Йырлары халкъ арада яшай


Композитор Б. Адилхановну 80 йыллыгъына

 

Ёл да, йыр да болмаса,


Не яхшыды дослагъа!


 

(Анвар Гьажиев)


Белгили къумукъ композитор Бамматхан Адилханов 1938-нчи йылда пагьмулу музыкантланы, артистлени, йыравланы юрту гьисап­ланагъан Тёбен Жюнгютейде тувгъан. Гиччи заманындан берли ону музыкагъа, йырлагъа гьаваслыгъы арта башлай. Буйнакскиге гёчгенде, Бамматхан музыка школагъа охумагъа тюше, ону охуп битгенде, Дагъыс­тан пачалыкъ педагогика институтну музыка факультетинде охуй, 1973-нчю йылда ону уьстюнлю кюйде тамамлай.



Оьр билими булангъы муаллим Буйнакскидеги 3 номерли педагогика училищеде, музыка ва инчесаният школаларда оьз касбусуна гёре чалыша. 50 йылдан да артыкъ стажы булангъы Б. Адилханов сынавлу муаллим болмакъдан къайры да, пагьмулу композитор гьисапда да бютюн Дагъыстангъа яхшы танывлу бола. Ону хыйлы йырларын Россияны халкъ артисткасы Б. Ибрагьимова, Россияны ат къазангъан артисткалары Б. Элмурзаева, У. Арбуханова, Дагъыстанны халкъ артистлери М-З. Багьавутдинов, З. Чунаева, Н. Лабазанов, Дагъыстанны ат къазангъан артистлери Р. Загьиров, А. Зайнутдинова, пагьмулу йыравларыбыз Ш. Аманатов, Б. Къадырова, Э. Казимов, Зульфия Исрапилова, Зарипат Тетакаева ва башгъалары таъсирли йырлап, гьар гезик тынглавчуланы разилигин къазангъан.



Композитор Бамматхан Адилханов школаларда музыкадан дарс береген муаллимлеге ва оларда охуйгъан яшлагъа кёмек учун ноталары булангъы оьзюню китапларын чыгъаргъан. Хыйлы йылланы узагъында Тёбен Къазаныш юртда «Байтерек» деген фольклор коллективине ёлашчылыкъ этген. Дагъыстанны маданиятын ва инчесаниятын оьсдюрювде етишген уьстюнлюклери учун 1967-нчи йылда «Дагъыстанны инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу», 2008-нчи йылда буса «Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу» деген гьюрметли атлагъа ес болгъан. Композитор Б. Адилханов оьзюню кёп санавдагъы йырлары булан маданиятны, инчесаниятны тармакъларын оьсдюрювге лайыкълы къошумун болдура туруп, муна гьали 80 йыллыкъ чагъына етишди.



Ол аслу гьалда – лирик. Ону лирика темалагъа багъышлангъан макъамлары, айрокъда сююв йырлары кёп. Оьзюню тизив макъамлары-йырлары булан адамланы сююндюрмекни композитор Б. Адилханов уллу сююнчге, уллу насипге гьисаплай.



Мен бир затгъа тамашалыкъ этемен: йыр тува, йыр яшай, йыр оьлмей. Оьлмейгени де, шо йырлар алдагъы наслулардан гележек наслулагъа бериле гелегени саялыдыр. Шо буса бизге оьзюбюзню ата-бабаларыбызны тездеги ва гьалиги девюрлерде яратылгъан кёп санавдагъы макъамлары ва йырлары булан таныш болмагъа имканлыкъ бере.



Алъякъда тойларда, булкъаларда ва башгъа мажлислерде халкъ авуз яратывчулугъуна гёре хыйлы йырлар, сарынлар, такъмакълар йырлана болгъан. Йырланы уллу агьамияты гьакъда шаирлени кёплери де негьакъ эсгермеген.



Тездеги макъамланы ва йырланы бирлери тас болуп барагъаны, гелеген наслулагъа варисликге къалмайгъаны кимни де талчыкъдырмай тюгюлдюр. Муна шону гёз алгъа тутуп, бизин пагьмулу композиторубуз Бамматхан Адилханов оьзю язгъан макъамланы-йырланы жыйып, уьч китап этип чыгъармакъдан къайры да, артдагъы 4-5 йылны узагъында къумукъланы тезги девюрден гьалиге ерли яратылгъан кёбюсю йырларын ва сарынларын ноталагъа салып, топламагъа бек къаст этди. Озокъда, бу иш тынч тюгюл экенни биз барыбыз да яхшы англайбыз. Болса да, «гёз – къоркъач, къол – батыр» дегенлей, ол бек белсенип айланды, хыйлы архивлеге, фольклорну ахтарагъан ожакълагъа, уллу чагъындагъы адамланы янына барып, кёп материаллар жыйды, оланы уьстюнде гечеси-гюню булан чалышды.



Тюзю, бир китапгъа бары да къумукъ йырланы ва сарынланы сыйышдырма бажарылмайгъаны ачыкъ. Болса да, Б. Адилханов болгъан чакъы халкъ кёп сюегенлерин гийирмеге къаст этди. Тек нетерсен, бир-бир макъамлар, оланы сёзлери, авторлары табылмады. Эсгерилген гьаракатны натижасында топлангъан чакъы макъамланы ва йырланы жыйым китабы бугюнлерде басмаханада печат этиле тура, авторну 80 йыллыкъ юбилейине биринчи китаплары етишип, уллу савгъат, уллу шатлыкъ болду. Оланы къолуна алгъанда, Бамматхан булай деди:



– Къыйын тёкмесе, сонг тынч болмай экен. Мен анадаш къумукъ халкъыма, гележек наслулагъа шулай къуллукъ этип болгъаныма оьтесиз сююнемен.



Ол бек дурус айта. Ону шо сёзлерине мен де эки сатыр къошма сюемен:


 

Сени этген къуллугъунг


Унутмажакъ Къумугъунг!




Шу уллу агьамияты булангъы ишни яшавгъа чыгъарывда уьстде эсгерилген басмахананы ёлбашчысы Умаросман Гьайбуллаевич Гьажиевни де аслам пайы бар. Огъар кёп баракалла!



Тынглавчулагъа макъамланы-йырланы таъсири уллу. Оланы бирлери адамны шатландыра, башгъалары буса терен ойлагъа батдыра, къардашлыкъны, дослукъну, рагьмулукъну, намус-ягьны масъалаларына дурус янашмагъа, олагъа тийишли къыймат бермеге борчлу эте. Шо меселде айтгъанда, бизин пагьмулу мисгин шаирибиз Бадрутдин Магьамматов къумукъ йырлар нечик болмагъа герекни гьакъында бир шиърусунда булай айтгъан:


 

Язылгъан йыр да тюгюл,


Язгъан да тюгюл шаир,


Юрекде ятгъан ташны


Иритмей буса шо йыр.



Бизин бары да йырларыбыз гележекге сакъланмаса, шо Къумукъ миллетибиз учун уллу тас этив тюгюлмю?! Мен оланы барысын да багьасыны оьлчевю ёкъ сыйлы жавгьар ташлагъа гьисаплайман.



Къумукъ йырланы яратывда композиторларыбыз Б. Адилхановну, Х. Батыргишиевни, А. Аскерхановну, Къ. Акъгёзевни, Г. Исмакъовну, С. Амирхановну аслам пайы барны айрыча эсгермеге сюемен.



Эсгерилген китапдагъы кёбюсю йырлар къумукъланы «алтын фондуна» гирежекге шек ёкъ. Оланы жыйып, амалгъа гелтирип, уллу агьамиятлы иш этген композиторубуз Бамматхан Адилхановгъа биз барыбыз да гьакъ юрекден баракалла билдирмеге герекбиз. Йырланы текстлерин онгарып, печатдан чыгъарып, оьз къошумумну болдургъаныма мен оьзюм де сююнюп: «Бары да адамланы яшаву сарын булан, йыр булан оьтсюн!» – деп айтмагъа сюемен.


 

Сен тарыкъсан…


 

(Ювугъум, композитор


Бамматхан Адилхановгъа)


Сен яратгъан макъамлар


Къушланы да йырлата,


Биревлени кюлете,


Башгъаларын йылата.


 


Гьалал къуллугъунг учун


Сен тапгъансан бетярыкъ.


Таза гьавадай бизге


Сен тарыкъсан, сен тарыкъ!



 

Вагьит АТАЕВ, СССР-ни язывчуларыны союзуну члени, Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, Дагъыстанны маданиятыны


ат къазангъан къуллукъчусу.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля