Басир Магьамматов:

«Сигьручу болгъан бусам…»

 

Бизин халкъ етген уллу даражаланы бириси – бизин оьктемлигибиз – Къумукъ театр. Къумукъ театргъа сукъланагъанлар кёп, ону аты Дагъыстандан оьтюп, Россиядан тышда да белгили. Театрыбызны, ондан таба халкъыбызны да оьр этегенлер – онда ишлейген актёрлар.

Къумукъ театрны наслудан — наслугъа берилип гелеген мердешлери кёп. Шоланы бири – халкъ лап да кёп сюеген масхара ролланы ойнайгъан актёрлар. Олар гьар наслуда оьзтёрече пагьму булан арагъа чыгъа. Тажутдин Гьажиев башлагъан шо эстафетаны ондан сонг Магьамматамин Акъмурзаев узатып, артда Басир Магьамматовгъа тапшурду.

Къумукъланы лап да сююмлю артистлерини бири Басир Магьамматовгъа 60 йыл битди. Сагьнада кёбюсю эдепсиз адамланы ролларын ойнай буса да, оьзю Басир яшавда артыкъ саламат адам. Шону учун юбилейин этемен деп де айланмады. Ону гьакъында газетлерде язылып да мени эсимде ёкъ.

Лакъыр этмеге деп Басирни артындан мен «гьав» этегеним де уьч йылдан къолай боладыр. Къуру артгъа теберип, тюрлю багьаналар табып, оьзюню гьакъында язгъанны сюймей айлана эди. Сонг мен ону Интернетден таба «къамавгъа» алма къарадым. Шолай, нечик де, ондан бир нече соравларыма да жаваплар алма бажарылды. Ол мени масхарагъа ошатма къарагъан соравларыма масхаралы жаваплар бергенни сюйген эдим. Ол буса, мени хыялымны бузуп, оьзю тийишли гёрген кюйде жавапланды. Басир оьзю айтмагъан затланы кёплерин ону гьар тюрлю ролларындан алынгъан суратлары айтар бугъай.

 

– Басир, сени къумукъ къаравчу кёп сюегенине де къарамайлы, сени гьа­къынгда газетлерде-журналларда язылып эслемегенмен. Не себеп? Журналистлени сюймеймисен? Инанмаймысан? Къоркъамысан?

 

– Журналистлерден къоркъмайман. Инанаман. Олар оьзлени ишин нечакъы бола буса да яхшы этме сюедир деп эсиме геле. Иш сизде тюгюл, менде. «Сени гьа­къынгда сен айтма, халкъ айтсын!» – деп тарбиялагъан мени. Шону учун карасдан чыгъып, валекге тебип болмайман.

 

– Бираз сама таныдыкъ сени. Охувчуланы сени булангъы танышлыгъын узатайыкъ. Къачан тувгъансан? Къайда тувгъансан? Не учун тувгъансан? Айып этме, артдагъы сорав бизин театрдагъы бир спектаклден алынгъан, эсингде буса…

 

– Гетген асруну 54-нчю йылында Бабаюрт районну Гьасанай юртунда тувгъанман… Гечелер къап-къарангы, ярыкълар ёкъ. Яшыл отда да ятып, кёкге къарайсан, кёкню де юлдузлар бийлеген. Уллу аламат! Гьали шагьаргъа гёчгенли, гечелер кёкге къарап, шо яшлыгъымны эсге алма сюемен, тек не амал, шо аламатны гёрмеймен. Яда гёзлерим осал болгъан, яда ярыкълар кёп.

Мен 1954-нчю йылда тувгъан бусам да, документлеримде 53-нчю йылда тувгъан деп язылгъан. Ону себеби де шулай. 1971-нчи йыл мен школаны охуп битдиргенде, бары мени булан охугъан яшланы асгерге алма башлады. Мени буса бир йылым етишмей эди. Военкоматгъа юрюй туруп, военкомну башын инжитдим. Ол да атама арз этген. Сонг 1953-нчю йылда тувгъан деп, метрика да этип, къурдашларым булан мени де асгерге йиберди.

 

– Мен сени сагьнада биринчилей 70-нчи йылларда Бабаюрт районну халкъ театры салгъан «Ал байракъны гесеги» деген спектаклде гёргенмен. О заман сен «ялынлы революционер» эдинг. Шо сени биринчи ролюнг сама тюгюлмю эди?

 

– Къайдан бола?! Сагьнагъа мен биринчилей Гьасанайда школада охуйгъанда чыкъгъанман. Гьасанайны школасы…

Мен охума башлагъанда, бизин школаны, гьалигилер айтагъан кюйде, эки корпусу бар эди. Бириси – юртну ортасындагъы тюкенни артында. Къалкъысына къамуш ябылгъан, магъа уллу уьй йимик гёрюне эди. Бириси – гьали школа бар ерде. О буса магъа уллу къала йимик гёрюне эди. Мен къалкъысына къамуш ябылгъанына юрюй эдим. Школагъа барагъанда-гелегенде шо «къаланы» ягъындан оьтегенде, бир сукълана эдим онда охуйгъан яшлагъа. Гюнлени бир гюнюнде гечеден эртенге къамуш школабыз яллап, магъа да насип болду шо уллу школагъа гёчмеге.

Айтагъаным, он класны битдирдим. Сонг асгерде къуллукъ этдим. Ондан къайтгъанда мен ишлемеген ер де къалмады. Хасавюртда цемент вагонланы къотарып да юрюдюм, штукатурщик де болдум. Воллагь, бираз заман банкда бухгалтер болуп да ишледим. Туршунайда трактор бригаданы учётчиги де болдум. Къайда ишлесем де, оьзюмню юрегим ушатагъан ерни табып болмайман. Артда Бабаюрт СПТУ-да шофёр курсланы да битдирип, машин булан гравий ташып юрюймен.

Бир гюн рейсден къайтып гелегенде, къол гётерип, гюнагьларындан Аллагь гечгир, Мурат Телевов токътатды. Лакъыр эте туруп, таныш болгъан сонг, ол мени Бабаюртдагъы халкъ театргъа чакъырды. Мен де гьар ахшам рейсден сонг, машинни гаражгъа да салып, районну маданият уьюне чабагъан болдум. Гьали тапдым оьз еримни деп эсиме гелди. Мурат, Ималдин, Элмурза, Зумрут. Бу адамлар магъа яшавумда оьз ёлумну тапмагъа кёмек этдилер.

Бабаюртдагъы, Аллагь рагьмат этгир, Ималдин Муцалханов ёлбашчылыкъ этеген коллективни  районну халкъ театры деген аты болса да, биз ону булан бары да къумукъ юртланы айлангъанбыз. Гьатта Мычыгъышгъа, Осетиягъа, Къабарты-Балкъариягъа да бардыкъ. Сонг Москвагъа охума тюшдюм. Шогъар да мен уьстде атларын эсгерип гетген адамлар «гюнагьлы». «Бармайман. Магъа 25 йыл бола!» – дегенге де къарамайлы, йибердилер. Охуп къайтгъанлы, Магьачкъалагъа гёчюп, Къумукъ театрда ишлеп тураман.

 

– Басир, сен халкъны кёп сюеген спектакллерини бирисинде Молла Нас­рутдинни ролюн ойнайсан. Шону кебине гирип къаласан. Молла Насрутдинни масхара хабарларын эшитгенде, гёз алгъа мен сени гелтиремен. Мени йимиклер дагъы да бардыр. Бугюн Молла Насрутдин бизин арабызда яшай болгъан буса,  не этер эди экен?

 

– Бугюнлерде де Молла Насрутдинни йимик гертини айтагъанлар бар, тек оланы яда оьлтюрген, яда туснакъ этген, яда къоркъутуп токътатгъан.

 

Англашыла… Юмористлер, комик­лер кёбюсю яшавда пашман адамлар бола дей. Басир Магьамматов сагьнадан тышда нечик адамдыр: шатмы яда ойлуму, пессимистми яда оптимистми?

 

– Гележекге инамлыкъдан гёче туруп не болур, билме къыйын…

 

– Сен сагьнада сигьручуну ролюн ойнагъанмысан-ойнамагъанмысан, билмеймен. Тек шулай затны билме сюер эдим, сигьручу болгъан бусанг, театрыбызгъа не яхшылыкъ этер эдинг?

 

– Сигьручу болгъан бусам…Биринчилей, озокъда, артистлени алапаларын гётережек эдим. Гьалиги алапалары булан артистлер, театрдан тышда къазанмаса, яшав къуруп болмай. Экинчилей, театрлар учун общежитие къурар эдим. Юртлардан гелген таза ана тилинде сёйлейген яшлар мунда береген алапа булан квартирде де туруп ишлеп болмай. Уьчюнчюлей, театргъа ер-ерден пагьмулу режиссёрланы чакъырып ишлетме герек. Мен бизин режиссёрлар яман деп айтмайман, театргъа янгы «къан» къошулма герек. Дёртюнчюлей, сигьручу болгъан бусам, театргъа эки автобус алар эдим: бири – гиччи, бири – уллу. Дагъы да, концертлер, юбилейлер, съездлер, жыйынлар учун шагьаргъа айрыча бир уллу бина герек, театр спектакллени уьстюнде парахат репетициялар этип болагъан кюйде. Къайсын-бирин айтайым, сигьручугъа кёп иш бар.

 

– Баракалла, сени, гертилей де, ишинг кёп. Дагъы заманынгны алма болмайман. Кёп савбол!

 

– Сен де аман бол.

 

Рашит Гьарунов.

Суратларда: Басир Магьамматов

тюрлю-тюрлю ролларда.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля