Алгъа салынагъан талаплар арта

2009-нчу йылдан берли билим беривде юрюлеген экинчи канзили федерал пачалыкъ билим берив стандартлагъа (ФГОС) гёре бу тармакъны алдына янгы талаплар ва муратлар салынгъан. Шо себепден школалар учун чыгъарылагъан программалар ва охутув китаплар ФГОС-да гёрсетилеген талаплагъа гёре тизилмеге герек. Шо муратны гёз алгъа тутуп, гетген йылны сентябр айындан берли, оьрде аты эсгерилген илму ожакъны къуллукъчулары ФГОС-гъа гёре школаларда милли масъалагъа гиреген программаланы ва охутув китапланы янгыртывгъа гиришген. Бу ишлер къысгъа заманны ичинде яшавгъа чыгъарылмагъа тюшегенни гьисапгъа алып,  школадан алда билим берив ожакълагъа регион программалар гьазир этмек учун, илму институтда ишлейген къуллукъчулардан заманлыкъгъа бирлешив де къурулгъан.

Бизге бугюнге ерли белгили болгъан маълуматгъа гёре, башлапгъы класлар учун тилден ва адабиятдан, 5-нчи – 9-нчу класлар учун тилден ва адабиятдан айры-айры охутув программалар гьазир этилинип тура. Бугюнлерде А. Тахо-Години атындагъы илму-ахтарыв педагогика институтда къумукъ адабиятдан 5-нчи – 9-нчу класлар учунгъу билим берив уьлгю программаны арагъа салып ойлаша туруп,  «дёгерек столну» айланасында пикру алышдырыв оьтгерилди. Шонда Къарабудагъгент, Буйнакск районлардагъы ва Магьачкъала, Каспийск шагьарлардагъы школаларда ана тилден ва адабиятдан дарс береген муаллимлер жыйылып, уьлгю гьисапда этилген программаны арагъа салып ойлашдылар. «Дёгерек столну» илму ахтарыв институтну илму къуллукъчусу Зайида Адилгиреева ачды ва юрютдю.

– Бугюнгю бизин ёлугъувну аслу мурады – эки даражалы ФГОС-гъа асасланып тизилген къумукъ адабиятдан билим берив уьлгю  программаны арагъа салып ойлашыв, – деп башлады ол сёзюн. – Эсгерилген программа уьч бёлюкден къурулгъан: англатыв, ичделик, къурум бёлюк.

Янгы стандартлар (ФГОС 2) эсги стандартлагъа кюрчюленип, оланы камиллешдирип, теренлешдирип, муаллимлени ишинде янгы технологияланы къоллап, охувчуланы гьар оьмюр чагъыны хас янларын къоллап, гьар класда болмагъа герекли билим даражаларын гёз алгъа тутуп, гьалиги заманны жамият яшавуну талапларына асасланып тизилген. Бугюн шолай муратны гёз алгъа тутуп тизилген уьлгюлю программагъа гёре ойларыгъызны айтгъанны сюер эдим.

Къарабудагъгентдеги гимназияда Дагъыстан халкъланы маданияты ва адатлары деген дарсланы юрютеген Умсалимат Бутаева арагъа салынгъан масъалагъа байлавлу оьзюню ойларын ачыкъ этди:

– Программаны тизивге салынагъан аслу талаплар сакълангъанны эсгерер эдим. Тек сегизинчи класда адабиятны гечилеген кююне бир де рази болуп болмайман. Бир ягъындан, бу класны программасында охувчулагъа англамагъа ва англатмагъа четим асарлар бар экенине мюкюр болмагъа герек. Ондан къайры да, къумукъ адабият деп юрюле буса да, оьзге миллетлени язывчуларыны асарларына берилеген сагьатланы муаллимни оьзюню къаравуна къойса пайдасы тиер деп эсиме геле. Гележекде биз ана тилден ва адабиятдан ЕГЭ болар деп къаравуллайбыз. Шолай болгъан сонг, биз чебер асарны яшлар булан класда гечген сонг, шону ахтарывгъа тергевюбюзню артдырмагъа герекбиз. Программаны ичделигинде янгы билим берив стандартлагъа гёре салынагъан талаплар бар экенин де арагъа чыгъармагъа сюемен.

Программаны гьакъында айта туруп, Тёбен Къазанышдагъы лицейде ана тил ва адабият дарсланы юрютеген Муртазали Бамматов да оьзюню ойларын айтды:

– Мисал учун, 5-нчи класда А. Акавовну уллу асарлары берилген, сонг да Й. Къазакъны «Эр уланлар намус салмай юрекге» деген шиърусу охувчулагъа англамагъа къыйын деп ойлайман. К. Абуковну «Къартны гёзьяшлары» деген асарын 5-нчи класда бермеге тез деп эсиме геле. Сонг да, биз Темирболат Бийболатовну, Абдулгьамит Татамовну гьарисини бир асарын сама да охувчулагъа бермеге неге унутабыз? Гьалиги девюрде яшап турагъан язывчуларыбызгъа гёчюп айтгъанда, охувчулар учун М-Н. Халиловну асарларын, М-Ш. Минатуллаевни масалларын охутув китаплагъа гийирмеге тарыкъ, – деди ол.

«Дёгерек столну» артында шо гюн программагъа байлавлу оьзге ёлдашлар да ойларын айтдылар. Оланы арасында Атланавул школада ана тил ва адабият дарсланы юрютеген муаллим Айнутдин Аселдеровну сёйлевю бек таъсирли болду.

– Адабият асарны аслу борчу – тарбиялав. Шо себепден биз де охувчуланы гележегин ойлашып, тюз ёлгъа салагъан ва яшавгъа аркъатаяп, гьасил чыгъармагъа болагъан асарланы сайламагъа герекбиз деп ойлашаман. Сонг да, охувчулар адабиятны гьар тюрлю жанрларына тюшюнсюн учун юмор ва сатира асарлар да янаша салынмагъа тюше. Биз, муаллимлер, он йыллар алда поэмаланы гече бусакъ, охувчулагъа  маънасын англамагъа къыйын 3–4 сёзге баянлыкъ бере эдик. Гьали буса шо сёзлюгюбюз толумлашгъан – 30-40 сёзню маъналарын чечип бермеге герексен. Шо саялы шолай сёзлюклер китапны артында болса, оравлу болар. Ёлдашыбыз Муртазали Ильясович де айтгъанлай, янгы авторланы къошмагъа герек. Шоланы арасында К. Казимовну эсгерер эдим. Сонг да, Октябр инкъылап булан байлавлу асарлагъа гьалиги девюрде башгъа гёзден къарала. Шоланы да аз этсе яхшы болар эди деп эсиме геле.

«Дёгерек столну» айланасында Къарабудагъгентдеги гимназияда ишлейген Найида Балашова, Ленингентдеги 35 номерли гимназияда загьмат тёгеген Зарема Жанхуватова, Эрпели школадан Мадина Гьадисова, Каспийск шагьардагъы 3 номерли школадан гелген Зумурут Багьавова ва оьзге муаллимлер ойларын айтдылар. 

Ёлугъувну ахырында, шо гюн айтылгъан таклифлени де гьисапгъа алып, уьлгю программа тасдыкъ этилди. Школалар учун бу программа муаллимлени къолуна ювукъ арада тюшсе, шайлы кёмек болажагъына шеклик ёкъ.

 

 

 

Б. ОЬЛМЕСОВА.

СУРАТДА: «дёгерек столдан» гёрюнюш.

Автор чыгъаргъан сурат.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля