Охув ожакълар: салынагъан борчлар ва натижалар


Тармакъны гьалын яхшылашдырмакъ учун бизин республикада юрюлеген гьаракат


Белгили экени йимик, артдагъы йылларда бизин республиканы билим берив ожакъларыны ишин камиллешдирмек муратда бир хыйлы чаралар белгиленген ва яшавгъа чыгъарыла. Ачыкълашдырып айтгъанда, шо тармакъда «РФ-де билим беривню гьакъында» деген федерал законну аслу гесимлерин, олай да Россияны Президентини май айда къабул этилген Указын кютювге агьамият бериле. Шону булан бирге, бизин республиканы оьлчевюнде тасдыкъ этилип, яшавгъа чыгъарылагъан агьамиятлы проектлер де гьисапгъа алынмай къалмай. ДР-ни билим берив ва илму министерлигини бары да чалышыву да инг алда биз яшайгъан девюрню талапларына гёре, торайып гелеген яш нас­лугъа сан янлы билим бергенден къайры, шо гьаракатны муратгъа къыйышывлу юрютмек учун шартлар болдурувгъа да бакъдырылгъан. Биз де тюпде шо гьакъда лакъыр юрютмеге токъташдыкъ.



Шартлар яратыла, имканлыкълар арта



Шо гьакъда айта туруп, бизин респуб­ликаны Башчысы Владимир Васильевни янындан да билим берив тармакъны оьсдюрювге тийишли тергев бериле. Шо да, озокъда, негьакъ тюгюлдюр. Нечик де, бизин республикада яшайгъанланы аслам пайы жагьил чагъындагъы адамлар деп айтмагъа бажарыла. Ачыкълашдырып айтгъанда, гьисап юрютеген къурумлардан алгъан маълуматлар баянлыкъ берегени йимик, бизин республикада яшайгъанланы 60 процентине 30 йыл битмеген. Школа чагъына етишмеген яшланы да санаву йылдан-йылгъа артып тербей. Оьрде эсгерилеген себеплени гьисапгъа алгъанда, билим берив тармакъда юрюлеген гьаракатдан бизин республиканы гележеги туврадан-тувра гьасил болагъанын англамагъа тюше.



Тек бугюнлеге ерли билим берив ожакъларда тийишли шартлар толу кюйде болдурулгъан деп айтмагъа бажарылмай. Неге тюгюл, шоларда охуйгъан яшланы санаву токъташдырылгъан гесимлерден шайлы артыкъ экенге гёре, дарсланы эки, не де уьч сменде юрютмеге тюше. Яшлар бавлар да гезикге токътагъан бары да гиччипавланы къабул этмеге болмай. Касбучуланы сёзлерине гёре, адамланы юртлардан шагьарлагъа гёчюп турагъаны да шо гьалны бирден-бир четимлешдире.



Белгили экени йимик, буссагьатгъы вакътиде бизин республикада 817 яшлар баву иш гёре. Шоларда 100 мингден де артыкъ гиччипав тарбиялана. Школа чагъына етишмеген гиччипавланы санавун гьисапгъа алгъанда, 3 йылдан 7 йылгъа ерли чагъындагъы яшланы шо идаралагъа бугюнлерде янгыз 82 проценти юрюй. Бу йыл 18 яшлар бавуну янгы биналарын пайдаландырывгъа бермек гёз алгъа тутула. Шолагъа да 1600 гиччипав къуршалажакъ деп къаравуллана. Пачалыкъ янындан янгы яшлар бавлары, олай да мактап чагъына етишмеген гиччипавлар тарбияланагъан онгача идаралар иш гёрмеге башлагъаны да, ерлер етишмейгенликни масъаласын чечивге шексиз кюйде себеплер ярата.



Ерлер етишмейгенлигини масъаласын, озокъда,умуми орта билим беривню тармагъында да чечмеге тюше. Шолай айтагъаныкъ да негьакъ тюгюл. Нечик де, буссагьатгъы вакътиде бизин республикада 26 школада дарслар уьч сменде юрюле. Янгы школаланы биналары къурулуп, пайдаландырывгъа берилген сонг, шо масъаланы да толу кюйде чечмеге бажарылажакъ. Ачыкълашдырып айтгъанда, 2019-нчу йылгъа бары да школаланы бир сменге гёчюрмеге гёз алгъа тутула. Шону булан бирге школаланы эсги биналарында да янгыртыв-ярашдырыв ишлер юрюлежек.



Оьрде эсгерилген артдагъы вакътилерде оьзюню агьамиятлыгъын бир де тас этмейген шо масъалалар аста булан чечилип геле. Газетни бетлеринде алдын да билдиргенибиз йимик, бизин республикада охув йылны алдында 15 янгы школаны бинасы пайдаландырывгъа берилген. Шолардан 7-си – оьзлени къурулушу гьар тюрлю себеп­леге гёре узакъ йылланы боюнда узатылып тургъан имаратлар. «Билим беривню оьсдюрюв», 
«Темиркъазыкъ-Кавказны федерал округун оьсдюрюв», олай да «Школа – 2025» деген пачалыкъ программаланы оьлчевюнде таман чакъы акъча маялар гёрсетилгенини яхшылыгъындан гьалиге ерли къурулушу токътатылып тургъан охув ожакъланы муратгъа къыйышывлу тийишли ишлерин тамамлап, пайдаландырывгъа бермеге имканлыкълар тувулунгъан.



Ачыкълашдырып айтгъанда, оьрде эсгерилген пачалыкъ программаланы яшавгъа чыгъармакъ учун гёрсетилген акъча маялардан школаны биналарыны къурулушун тамамламагъа − 456 миллион манат, демек, федерал бюджетден − 433, республика бюджетден де 22 миллион манат харжлангъан. Яшавгъа чыгъарылып гелеген башгъа программалагъа гёре гележекде де 5834 яш билим алмагъа болар йимик дагъы да 18 школаны янгы бинасы къурулуп, бизин республикада пайдаланывгъа берилежек.


«100 школа» деген проектни гьакъында



Ондан къайры да бизин республикадагъы школаларда торайып гелеген яш нас­лугъа къыйышывлу билим бермек муратда тарыкълы шартланы яратмакъ учун «100 школа» деген проект къабул этилген. Шо проектни яшавгъа чыгъармакъ учун ведомствоара комиссия къурулгъан. Эсгерилген проектни гьакъында маълумат береген, олай да шону яшавгъа чыгъарывда мадарлы адамланы ва далапчыланы къуршамакъ муратда хас сайт ишге салынгъан.



Сонг да, шо проектге байлавлу тасдыкъ этилген гесимлер булан муниципал къурулувларда 2018-нчи йылда конкурсну ёругъунда билим берив ожакъланы танг­лавну ёллары тасдыкъ этилген. Шолагъа акъча маяланы гёрсетивню шартлары белгиленген. Республика бюджетден проектде ортакъчылыкъ этеген гьар школагъа 2 миллион манат гёрсетиле. Шо акъча маяланы да 5 процентинден аз болмайгъан къадары ерли гьакимлик къурумларыны бюджетлеринден берилмеге тарыкъ.



Бу проектни яшавгъа чыгъармакъ учун оьрде айтылагъан чакъы харж таманлыкъ этмей. Шо саялы къошум акъча маяланы (15 процентинден аз болмайгъан къадарда) къуршавну ёллары ахтарыла. Бугюнлеге проектде ортакъчылыкъ этежек 117 школа тангланып битген. Мадарлы адамлар ва далапчылар проектни яшавгъа чыгъармакъ учун 81 миллион манат гёрсетген. Шолайлыкъда, къошум акъча маяланы къуршамагъа бажарылгъан.


Егэ ва пагьмулу яшлар



Артдагъы йылларда йимик гьали де бирикген пачалыкъ экзаменни (ЕГЭ) оьтгерилеген вакътиси янгыз билим берив ожакъны битдирип чыгъагъан яшёрюмлер учун тюгюл, оланы муаллимлери ва ата-анасы учун да аваралы, рагьатлыгъын алагъан вакъти гьисаплана. ЕГЭ-ни салынагъан талапланы бузмайгъан кюйде оьтгерив охувчу яшланы билимлерини сан янын артдырыв булан бирге, умуми кюйде алгъанда, савлай тармакъны оьсювюне де агьамиятлы гьисаплана. Шондан къайры да, бизин республиканы яхшыгъа атын чыгъарывгъа, абурун артдырывгъа да туврадан-тувра болушлукъ этип геле.





Шо гьакъда айта туруп, оьтген охув йылны ахырында бизин республикада бирикген пачалыкъ экзаменни 14165 охувчу, оланы арасындан да школаны алдын битдирип чыкъгъан 12665 адам бергенин айрыча эсгергеме тюше. Бир де къопдурувсуз айтгъанда, охувчуланы билимлерини сан янын малим этегенден къайры да, муаллимлер олар булан юрютеген ишини гьасиллерин арагъа чыгъарып къоягъан ЕГЭ-ни оьтгеривде артдагъы йылларда къурумчулукъ шайлы артгъаны гьис этилмей къалмай. Гьар тюрлю предметлерден экзамен бермеге болмай къалгъан охувчу яшланы да санаву кемиген.



Бирдагъы якъдан, бирикген пачалыкъ экзаменни барышында лап оьр баллар алагъан яшланы санаву баргъан сайын артагъаны да разиликни тувдура. Оьр баллагъа лайыкълы болагъан охувчулар да, озокъда, бек пагьмулу яшлар. Олар бизин уьлкени оьлчевюнде юрюлеген гьар тюрлю къаравларда алдынлы ерлени алып къайтагъаны да шогъар 
шагьатлыкъ эте. Бизин газетни бетлеринде алда да язылгъангъа гёре, оланы гьакъында айрыча токътап шу ерде айтмай къояман. 



ЕГЭ-ни гьасиллери булан бирге билим берив тармакъда юрюлеген гьаракатны асувлугъун школаны охуп битегенде медальгъа ес болагъанланы санаву да исбатлай. ДР-ни билим берив ва илму министерлигинден алынгъан маълуматлар баянлыкъ берегени йимик, гележекде медальгъа гёрсетилгенлени билимлерини сан яны айрыча тергевню тюбюнде туражакъ. ЕГЭ-ни оьлчевюнде борчлу кюйде ва оьзлер танглагъан предметлерден экзамен сынавлардан лап оьр баллар алып чыкъмагъан охувчулар медальгъа гёрсетилген гезиклерде олар булан байлавлу ишлеге ДР-ни Башчысыны ва Гьукуматыны Администрациясыны урушбатчылыкъгъа къаршы иш юрютеген управлениесинде, олай да республиканы прокуратурасында къаралажакъ.


Охув китапланы айланасында



Белгили экени йимик, бизин республиканы билим берив ожакъларында охув китапланы къытлыгъы айрыча гьис этиле. Шо масъаланы да уьч тирет чечмеге гёз алгъа тутула. Ачыкълашдырып айтгъанда, бир алдын башлапгъы класланы охувчулары охув китаплар булан таъмин этилежек деп къаравуллана. Неге тюгюл де, билим алывну ёлуна башлап тюшген яшлагъа охув китапларсыз ва гёрсетив-аян алатларсыз дарслар юрютмеге бажарылмай. Билим беривню пачалыкъ федерал гесимлери яшавгъа гирегенге гёре, сегизинчи класларда да бары да охув китаплар толу кюйде алышдырылмагъа тарыкъ. Шону гёз алгъа тутуп, бир алдын башлапгъы класланы ва сегизинчи класланы охувчулары учун охув китаплар сатылып алынажакъ.





Экинчи тиретде гележекде оьзюнден экзаменлер оьтгерилежегине гёре ингилис тилден охув китаплар булан таъмин этивге айрыча тергев берилежек. Сонг да, бизин республиканы школаларында бирдокъда ёкъ «Астрономия», олай да оьр класланы охувчуларына етишмейген «Физика», «Информатика», «Физика» охув китаплар сатылып алынажакъ. Уьчюнчю тиретде де бары да класланы охувчулары учун етишмейген охув китапланы къалгъанлары алынажакъ.



Билим берив ожакъланы охув китаплар булан таъмин этивню асувлугъун артдырмакъ муратда гьар муниципал къурулувда да етишмейгенлерини гьисабын юрютмек таклиф этиле.


Айлыкъ алапалар ва билим беривню сан яны



Росстатдан алынгъан маълуматлагъа гёре, артдагъы йылларда муаллимлени айлыкъ алапалары артгъан. Гьакъыкъатда буса муаллимлени къазанчы оьзлер юрютеген дарсланы санаву артгъанлыкъ булан байлавлу этмеге бола. Шолай да, муаллимлер айлыкъ алапаларыны гьаракатыны натижасына гёре оьзлени иштагьландырагъан бёлюмюн тёлейгенде де бир-бир тюзсюзлюклеге ёл берилегенни гьакъында кёп айталар.



Бираз алда бизин республиканы министерликлерини ва ведомстволарыны ёлбашчыларыны ортакъчылыкъ этивю булан оьтгерилген генгешде муаллимлени айлыкъ алапасыны аслу, кюрчю бёлюгюн 10 процентге артдырмагъа тюшегени гьакъында айтылгъан. Тек шо масъаланы гележекде бизин республиканы финанс министерлиги булан гьакълашып чечмеге тюшежек.





Муаллимлени касбу бажарывлугъун камиллешдирмек учун ДР-ни билим берив ва илму министерлиги билим беривню камиллешдиривню Дагъыстан институтуну янында гьар тюрлю курслар оьтгережек. Охувчуларыны билимлерини сан яны йылдан-йылгъа осал къалып турагъан муаллимлени гьаракатына айрыча тергев берилежек. Лап башлап буса муаллимлени айлыкъ алапаларын артдырып иштагьландырмагъа тюшедир. Неге тюгюл, харж якъдан толу кюйде таъмин этилмеген гьар къайсы касбучу да, оланы арасында 
муаллим де, яшавлукъ авараланы гьайында къалып, оьзюню ишини асувлугъун артдырмакъны гьакъында ойлашмагъа болмай.



Билим берив тармакъда артгъа салмай чечмеге тюшеген масъалаланы арасында ана тил ва адабият, Дагъыстанны тарихи, Дагъыстан халкъланы маданияты ва адат-къылыкъ мердешлерине байлавлу ёлгъа йиберилген, туврадан -тувра айтгъанда, тюзсюзлюклени де тайдырмагъа тарыкъдыр.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля