–Башлап сени ва коллективингни оьр савгъатыгъыз булан къутлайман!..
–Савбол! Шо савгъат оьтген йылны гьасиллерини натижаларына гёре берилген буса да, бизин школа шолай талаплар булан ишлейгенли кёп йыллар бола. Биз бу даражагъа бир йылдан гелмегенбиз, гьар йыл бир янгылыкъ къоша туруп гелдик. Мени школагъа директор этип атам гечингенден сонг салды. Демек, шу савгъатда менден эсе ону къыйыны кёп деп эсиме геле.
Атам Арслан Къырымсолтанович оьзюню загьмат ёлун муаллим гьисапда 1972-нчи йылда Хасавюрт районну Лакълакъюртдагъы башлапгъы школасында башлагъан. 1973-нчю йыл ол юртгъа къайтгъан ва ерли школада дарс берме башлай. Арадан бир йыл гетип, 1974-нчю йылда, ол Узунотардагъы (гьали Тотурбийкъала) 8 йыллыкъ школаны директору болуп тюше. 24 йыллыкъ яш директор шоссагьат уллу алмашынывлар этип йибермей, оьзюнден уллулар салгъан сокъмакъ булан юрюй ва сынав топлай.
Айтагъаным, мен де атамны ёлун шолай давам этемен. 1978-нчи йылда юртдагъы 8 йыллыкъ школа орта билим береген школагъа айлангъан. Янгы школабыз буса 1984-нчю йылда ачылгъан. Шо йылларда школаны янында 2 къабатлыкъ яшлар баву да къурула ва узакъ къалмай ишлеме де башлай. 1990-нчы йылларда яшлар бавларына тергев болмай эди. Кёбюсю ябылды. Бизин яшлар бавуна да тергев болмады, гьар йыл бир заты бузула турду. Сонг шонда уьйлер этип битмеген юртлулар яшап турдулар. Артдагъы йылларда ону къалкъысы чёкген эди. Районну башчысы Жамболат Салавовгъа гьалны билдиргенде, ол тезликде чаралар гёрдю. Гетген йыл 150 яшгъа ери булангъы яшлар баву мекенли янгыртылды ва ишге салынды. Айтагъаным, билим берив ва школагъа гьазирлев яшланы гиччи чагъындан башлана.
–Школа не ёлда иш гёре?
–Йыл сайын охувчуланы тарбиялавну ва олагъа билим беривню сан яны арта, олар да школа олимпиадаларда утма башлайлар. Билим беривде янгы охув къайдалар къоллана. Бизин школада гьар яш не касбуну тутма сюе буса, шо ёлда билим бермекни гьайын этебиз.
Школа районда инг де яхшы охув ожакъ деп гьисаплана. Бизин школада Новолак, Бабаюрт, Хасавюрт, Къызылюрт ва Къазбек районланы муаллимлерини районара семинарлары оьтгериле. Дагъыстан илму-ахтарыв институт булан бирге ана тиллерден янгы программаланы къоллайбыз. Атам Арслан Къырымсолтанович оьзю де – бир нече яратывчулукъ масъалаларыны ва къумукъ тиллени дарс юрютюв къайдаларыны автору.
Йылдан-йылгъа школада ана тиллени беривню къайдалары камиллешдириле. Школада адабият булан бирге Дагъыстанны тарихини ва географиясыны дарсларын юрютегенлик адатланып къалгъан.
Сёз ёругъуна гёре айтсам, оьтген йылда 11 ва 9 класланы битегенлер ЕГЭ-ни ва пачалыкъ тергевлени бары да бердилер. Бир къызыбыз буса школаны алтын медальгъа битди.
Шону булан янаша яшланы тарбиялавгъа айрокъда тергев бериле. Яшлар барысы да бир йимик формалар гие. Охувчуланы арасында сигарет тартагъанлар ёкъ. Спорт секциялар ва кружоклар ишлей.
Районну башчысы Жамболат Салавов школалагъа этеген тергев бек яхшы. Бираз алда ону къасты булан школаны спортзалы янгыртылды: ол янгы пол салма, ичин ярашдырма кёмек этди. Гьали яшлар, яз-къыш деп къарамай, исси спортзалда спорт булан машгъуллар. Школада тутушуп ябушувдан, футболдан ва ябушувланы гюнтувуш къайдаларындан спорт секциялар ишлей. Яшланы бош заманында ишге къуршамакъ да пайдалы бола. Шону учун да школада кружоклар ишлей.
2016-нчы йылда школаны охувчу яшларыны билим алыву 100 процент болгъан. Охувчу яшлар олимпиадаларда ва конференцияларда оьрлюк алып туралар. Школада пагьмулу яшлар булан айрыча иш гёрюлегени де натижалы болуп тура. Мисал учун, бизин школаны 14 охувчусу Бютюнроссия олимпиадада ортакъчылыкъ этди ва дёртевю савгъатлы ерлени алды, тийишли даражалы дипломлар булан савгъатланды.
Школаны компьютерлешдиривге бек тергев бериле, школа инновация билим берив булан 1990-нчы йылдан берли машгъул. Шо йылларда дисплей класы янгыз бизин школаныки бар эди.
2009-нчу йылда школада интернет-лаборатория ачылгъан. Шо йылларда атам Арслан Къырымсолтановични сиптечилиги булан яшланы савлугъун сакълав, пагьмулу яшланы табыв ишлер яхшы салынгъан эди, олагъа оьзлени бажарывлугъун артдырмакъ учун имканлыкълар болдурув программа къурулгъан эди. Шо программаны районну билим берив управлениеси ахтарды, «уьлгюлю» деп токъташдырылгъан ва башгъа школалагъа да шо сынав булан ишлемек таклиф этилинген.
2007-нчи йылда школабыз «Билим берив» деген милли программагъа гёре лауреат болгъан ва бир миллион манат утгъан. Шо буса яшланы янгы къайдаларда охутма, янгы ойланы яшавгъа чыгъарма имканлыкъ берген. Школада 410 яш охуй ва 50 муаллим ишлей, олардан 35-вю – оьр билимли касбучулар.
–Бажарывлу муаллимлеригизни атларын да эсгерсенг яхшы болар эди…
–Школаны уьстюнлюклеринде муаллимлени аслам пайы бар. Шоланы уьчевю – Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, алтаву – Россияны умуми билим беривюню гьюрметли къуллукъчулары, дёртевю – Дагъыстанны билим беривюню отличниклери. Дагъы да 4 муаллим Президентни грантын алгъан. Мени алдагъы муаллимлерим Зумурут Сулейманова, Гёзел Абсаламова, Барият Гьажалиева, Вагьидат Моллатаева, Белла Батталова, Мадина Хамавова, Мавлеткъыз Гьажимурадова ва башгъалары да гьали де оьзлени ишин бажарывлу кюйде юрюте.
«Муаллимлени оьмюрюню кёп яны школада оьте, шону учун да олагъа мунда онгайлы чаралар болдурма герек», – деп бола эди атабыз. Школаны гиччирек паркы бар, гьали Уллу Уьстюнлюкню 70 йыллыгъында «Уьстюнлюкню паркы» деген гьаракатгъа къошулдукъ ва школаны бир боюна тереклер орнатдыкъ. Емиш бав салдыкъ, айланып гюллер чачабыз, демек, башлап адамны гёзлери къуванагъан ва юреги сююнеген кюйде этме къасткъылабыз. Гьали охувчу яшлар шо ерге къуллукъ да эте.
Артдагъы вакътиде къувунлу гьаллар кёп болагъангъа гёре, бизин школа районда биринчилерден болуп школаны «Террорчулукъгъа къаршы» паспортун этген, от тюшюп къалып яда бир хатабалагь болса деп, йылда эки керен «Къувун» этип, яшлар оьзлени нечик юрютме гереклиги уьйретиле.
Гьали алгъан савгъатыбыз да бизин дагъы да яхшы ишлеме борчлу эте. Энниден сонг бизге ишни дагъы да яхшылашдырмакъ къала.
–Ишигизде уьстюнлюклер ёрайман!
–Савбол!
Бизин маълумат:
Къырымсолтан Къабардиев 1983-нчю йылда Узунотар (гьалиги Тотурбийкъала) юртда тувгъан. Ол 2000-нчи йылда ерли школаны битдире ва Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетге тюше. Шону битдиргенде тюрлю—тюрлю йылларда школада муаллим, Хасавюрт районну билим берив управлениесини начальнигини орунбасары болуп ишлей. 2014-нчю йылда ону Тотурбийкъала орта школаны директору этип чыгъара. Ол район жыйынны депутаты да дюр. Дагъыстанны билим беривюню отличниги, Россияны умуми билим беривюню гьюрметли къуллукъчусу. Ишинде етишген оьрлюклер учун Россияны билим берив конкурсуну алтын медалы булан савгъатлангъан. Агьлюсю булан 2 яшны тарбиялай.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,
оьз мухбирибиз.
Суратда: Тотурбийкъала орта школаны
директору Къ.А. Къабардиев
(ортада) коллективи булан.
