Оьтемишден чыкъгъан муаллим, гележеги бар алим


Инсан не касбуну юрютсе де, не касбуну тангласа да – булар бары да муаллимни себебинден гьасил бола­гъаны кимге де ачыкъ.Заманы гелсе, муаллим охутуп тарбиялангъан охувчулар да, мактапны битдирип, къанат къагъып, якъ-якъгъа учуп гетелер. Озокъда, шо вакътиде муаллимни юрегинде бираз пашманлыкъ да къонушмай болмай. Охувун тамамлап, мактапдан чыкъгъан яшлар муаллимлерин эсге алалар, унутмайлар.



Мен бу макъаламда оьзюню гьа­къында сёз юрютме сюйген, макътавлагъа лайыкълы, саламат тиштайпа Айханум Магьамматгьажиевна Абдуллатипова 1976-нчы йылда тарихи бырынгъы девюрлеге гетеген Оьтемишде тувгъан. Чагъы гелгенде, тенглилери булан бирче мактапгъа охума тюше.



Шолай, 1994-нчю йылда ата юртуну мактабын битдирип чыкъгъан Айханум Магьамматгьажиевна Абдуллатипова да ата юрту Оьтемишни, оьзю он бир йылланы узагъында мактапгъа юрюген ёлун, сокъмагъын, дагъы да мактапда оьзюн охутгъан муаллимлерин уллу гьюрмет булан эсге ала, оланы атларын гьайлы кюйде юрегинде къонушдура.



Оьзюню юрегинде къонушуп даимликге атлары сакълангъан муаллимлерден Айханум оьзюн мактапда охутгъан Зайнарбек Къурбаналиевични атын айрыча, бир тамаша гьайран исив булан эсгере. Неге десе, оьзю мактапда охуй­гъан вакътиде ана тилден ва адабиятдан дарс беривчю Зайнарбек Къурбаналиевич Зай­нарбеков муаллимден къайры, насигьатчы да болуп, гьайлы янашгъан болгъан. Шо себепге гёреми, Айханум шаирликни сырларын англап къоймайлы, бара-бара оьзю де шиърулар язагъан бола.



– Шо адабият яратывчулукъну ёлуна мен биринчи абатларымны басгъанымны ана тилден ва адабиятдан дарс беривчю Зайнарбек Къурбаналиевични яхшылыгъындан гёремен. Шо саялы да, мен огъар гьакъ юрекден разилигимни билдирме сюемен, – дей Айханум лакъыр­ны барышында. – Мен ону сиптечилиги булан ачылгъан, сонггъа таба ол оьзю де ёлбашчылыкъ этген «Тангчолпан» деген адабият кружогуна къуршалдым. Шо кружогунда магъа къумукъ адабиятны англама имканлыкъ торайды. Бизин къумукъ халкъны машгъур шаирлерини, язывчуларыны асарлары булан таныш болдум. Адабиятгъа къаравум башгъачалай болду. Кёп затны англадым. Ругь азыгъымны берекетин байытдым. Арадан йыллар гетип оьзюм де къумукъ тилге, къумукъ адабиятгъа оьзтёрече янашагъан болдум, – деп сёзюн давам эте Айханум. – Сонг, дагъы да, мен муаллим касбуну сайлагъанымны себебин бирдагъы керен такрарлап айтайым, ону насигьатына гёре эди. Мен 1994-нчю йылда ДГУ-ну филология факультетини къумукъ бёлюгюне охума тюшдюм. Арадан заман гетип, ДГУ-гъа тюшгенимден сююнсем тюгюл, гьёкюнмедим.



Ахырда, 1999-нчу йылда университетни битдирип, оьр билимге ес болгъан Айханум ишлеме башласа да, рагьатланмай. Англавун, билимин байытып, касбусун камиллешдирмесе бажарылмайгъанын англай. Шо саялы болма ярай, ол 2000-нчи йылда аспирантурагъа охума тюше. Къасткъылып, белсенип дегенлей, гьаракатгъа берилип охуй. Гьаракатгъа –берекет деп негьакъ айтылмагъанны исбат этип, аспирантураны уьстюнлю кюйде тамамлай. Мугькам билимлеге ес болгъан Айханум, уллу илгьамлыкъ булан ишге гирише. Оьзюн гёрсете.



Шо арада ол яшавунда адабият яратывчулукъда оьрлюклеге етишген Къазияв Алини яратывчулугъуна бойсынып къалмайлы, ону Уллу Ватан давдан алда чыкъгъан, сонг да, давдан сонггъу девюрде белгили болгъан асарларын бир нече керен охуп ала, мугькам ахтара. Ахырда ону яратывчулукъ майданында токъташып, диссертация язмаса болмайгъанына тюшюне. Сонг, ол диссертациясын да уьстюнлю кюйде якълай.



Къазияв Алини яратывчулугъуна багъышлангъан диссертациясыны темасында Айханум Магьамматгьажиевна Абдуллатипова шаирни кёп янлы поэзиясыны чебер башгъалыкъ тюрлюлюгюню тамашалыкъ янларын, авторгъа хас белгилерин пагьмулу кюйде суратлап къоймайлы, шаирни асарларыны гьар калимасы яшав философиясына сингенини маънасыны теренлигин аян этип бажара. Шо да кёп затны англата. Шолай, диссертацияны якълавну барышында ортакъчылыкъ этген оппонентлер де ону ишине оьр къыймат берелер.



Бугюнлерде Айханум Магьамматгьажиевна Магьачкъалада 5 номерли кёп тармакълы лицейде ишин юрютюп, ана тилинден ва къумукъ адабиятдан дарс берегенинден къайры, илму-ахтарыв институтуну илму къуллукъчусу да болуп чалыша.



Ол токъташгъан адам ва касбучу гьисапда да белгили. Ишин кёп сюе. Гьар заман оьзю юрютеген ана тил предметге тындырыкълы гьазирлене. Ишине яратывчулукъ даражада янаша.



Айханум Магьамматгьажиевна Абдуллатипованы алдында ана тилин уьйренеген лицейдеги яшлар да гьаракатчылыгъын гёрсете, муаллимини оьзлеге багъышлангъан къыйынын, загьматын къыйматламай тюгюл. Огъар олар гьюрметли янаша.



Муаллимини ёлбашчылыгъы булан олар Анвар Гьажиевни музейинде бир нече керен экскурсияда болгъанлар.Уьс­тевюне, Магьачкъала шагьарда шагьар ва республика оьлчевлерде оьтгерилген олимпиадаларда, фестивалларда да ортакъчылыкъ этгени белгили. Сонг да, лицейни охувчу яшлары илму-ахтарыв институтунда да экскурсияда болгъанлар. Шо даражада оьтгерилген маданиятгъа, адабиятгъа янашыв аралыкъларын, адабиятгъа бакъгъан гьаваслыгъын, сюювюн байытгъаны, уьстевюне яшавгъа къаравун генглешдирегени де англашылмай тюгюл. Айханум да оьзюню алдында охуйгъан яшланы билимлерини сан янын яхшылашдырма оьтесиз гьаракат эте.



Айханумну гьакъында юрюлеген хабардан пайдаланып айтсакъ, ол оьзю танг­лагъан алимлик сокъмагъында, муаллим ёлунда асил даражалагъа етишген десек, къопдурув болмас. Ол иш уьстюнде, илму тармакъда этген аламатларын арагъа салса, онглу болур деп де эсиме геле. Илму ишлени къыйынын бойнуна алып, муаллимлик тармакъда билимлерин теренлешдирип, генглешдирип, яхшы натижалагъа етишип, биринчи даражалы касбучугъа ес болгъаны ачыкъ.



Дагъы да, хабарны толумлашдырмакъ муратда айтсакъ, Айханум илму ишлени югюн бойнуна алып, илму тармакъда да белсенип чалыша. Къумукъ адабиятгъа, ана тилге багъышлангъан тюрлю-тюрлю макъалалар, асарлар яратгъан. Ол язгъан илму асарланы жамын аян этип, охувчуну тергевюн тартса, пайдалы болур. «Йырчы Къазакъны асарларындагъы фольклор башгъачалыкълары», «Къумукъланы аталар сёзлери, айтывлары», «Къыбла къумукъланы адат поэзиясы», «Къазияв Алини яшлагъа багъышлангъан асарларын гёзден гечирив», «Къазияв Алини 120 йыллыгъына» багъышлангъан илму макъалалар «Тангчолпан» журналда чыкъгъан. Булар бары да юрекни рази­ликден толтурагъаны сезиле.



Сонг да, «Къарчыгъа» журналда яшлагъа багъышлангъан кёп шиърулары чыкъгъаны поэзиягъа гьашыкъ яшланы тергевюн тартмайлы къоймай. Шо гьакъда да дагъы да сёз юрютюп айтсакъ, 2013-нчю йылда Магьачкъалада чыкъгъан «Дагъыстан филология жанрны проблемалары» деген китапда ону «Къумукъ фольклордагъы ваягь, йылав жанрны айрыча композиция аламатлары» деген илму-ахтарыв асары чыкъгъанны эсгермесе, хабар толумлашмас деп эсиме геле. Уьстевюне, Айханумну илму асарыны гьакъында сёз юрюте туруп айтсакъ, арагъа «Аяв Акавовну асарларындагъы ёммакъ прозасы» деген асарында къумукъ адабиятгъа гьаваслыланы тергевюн тартажагъы аян.



Ахырда яхшы хыяллагъа негетленген Айханум лицейде, илму-ахтарыв инсти­тутда кёп ишни югюн бойнуна алып, адабиятгъа багъышланып, рес­публика оьлчевюнде, республикадан тышда оьтгерилген илму конференцияларда да актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Оланы кёбюсюнде чыгъып маъналы докладлар да эте.



Шо оьрде эсгерилген калималаны исбат этмек учун Айханум Тифлис шагьарда тюрк тиллеге багъышланып оьтгерилген халкъара илму конференцияда ортакъчылыкъ этип къоймайлы, «Йырчы Къазакъны поэзиясыны фольклор аламатлары» деген докладын малим этип, конференцияда жыйылгъанлагъа да таъсир этгени хыйлы затны англата.



Макъаланы ахырында мен ишин кёп сюеген, пагьмулу муаллим Айханум Магьамматгьажиевна Абдуллатиповагъа юреги танглагъан касбусун юрютювде ол бары да билимин, иш сынавун, гючюн бюс-бютюнлей яшлагъа багъышлагъанын эсгерме сюемен.



Шо саялыдыр, илму-ахтарыв институтну коллективи де, оьзю муаллим болуп ишлейген лицейни охувчулары ва коллективи де ону сюелер, абурлайлар. Айханум иш ёлдашлары булан, охувчу яшлар булан гелишли, къыйышып, олагъа онглу янашып бажара. Асил хасиятлы, таза къылыкълы оьзюнден оьк­тем болгъан оьтемиш халкъны пагьмулу къызы Айханумгъа яшавунда яхшы савлукъ, ишинде оьрлюклер ёрайбыз. Шолай къызыбыз баргъа сююнебиз.



 

Гьажи Гьажиев. Избербаш шагьар.

СУРАТДА: Айханум АБДУЛЛАТИПОВА.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля