Муниципал яда айры есликдеги яшлар бавларыны башгъалыкълары


Йыл сайын уллу шагьарларда яшлар бавларында гиччипавлар учун ерлер етишмейгенлик гьис этилип тура. Яшлар бавларына гезикге токътагъанланы санаву кемитилсин, бир ёрукъгъа тюшсюн учун гьакимлик къурумланы янындан гьар тюрлю чаралар гёрюлсе де, гьалиге бу масъала чечилип, ахырына чыгъып битмеген. Бар яшлар бавларында къошум бёлюклер ачылгъан, генглешген, бир нече янгы яшлар бавлары ачылып ишлетилме башласа да, яшлар бавуна бермеге чагъы етишген яшлары булангъы ата-аналаны кёплери гезиги гелгинче нечакъы заман къарама герек экени белгили тюгюл.


Яшлар бавуна гезик гелгинче, школа чагъына етишеген гезиклер



Гьали бютюн Россияда яшлар бавларында ерлер етишмейгенликни себебинден халкъны арасында арагъа чыгъып айтылып юрюйген иланкъы анекдот бар. Бир агьлюню уланына къатын алма чагъы гелген вакъти, оланы телефонуна зенг геле. Жавап бергенде, байлавлукъну бириси янындан: «Сизин уланыгъыз Валиев Алиге яшлар бавуна гезиги етишгенни билдирме сюебиз», – деген. Гертиси, къатын алма чагъы етишмесе де, яшлар бавуна гезик гелгенче школагъа бармагъа чагъы гелеген гезиклер де болмай къалмай.



Яшлар бавларында ерлер етишмейгенликни себебин артдагъы 10-15 йылны узагъында яшлар кёп тувагъанлыкъ булан байлай. Озокъда, гьар агьлюде тувгъан экинчи ва гезикли тувгъан яш учун аналыкъ капитал–харж гёрсетиле. Яшлар кёп тувагъангъа гёре, шону алданокъ гёз алгъа тутуп, янгыз аналыкъ капиталны сертификатын берип къоймайлы, тувагъан яшлар учун янгы яшлар бавларын да къурмагъа герек эди. Башгъа имаратлар, яшавлукъ уьйлер, оруслар да айтгъанлай, агъачлыкъда къолкъотурлар йимик оьсе. Ондан къайры да, Магьачкъала шагьарда муниципал яшлар бавларыны санавундан къалышмай айры есликдеги яшлар бавлары ачыла ва чалыша.


Айлыкъ багьасы 5 мингден 15 мингге ерли



Артдагъы 5 йылны ичинде Магьачкъала шагьарны Редукторный посёлогунда айрыча есликдеги яшлар бавларыны 5 тюрлюсю ачылгъан. Оланы айлыкъ багьасыны къадары 5 мингден 15 мингге ерли етише. Савлай шагьарда буса айрыча есликдеги гьар яшлар бавларыны бир нече бёлюклери де бар.



Уллу шагьарларда гьар тюрлю къуллукъларда ишлейген ата-аналар учун яшларын яшлар бавуна бермек кёбюсю гезиклерде къыйын масъала болуп токътай. Озокъда, бу масъаланы себеби – муниципал яшлар бавларында ерлер ёкълугъу. Яш тувуп узакъ къалмай гезикге токътаса да, пачалыкъ яшлар бавлары бары да гиччипавлагъа ерлер болар чакъы таъмин этилмеген. Орта оьлчевде алапа да алып, гелими янгыз алападан гьасил болгъан агьлюлеге айры есликдеги яшлар бавундан эсе, муниципал яшлар баву онгайлы. Ону биринчи, аслу себеби – харж масъаласы. Бугюнлерде пачалыкъ яшлар бавларыны бир айгъа тёленеген гьакъны оьлчевю 1000 манат буса, айры есликдеги яшлар бавларына, инг азындан, айда 5 минг манат тёлене. Айры есликдеги яшлар бавларыны Магьачкъала шагьарда айлыкъ гьагъы 10-15 минг манатгъа етишегенлери де бар.


Айры есликдеги яшлар бавларыны онгайлы янлары



Янгыз алапа алып яшайгъан адамлар учун буса бу оьлчевдеги гьакъны гьар айда тёлемеге гючю чатардай тюгюл. Тек чыгъагъан харжгъа къулакъасмайгъанлар учун айры есликдеги яшлар бавларыны да оьзюню бир тюрлю яхшы яда онгайлы янлары бар. Гьайлы ата-аналар бир-бир гезиклерде айрокъда муниципал яшлар бавларында ер ёкъгъа гёре, айры есликдеги яшлар бавларыны инг онгайлысын ахтарып къарай. Шолай болмагъа да герек. Лицензиягъа гёре, яшлар бавуну бинасында аманлыкъ болдурувнуи 
токъташдырылгъан бары да талапларына ва къайдаларына толу жавап бермеге, яшланы тарбиялавчуларыны касбу бажарывлугъу пачалыкъ билим берив гесимлеге къыйышывлу болмагъа герек. Шолай да, материал-техника базасы яшлар гюнню узагъында, эртенден ахшам болгъунча къалардай ясандырылмагъа герек.



Гьар къайсы яшлар баву да пачалыкъ къурумларда хас кюйде гьисапгъа алынып, школа чагъына етишмеген яшланы къуруму болмагъа ва оьзюню къуллукъларын кютмеге ихтияр берердей пачалыкъ лицензиясы болмагъа герек. Айры есликдеги яшлар бавларыны чалышывун да оьзге пачалыкъ бавлары йимик, Роспот­ребнадзорну, от сёндюрювню тергев, загьмат инспекцияны пачалыкъ къурумлары ва башгъа тергев къурумларыны тергевюнден чыкъмагъа герек.



Эгер де айры есликдеги яшлар баву, оьрде эсгерилген талаплагъа къыйыша буса, яшланы олагъа тапшурмагъа ярай. Айры есликдеги яшлар бавларыны дагъы да онгайлы якъларын эсгерсек, оланы биналары, яшлар сакъланагъан уьйлер эркин ва таза бола. Шолай да, ахшам геч болгъунча ишде къалагъан адамлар учун онгайлы, неге тюгюл де, ахшам сагьат 8-9 болгъунча ишлей, бирлеринде гьатта гече къалагъан бёлюклер де бар. Айры есликдеги яшлар бавларында, шолай да, охутув, тарбиялав янын тергев этсек, муниципал яшлар бавунда этилмейген башгъа къошум къуллукълар, гьар тюрлю кружоклар да бар. Яшланы гьар якъдан оьсювюне тергев этиле.


Бир бёлюкде 15 яшдан кёп болмагъа герекмей



Озокъда, ашамлыкъ янындан да айры есликдеги яшлар бавлары бир нече балгъа оьрде деп айтмагъа ярай. Шолай да, айры есликдеги яшлар бавларыны гьар бёлюгюнде 10-15 яшдан кёп болмагъа герекмей. Пачалыкъ яшлар бавларында буса бир бёлюкде яшланы санаву 30-35 яшгъа чыгъып гете. Яшланы санаву кёп болгъан сайын, айрокъда лап гиччи яшланы бёлюклеринде олагъа тергев етишмей. Авругъан яшлар бар буса, бири-биринден югъуп, башгъалары да аврумагъа башлай. Оьзлер гийинип, къашыкъ тутуп ашап ва башгъа къуллукъларын этип болмайгъан яшлар учун да айры есликдеги яшлар бавларында онгайлыкълар артыкъ экенни бирев де инкар этип болмай. Онда, тарыкъ буса, яшланы къашыкъ булан къолуна да алып, оьзлер ашатажакъ, демек, гьар якъдан тергев артыкъ болажакъ. Адамлар оьзлер харж тёлейгенни себебинден, айры есликдеги яшлар бавларындан бары да къуллукълар мекенли кюйде кютюлсюн деп талап этмеге де ихтияры бар. Барып тергеме сюйсенг, гюнню узагъында береген ашына ва башгъа кютюлеген къуллукъланы оьзюнг къарап гёрмеге имканлыкъ да бериле.


Чечек язылмагъан яшлагъа айрыча тергев этиле



Оьрде айры есликдеги яшлар бавларыны онгайлы ва багъыйлы янларын эсгердик. Онгайсыз ва четим янлары бу яшлар бавларыны да ёкъ тюгюл. Гьукуматны янындан гёрсетилеген муниципал яшлар бавуна гьар айда 500-1000 манат тёлене буса, айры есликдеги яшлар бавуна аслам харж тёлемеге гереклиги аслу кемчиликни ва онгайсызлыкъны белгисидир. Шолай да, айры есликдеги яшлар бавларында чечек язылгъан ва язылмагъан яшлар да бир гьалда тергев этилмей алына. Чечек язылмагъан яшлагъа муниципал яшлар бавларында буса айрыча тергев бар, гьатта чечек язылмагъан яшлар оларда гёзден тюшген деп айтмагъа да ярай.



Артдагъы бир нече йылны узагъында инсанлар чечек язывгъа арт бермеге башлагъан. Докторланы арасында да чечек язывну айланасында бир-бирине къаршы ойлар ва пикрулар бар. Гьалиги заманда ата-аналаны кёплери чечек языв яшланы иммунитетин буза, бир-бир гезиклерде савлугъуна зарал гелтире, бар аврувларын оьрчюкдюре деп ону инкар эте. Шолайлыкъда, чечек язывну инкар этегенлер учун да айры есликдеги яшлар бавларына яшларын бермеге онгайлы болуп къала. Ери гелгенде айтмагъа сюегеним, гьали бизин республикада къызамукъ аврувну яйылыву бар деп билдирилген.



Магьачкъалада чалыша­гъан «Вундеркинд» деген яшлар бавуну бир филиалында яшлар къызамукъ аврувдан авругъан ва авругъанланы кёбюсю чечек язылмагъан яшлар болгъан. Эгер де муниципал яда айры есликдеги яшлар бавларын сайлавда шулай барлыкъланы да гёз алгъа тутуп гьасил чыгъармагъа герекдир.



Бизин яшавда, уьйде яшлар оьсдюре туруп ялкъгъанда ишлеп алагъан алапасын «къурбан» этип де, айры есликдеги яшлар бавуна яшын берип, ишге чыгъып къутулагъанлар да бар. Гертилей де, ишге чыкъмагъа заманы гелген яда муниципал яшлар бавуна бермеге имканлыгъы ёкълар учун айры есликдеги яшлар бавлары – далапчы адамлар арагъа чыгъаргъан бек онгайлы чара.



Мен яшларын муниципал ва айры есликдеги яшлар бавларына юрютген аналаны бир нечесине: «Яшлар бавларыны къайсында яхшы эди, онгайлыкълар кёп эди?» – деп сорап къарадым. Оланы кёбюсюню пикрусуна гёре, яшлар бавларында онгайлыкълар яратылгъан кюю бири-биринден кёп къалышмай, айрокъда артда къурулгъан яшлар бавларында. Тек аналаны кёплери айры есликдеги яшлар бавларында тарбиялавчулар илиякълы экенни, яшлагъа тюрлю-тюрлю ашлар етер чакъы берилегенни ва яшланы билими, англаву оьссюн учун гьар тюрлю дарслар юрюлегенни эсгерди.


Дыгъар байлагъынча тергевлю болмагъа герек



Айры есликдеги яшлар бавларыны бир гьилласы бар. Янгы ачылагъанда яда гюзге ювукъда, август-сентябр айларда, заманлыкъ акция этип, айлыкъ багьасын тюшюрюп, адамланы оьзлеге тарта. Яшланы алып, бёлюклер къуруп бир нече айдан сонг, айлыкъ багьасын артдырып къоя. Айры есликдеги яшлар баву булан дыгъар байлайгъанда дыгъарда язылгъан гьар бёлюкге тергевлю къарап, гьар бёлюкде язылгъан къуллукълар кютюлегенин яда кютюлмейгенин тергеп, шолай да, багьасы шо кюйде алышынмай къалажагъына да айрыча тергев этип, къолну сонг салмагъа, демек, дыгъар байлагъынча бары да янларын тенглешдирип къарама герек. Бизин халкъны кёбюсю гьалда кагъызда, документде язылгъан язывну охумай, тергев этмей, къол салып къоягъан хасияты бар. Къаравулланмагъан ерден, хапарсыздан «савгъат» болмасын учун башлап, муниципал яда айры есликдеги яшлар баву болсун, тергевлю болмагъа герек.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля