«Аман чыкъдыкъ язбашгъа»

Къумукъларда байрам гелгенче, уьйлериндеги къолланмайгъан алагъожаны чыгъарып, яллата болгъан. Сонг байрам гюн абзарларда, орамларда яда юртну ягъасында уллу отлар ягъып, шону уьстюнден, айрокъда жагьиллер юрегине умутлар да тутуп, атылып чыгъа.


Олай да, бары ерлерине акълар чабып, тазалап, бары уьстюн-боюн, неси бар буса да жувуп, янгы опуракълар тигип гьазирлене. Къатынлар башына къына салып бояп, бир-бирине арив причёскалар эте. Байрамны алдындагъы гече адамны заралдан тазалай деп оьзен сувлар булан савлукъ, насип ёрап кирине. Сонг тюрлю-тюрлю ашлар: долма, пилав, чудулар, пироглар, майлы экмек, лап да болма тарыкълысы – йымырткъа кюрзе де этип, столланы къудакъызлар йимик безендире. Бу столлар янгыз уьйню есилери учун тюгюл, къонакълагъа да гьазирлене болгъан. Неге тюгюл, бир-биревню янгы йыл башлангъаны булан къутлап юрюгенлер.


Ондан къайры, къонакълар, жагьиллер, яшлар учун йымырткъалар бояй. Биревлер гьар тюрлю опуракълар гийип, доммайлар болуп, адамланы къутлама юрюй. Олар абзарларда йырлап, бийип, гиччирек спектакллер гёрсетип, адамланы гёнгюн ачып, завх эте.   Уьйню есилери оланы сююнюп, масхаралар эте туруп къаршылап, савгъатлап ёлгъа сала.


Сонг да, жагьиллер авлакъдан терекни бир бутагъын алып, ону увакъ-тюегин тайдырып, яшыл тюс сыр сюртюп, огъар савгъатларын илмек учун мыхлар къагъа. О болгъан – шатман терек. Бир-бир къумукълар шатманны ленталар, гьар тюрлю кампетлер, ашамлыкълар булан безендирип, жагьиллер шону да тутуп, илли-инсанны къутгъармай йырлай туруп, къутлап чыгъа. Олар Яратгъаныбызны алгъышлап, шулай йырлай болгъан:


Аллагьгъа макътав болсун,


Аман чыкъдыкъ язбашгъа,


Жан-жанывар яйнады


Исси тюшюп тав-ташгъа.


Къыш гетди деп сююнюп,


Яз опуракълар гийип


Байрам эте гелгенбиз,


Бары яш-юш жыйылып


Навруз эте гелгенбиз


Йыртыллатып байракъны,


Къувандырып яшасын


Тенгирим бары халкъны.


Тенгирим бары халкъгъа


Рагьмат булан къарады.


Жан-жанывар тирилди,


Яшыл отлар яшнады.


Сонг бу йырны оьрленип


гелеген яшлар булай узата:


Яшнады яшыл отлар,


Яйылды гёк булутлар,


Саламат язгъа етип,


Гьасил болду умутлар.


Гьаза, Навруз гюню мубарак!


Жагьиллер, шатманны да тутуп, аслу гьалда янгы гелин бар ожакъгъа багъып алгъасай. Неге тюгюл, олар янгы гелинни сандыгъында тойдан къалгъан савгъатлар тюшер деген умут булан бара. Яшлагъа кёп гьар тюрлю савгъатлар тюше болгъан. Олар йымырткъадан къайры ашамлыкъны алмай. Ону да бир ерге жыйылып урушдурмакъ учун къабул эте.


Ондан къайры, оьзге тюрк миллетлерде йимик, бизде де ат ва спорт ярышлар оьтгериле болгъан. Ярышлардан уьстюн гелгенлеге гёрмекли савгъатлар тюше болгъан.


Гьюрметли охувчулар, мен макъаламда гьаман сайын булай болгъан, олай болгъан деп турдум. Неге тюгюл, мен макъаланы гьазир этегенде, бизин къумукъ районлагъа сёйлеп, Навруз байрамгъа гьазирлик нечик юрюлегенни билме сюйдюм. Тек бир районда да Наврузну белгилемей, огъар ончакъы агьамият этмей. Сайки, бу байрамны бизге бир аралыгъы да ёкъ деген пикрулар чалынды. Биргине-бир йымырткъа кюрзе этип къутулалар. Тюзю, шо ойлагъа бек тамаша да болдум. Бизин етти ата-бабаларыбыз оьз оьмюрюне бары халкъны эсинде къалагъан кюйде Наврузгъа кёп уллу маъна берип, тюпден-ерден белгилеп гелген. Шо гьакъда бизин айтылгъан алимлерибиз Сакинат Гьажиева, Абдулгьаким Гьажиев оьзлени китапларында мукъаятлы кюйде суратлагъанлар.


Байрамны белгилеп гелген етти аталарыбыз, башгъа, кётюрлюкге, тарчыкълыкълагъа тарымагъан. Бизден де яхшы берекети де, кюрлюгю де, бюрлюгю де, татывлугъу да, къуванчлыгъы да болгъан, таза, гьалаллыкъда яшагъанлар. Навруз байрамгъа бары асил адат-къылыкъ топлангъан. Къышдан эсен-аман чыкъгъангъа Аллагьгъа макътавлар, алгъышлар этегенлик, садагъалар юрюлегенлик, шатлыкъ, къуванчлыкъ, бир-биревню гёнгюн алыв, башгъа, яманмы? Не заралы, не зияны бар бу байрамны? Нечакъы бола буса да арив, къужурлу байрам.


Къумукъ халкъ гьаракаты «Тенглик» 1989-нчу йыл Таргъуну башында Наврузну янгыртып бек гючлю байрам этген эди. Гьали буссагьатда да бары халкъны эсинде. Шондан сонг юрюлюп де тургъан эди. Гьали буса бу сыйлы байрамыбызгъа немкъорай янашагъан болгъан. Биргине-бир Таргъу школада гьар йыл уллу агьамият берип оьтгерелер. Оьзге тюрк миллетлер уллу даражаларда белгилейген, бизге неге ярамай? Ата-бабаларыбыздан къалгъан байрамгъа арт берип, унутуп къояйыкъмы?

Паху Гьайбуллаева.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля