюювден тюзелмеген лирикалы игитни гёрсетмек учун аллегорияланы къоллай (кёпюрлер, сююв къала» ва ш.б) . Олар шиъруну маънасын ачыкъ эте. Лирика игити «гючден салгъан гёзде нюр болмас» дегенлей, тас болгъан насибин гючден къайтарма айланмай, оьзюн оьр, оьктем тута. «Етим къалгъан насибим» деп, шаир нече де арив тенглешдиривню тапгъан:

Гелсенг де, гелмесенг де,

Сени ишинг, билемен.

Етим къалгъан насибим

Сыйындыр деп тилемен.

          Лирикалы игитни тас болгъан сюювю умутсуз, гёленткиси къалгъан гюзгюде, тек:

Сен – мендесен. Айтмасам да атынгны,

Гьар язгъан сёзюм сенден башлана.

Йыракъ юлдуз, къысматыбыз язылгъан,

          Языв къысгъа болгъанына яшлана.., – дей ол «Айтмасам да атынгны» деген шиърусунда.

        Рукъуят Устарханова оьзюню асарларында сююв гьисни янгыз бир янын алып къоймай, ону тюрлю-тюрлю янларын суратлап бере. Амма шаирни лирикалы игити даим де сюзюк сувдай таза, герти, гьалал сюювню яны, ол бу гьисде бирдокъда ялгъанны, хыянатлыкъны, яртылыкъны къабул этмей.

         «Оьзен бойда оьксюз оьсген тал терек…» деген шиърусунда автор сююв гьисни зорлугъун гёрсете. Автор оьзю суратлайгъан сюювге къыйышывлу тийишли чебер къураллар тапма да бажаргъан. Ол жанландырывну, яшыртгъын тенглешдиривлени, янаша салывну, эпитетлени, къопдурувну уста кюйде къоллама бажаргъан:

Оьзен бойда оьксюз тал терек

Мангалайын гюн оьпгенде уяна.

Оьксюз этмей, бир къарасанг – яшайман,

Бир сёйлесенг – кёкде тёбем, нюр яна.

       «Пашман болма дейсен арекден» деген шиъруда да гьашыкълыкъ лирикалы игитни насипсиз, талчыкъ гьалгъа салгъан. Бу асар, чеберлик якъдан анализ этсек, айрокъда бек къужурлу ва терен. Шиъру бир жумла булан башлана ва бите. Шо такрарланагъан жумла бу шиъруда къуршав болуп геле ва лирика асарны игитини гьислерин бирден-бир гючлендире .

          Оьзюню лирикалы игитини ич дюньясын, юрек гьалын теренден суратламакъ учун, Рукъуят Устарханова табиатны аламатларына тергев бере. Созукъ ва тутукъ тавушланы усталыкъ булан къоллап, автор шиъруну чеберлигин артдыргъан:

Язбаш ел айлана увучлап,

Янгылыкъ аламгъа себелей.

Янгызлыкъ янгырма къоймагъан,

Умутлар гетелер къол силлей.

Пашман болма дейсен арекден…

          Рукъуят Устарханованы лирикасы булан теренден таныш болгъан адамны юрегине, шаирни тилини пасигьлиги ол тувгъан гёзел эли Эрпелиден, агьлюсюнден амалгъа геледир деген ой тюшежек.

         Гиччирек макъалабызда авторну яратывчулугъун толу кюйде анализ этмеге борч салмадыкъ. Рукъуят Устарханованы лирикасы гьали де толу кюйде ахтарылмагъан. Шаирни лирикасыны бай къатлавлары гьалиден сонг да оьзюню ахтарывчусун табар деп эсибизге геле.

Р. МУСАЕВА.

Суратда: Рукъуят Устарханова.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля